Կատարեալ
ու
խղճամիտ
օրագրող
մէ
Հ.
Միքայէլ.
այնքան
աւելի
մանրամասն
բազմազան
ու
խիտ
են
անոր
հետաքրքրական
ու
պատմական
տեղեկութիւնները`
որքան
մեծ
է
իր
երկիւղն
ու
կազդուի
հասակին
տկարութիւնը,
որոնց
կը
մղեն
զինքը
դէպերուն
դիմաց
աչալուրջ
հսկել,
ինչպէս
կը
տեսնենք
երեք
յաջորդ
նամակներուն
մէջ:
Գերյարգեցելոյ
Աբբայ
Հօրդ
մերոյ,
տեառն
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
վարդապետի :
…
կասկածն
եւ
գողն
պատերազմին
տակաւին
տեւէ
ի
յիս,
թէպէտեւ
թուլացաւ
սակաւ
ինչ,
զի
սկսան
զօրք
կայսերն
քայլել
եւ
գալ
այս
կողմս,
ի
մայիսի
16
եկն
աստ
ֆիրդ
մարշալ
Վալիսն,
հրամայօղն
հետեւակաց
զօրաց,
ի
23-ին
չուեցին
երկու
նաւք
զինուորեալք
Ճ
ական
զինուորօք
բաց
ի
մառինարաց,
30
ական
թօփ
քաչօղ
ոմանք
ասեն
ի
գոչովայ
գնան,
ոմանք
ի
վու
փալանգան,
եւ
ոմանք
յայլուր
առ
ի
շինել
զկամուրջ
վասն
անցման
զորաց
եւ
լինիլ
պահապան
նմա:
Ի
28-ին
եկն
եհաս
մեծագոյն
մարշալն
Գինիզէք,
որ
է
խորհրդական
պատերազմի,
եւ
աստ
մնալոց
է:
Կայսերն
փեսայն
փռինչիփէ
Լութռինն
գալոց
է,
իւր
կահն
եւ
սպասաւորք
եկեալ
են
աստ
եւ
այլ
մարշալ
գալոց
է,
ոմանք
ասեն
թէ
Փալֆին
եւս
գալոց
է.
եւ
ոմանք
ասեն
ոչ,
այսօր
տասն
հազարի
չափ
զօրք
հետեւակ
եւ
հեծեալ
ի
սէմէլինու
եւ
աստի
հանդիսապէս
անցեալ
գնացին
ի
վայրս
վրանաբնակիլ.
մինչեւ
ցայժմ
թէ
աստի
թէ
գետով
թէ
ցամաքաւ
եւ
թէ
հանդիպական
ցամաքաւն
թունայի
երեսուն
հազարի
չափ
զօրք
անցեալ
են,
բայց
թէ
ուր
կամին
գնալ,
անյայտ
է
այժմ,
մինչ
սպասեն
նաեւ
այլոց
զօրացն
գալ :
Ի
Գոչօվայ
եկեալ
տաճկացն
վասն,
յայտնի
այժմ,
մինչեւ
սպասեն
նաեւ
այլոց
զօրացն
գալ:
Ի
Գոչօվայ
եկեալ
տաճկացն
վասն,
յայտնի
զրոյց
ոչ
գոյ
թէ
ինչ
եղեն:
Զրոյց
գոյ
թէ
ի
Մաճարաստան
ապստամբութիւն
գոյ,
թէպէտ
զբազումս
կալեալք
են:
Ոմանք
ասեն
թէ
ի
ձմերանս
Ռագօցին
տղայն
ի
Տաճկաստանէ
գաղտ
եւ
գծուած
ձեւով
եկեալ
մտեալք
ի
յՈւնկարիայ,
զի
զմեծամեծս
դրդեսցէ,
յորժամ
տաճիկ
զօրքն
գան,
ինքեանք
եւս
զգլուխ
բարձին
ի
վերայ
կայսերն,
այս
իմանեցեալ
է,
վասն
այսոսիկ
որոնեն
եւ
ըմբռնեն
զայնպիսեան,
եւ
Ռագօցին
տղայն
փախեալ
ասեն
վերստին
ի
Տաճկաստան:
Աստ
վասն
նորա
զհրաման
մի
ընթերցան
թամպուռով
երկու
եւ
երեք
տեղ,
թէ
ով
ոք
որ
զնա
կենդանի
կալցէ
եւ
բերցէ :
40
հազար
ֆիօրին
շնորհեսցի
նմա.
նաեւ
ազատ
լիցի
ի
հարկաց
ինք
եւ
ազգ
իւր.
իսկ
եթէ
զգլուխն
բերցէ.
20
հազար:
Եւ
լայլոց
լուաք,
թէ
զնա
թուրքն
ուղարկեալ
է
ի
Վիտին
կազմել
զընտիր
զօրս
մինչեւ
յիսուն
հազար
իբրեւ
իւր,
երբ
գայցեն
զօրք
տաճկաց,
ինքն
եւս
նոյն
զօրօք
ի
ի
Մաճարստան:
Եւ
ոմանք
ասեն,
թէ
ի
Պուքռէշ
Ուլահու
քաղաքն,
կազմեալ
է
զզօրս:
Հայք
որք
ի
Պէլրղատս,
ի
չորս
եւ
հինգ
առաջս
բաժանեցան,
ոմանք
վասն
ահին
փախեան,
ոմանք
վասն
վաճառականութեան
աստ
եւ
անդ
գնացին,
ոմանք
փէրէքէնտէ
անձինք
ի
թափուռն
երթան,
մինչեւ
ցայս
վայր
26
անձինք
եւս
մեռան:
Յորմէ
հետէ
եկեալ
եմ,
թուի
թէ
այսքան
եւս
մնաց… :
1738
ին.
Մայիսի
31-ին
14
երրորդ
գիր
ի
սոյն
թուիս
ի
Պէլրղատու
Գերյարգութեան
քում
Պատրաստական
ծառայ
Հայր
Միքայէլ
Վ.
Սեբաստացի
