Յիշատակուած
կաթողիկոսն
է
Աղքսանդր
Բ.
«մականուամբ
Ղարաղաշ»:
Սա
բռնի
յանձն
կառնու
Էջմիածնի
գահակալութիւնը
փոխանակ
Նալեանի
եւ
Սահակ
«Ահագին»
անուանեալ
վարդապետի,
որոնք
յաջորդաբար
մերժած
էին
իրենց
ընտրութիւնը:
Աղէքսանդր
մէկ
ու
կէս
տարի
միայն
կաթողիկոսութիւն
ըրած
է
(1753+1755):
Իսկ
ինչ
որ
կը
տեղեկացնէ
անոր
մասին
մեր
վաւերագիւրը`
նորութիւն
է
Չամչեանի
պատմութեան
համար:
Նշանակելի
է
նաեւ
հայ
ձեռագիրներ
հաւաքելու
եւ
ապահովելու
մասին
Հ.
Ասկերեանի
կատարած
շահեկան
հետազոտութիւնը:
Մեր
նամակագիրը
իր
թուղթին
վերջը
«Զմայր
մաշտոցն
դեռ
որոնեմ»
կը
գրէ.
արդեօք
Ստ.
Լեհացւոյն
խմբագրած
մաշտոցը
պէտք
է
հասկնանք
(տես
վաւերաթուղթ
ՃԿԴ):
Մենք
չունինք
դեռ
որոշ
յայտնութիւն
մը,
ցորքան
չենք
հանդիպիր
Մելգոնեան
Աբբահօր
այն
նամակին`
ուր
ակնարկուած
մաշտոցին
նկատմամբ
ինք
յանձնարարութիւն
ըրած
է:
Ամենապատիւ
հօր
մերոյ
Տեառն
Տեառն
Ստեփաննոսի
վարդապետի,
եւ
աբբայ
հօր
մեծի:
Խոնարհութեամբ
բազմաւ
ողջոյն :
…
Աղէքսանդր
կաթուղիկոսն
ել
գնալ
ըստ
յԷջմիածին
ի
վերջն
սեպտեմբերի
ասեն
զսմանէ,
թէ
ի
յուղարկել
զսա
պատրիարգին
եւ
ժողովրդեանն,
ասացեալ
իցէ
առ
նոսա:
Զլուասաւորչեան
ազգ
մեր
եղբարք,
ոմանք
ի
մէնջ
խռովեցին,
կամէի
ի
վաղուց
հետէ
առ
առաջնորդութեամբ
իմով,
այսմ
զարմանել,
այլ
այժմ
որ
հանդերձեալս
եմ
գնալ,
բան
եդի
ընդ
եղբօրս
իմոյ,
(ցուցանելով
զպատրիարգն
)
գուն
դնել
այսմ,
զոր
ինչ
ուսուսցէ,
եւ
որպէս
առաջնորդեսցէ
ձեզ,
լուիջիք
իբրեւ
իմոյ
բերանոյ:
Եւ
դարձեալ
խօսեցեալ
է
առ
իշխանս,
թէ
ես
զդաւանութեանս
իմոյ
թուղթ
գրեցի
առ
գահն
Հռօմայ,
բայց
յերթեալս
իմում,
կամիմ
գրել
միւսանգամ
զլիագոյնն:
…
Զփոյթ
կալեալ
ըստ
հրամանի
Գերյարգութեանդ,
գնեցի
զտպեալ
գիրս
ոմանս,
որք
ոչ
գտանէին
առ
մեզ.
եւ
բաց
յայմանէ
զոմանս
պիտանի
ձեռագիր
գրեանս
ի
գրեանցն
Մաղաքիայի,
որոց
առաջինն
է
Սարգիս
Շնորհալւոյն
մեկնութիւնն
Կաթուղիկեայց
ձեռագիր`
փառակազմ
արծաթազարդ,
յորում
շատ
որոնեալ
ոչ
գտի
զայն
վրիպակ
բանսն,
որ
ի
տպագրի
ածին.
վասն
ոչ
հայելով
ի
ծախսն,
գնեցի
զայն
18
խռուշի.
մանաւանդ
զի
յաւելեալ
էր
յայլ
եւ
այլ
գիրք
մեկնութեան
կաթուղիկեայց
արարեալ
ի
հնագոյն
սրբոց
հարց,
նշանակելով
զիւրաքանչիւրոցն
անունն:
Երկրորդն
մեկնութիւն
չորեքտասան
թղթոց
Պօղոսի
արարեալ
ի
Յօհաննէ
Ոսկեբերանէ
եւ
յեփրեմէ
ասորւոյ:
Երրորդն
մեկնութիւն
Յեսուայ
դատաւորաց,
թագաւորաց
եւ
Դանիէլի,
հաւաքեալ
ի
մեկնութեանց
սրբոց
հարց:
Չորրորդն
գիրք
եկագրի
զվարուց.
Հինգերորդն,
գիրք
նիկիոյ
եւ
կոստանդնուպօլսի
ժողովոցն,
թարգմանեալ.
Վեցերորդն,
Ոսկիփորիկ
անուն.
գիրք
խրատուց
եւ
կանոնաց
գրեալ
վաղնջուց,
որ
է
իբրու
բարոյականն
Հայոց,
յորում
են
եւ
Կանոնք
առաքելոց:
Եօթներորդն
ձեռագիր
շարական
մի
պատուական,
եւ
տօմար
եւ
տօնացոյց
ձեռագրի:
Զայս
ամենայն
գնեցի,
մեծագոյն
մասամբ
փոխանակելով
ընդ
գրեանց,
եւ
սակաւ
մի
եւս
դրամով,
Իսկ
ի
մէջ
տպագրեալ
գրեանց
գընեցի
զՊօղոս
Տարոնացւոյն
գիրս
լի
հակառակաբանութեամբ,
որ
ոչ
գտանիւր
ի
ցանկի:
Այլ
եւ
զԲուզանդ…:
Զմայր
մաշտոցն
դեռ
որոնեմ,
եւ
զամենայն,
զոր
միանգամ
յանձնեալ
է
գերյարգութիւնդ
ի
թղթի,
անմոռաց
փութամ
կատարել:
…
Յամի
տեառն
1753
Նոյ.
30
[Կ .
Պոլիս]
Ամենապատիւ
հայրութեանդ
Տրուպ
ծառայ
Հ.
Վրթանէս
[Ասկէրեանց]
