Կը
շարունակուին
Ղազարու
կաթողիկոսութեան
աղետալի
դրուագները:
Բռնի
ուժի
զօրութեամբ
նա
կրկին
գահ
կը
բարձրանայ,
ինչպէս
վերը
նշանակած
ենք:
Թէեւ
մեր
վաւերագրին
ակնարկներն
համառօտ
են
հոս,
սակայն
նոյն
նամակագիրը
իր
մէկ
ուրիշ
անտիպ
թուղթին
մէջ
կը
գրէ
հետեւեալը
եղերերգական
դէպքերն
ալ.
«Եւ
ես
յայսոսիկ
յաւուրս
լուայ,
թէ
զղազար
կաթողիկոսն
ի
գահ
իւր
հաստատեալ
են
վերստին,
եւ
զմիւս
պետրոս
քիւթիւռն
փախուցեալ,
եւ
զերեք
կամ
ըստ
ոմանց
զհինգ
վարդապետս
սպանել
տուեալ
են:
Եւ
զմինն
ի
սոցանէ
ի
պատարագելն
յետ
սրբացուցման,
մինչեւ
հասեալ
յայն
տեղին
ուր
յիշէ
զկաթուղիկոսի
անունն
Պետրոսին,
հասանին
բռնաբարօղք
բարբարոսք,
գանակոծ
առնելով
յարտաքս
ձգեն
եւ
մահացուցանեն:
Ղազարն
աստ
զկոնտակ
ուղարկեալ
առ
ժողովուրդ
եւ
առ
փաթրիքն,
եւ
զնա
անմեղացուցանելով
շողոքորթէ,
յետ
ընթեռնլոյն
զկօն
տակն
ի
լուր
ամենեցունց,
զայսէրցիք
եւ
աճէմներն
զշշնչմունս
բարձեալ,
թէ
եւ
իբրու
գայթակղեալ,
թէ
դուք
սեւագլուխքդ
էք
պատճառ
այսմ
աղմունքի
եւ
սպանութեան
վարդապետաց
ի
սուրբ
Էջմիածին»
(Գր.
Հ.
Միքայէլ
Վ.
առ
Մխիթար
1748
հոկտ.
25
չուէ
գիրս
(Կ.
Պոլիս):
Հ.
Միքայէլ
հետեւեալ
նամակին
մէջ
կու
տայ
նաեւ
բաւական
մանրամասն
վկայաբանական
տեղեկութիւն
մը:
Գիտենք
ազգային
հալածանքներու
շրջանէն
ընդհանուր
ծանօթութեամբ
մը,
որ
եղած
են
անձինքներ`
որոնք
նահատակուած
են`
անդրդուելի
մնալնուն
համար
իրենց
հաւատքին
մէջ:
Ուրախ
ենք
որ
Հ.
Միքայէլ
Վ.
ի
արդեամբք
կրնանք
հոս
ներկայացնել
տեղեկութիւններ
անոնցմէ
միոյն`
Ստեփան
անուամբ
քահանայի
մը
վրայ,
ինչոր
վկայի
մը
որոշ
պատկերը
կու
տայ.
թէպէտեւ
ամբողջական
չէ,
որովհետեւ
նոյնքան
որոշ
պէտք
է
ըլլայ
անոր
վախճանի
տեղեկութիւնը,
որ
դեռ
կը
պակսի:
Գերյարգեցելոյ
Աբբայ
Հօրդ
մերոյ,
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
Վարդապետի
…
Երկու
ամիս
յառաջ,
զՂազար
կաթուղիկոսն,
զոր
հերքեցին,
նզովեցին,
բանադրեցին,
անընդունակ
արարին,
եւ
զանունն
յիշատակելոյ
ի
պատարագն
ջնճեցին:
Նա
իշխանութեամբ
նոր
Շահին
վերստին
հաստատեցաւ
յաթոռ
իւր.
սկսան
ընդունիլ
եւ
յիշատակել
ի
պատարագն:
Չարագունեղ
եւ
անգէտ
Աթանաս
վ.
որ
գնաց
առաջնորդ
թօխաթու,
անդ
եւ
ի
սեբաստիա,
զմեծագոյն
հալածանս
յարուցեալ
ուղղափառաց :
Հինգ
եւ
վեց
ամ
յառաջ
ընդ
յարութիւն
վին
որ
գնացեալ
է
առաջնորդ
Թօխաթու,
եւ
ընդ
ինքեան
տարեալ
է
զայլ
ոմն
էտրենեցի
վ.
աշակերտ
վախճանող
Յօհաննէս
պատրիարգին,
այն
վ.
ճգնազգեաց
եւ
բարի
անձն
մի,
եւ
անդ
վախճանեալ.
Յարութիւն
վ.
զնա
ի
յեկեղեցւոջն
թաղել
տուեալ:
Եւ
յայժմ
որ
այս
Աթանասս
գնաց
անդ,
լուեալ
թէ
նոյն
վախճանեալ
վ.
ն
երբեմն
ասացեալ
է
ուղղափառաց,
թէ
շիտակ
եւ
ձեր
ճամբան,
ինք
եւս
լեալ
իցէ
ի
ներքուստ
ուղղափառ:
Մինչ
Աթանասն
զայս
լուեալ
է
զնմանէ,
որք
պատմեալ
են
նմա,
յայնժամ
սկսեալ
է
ասել.
Այն
չունն,
այն
նզովածն,
այն
ուրացողն,
ոչ
է
արժան
յեկեղեցւոջն
մնալ.
բանալ
տուեալ
զտապանն,
չորս
եւ
հինգ
ամաց
մեռելոյն
զոսկերս
առաջի
արկեալ,
եւ
զայլ
ոմն
ուղղափառ
ի
յէշ
եդեալ
ի
քաղաքն
շրջեցուցեալ…:
Ի
Գաղատիա
եւս
նոր
չարագոյն
հալածումն.
զի
ի
Թօխաթու
Գէորգ
անուն
վ.
մի
որ
երբեմն
ուղղափառ
ի
տունս
պատարագեալ
է
ի
Գաղատիա,
այժմ
գնացեալ
անդ
զհալածանս
գրգռեալ,
զտուն
մի
կոխել
տուեալ
են,
զտէր
Ստեփան
ամուսնացեալ
քահանայն,
տեղացի
որ
յառաջ
ընդ
այլոց
կարգաւորաց
փախստական
աստ
էր,
իբրու
մի
ամ
է
որ
յետս
դարձեալ
գնաց ,
եւ
ի
ծածուկ
կալով
հոգայր
զուղղափառս,
զսա
ըմպռնեցին,
փաշային
մատնեցին,
500
բիր
ոտացն
հարին.
ներկայ
գոլով
չար
վարդապետաց
եւ
չարափառ
աշխարհականաց
դատախազք
եւ
անգութք,
ասացեալ
են.
Ոչ
միայն
ներբանացն
այլ
ի
վերայ
ոտիցն
մատանց
հարէք,
որ
մատունքն
ջաղջաղիցին
եւ
թափիցին.
եւ
ոմն
հայ
ի
վերայ
գլխոյն
անկեալ,
զի
մի
շարժիցի,
եւ
ասէր.
Ուրացիր
զԼեւօն.
իսկ
նա
ի
յամենայն
հարման
Յիսուս
Մարիամ
կոչէր:
Ի
յայսմ
գործողութեան
նուագի,
իրիցկին
սորին
եկեալ
լալագին
ւ
կողկողագին
դիմօք
արձակել
եւ
թոյլ
տալ
աղաչէր,
բաւական
է
բաւական
է
ասելով.
վ.
ասէ:
Այն
քիչ
է
տահայ,
այնպէս
անենք
որ
ուրիշին
խրատ
լինի:
Եւ
այսու
ոչ
շատացեալ
անգութքն
ի
բանտ
չաւուշին
ստիպեն
գնալ
ոտիւք,
որ
ոչ
կարէ
քայլել.
ստիպեն
ղամչիով
հարմամբ
զբոլոր
մարմին
թէ
կանգէ
եւ
քայլէ:
Իսկ
նա
աղաղակէ
ոչ
կարեմ,
եւ
հարմամբ
ղամչիին
զմի
ակն
եւս
խաւարեցուցեալ
եւ
ուռուցք
մեծագոյն
ի
վերայ
աչացն.
եւ
մինչ
չկարացին
ոտիւք
տանիլ,
վ.
ն
եւ
այլք
անզգամք
ի
վերայ
երկրի
քարշելով
տարին
ի
բանտ
չաւուշին,
պնդել
պնդագոյն
ի
կոճեղս.
խաչելութիւնն
ի
ծոցէ
քահանային
անկեալ
յերկիր.
չար
վ.
ն
կոխոտեալ
զնա
թէ
այս
ֆրէնկի
խաչ
է:
Եւ
յետոյ
գաղտ
ոմանք
ուղղափառք
զդրամ
հաւաքեալ
25
ղրուշի,
տուեալ
են
զի
թուլացուսցէ:
Ի
մօտակայ
աւուրս
եկն
ոմն
իբրու
թէ
փախեալ
ի
գաղատիոյ,
որ
է
եղբօր
որդի
Սէրգիս
աղային,
որ
նա
պատմեալ
է
զայս
ամենայն.
եւ
ասացեալ
թէ
ելած
օրս
լսեցի,
թէ
քահանային
յոտից
մինչեւ
ի
մէջկն
ուռեցվօրեր
է,
եւ
աչքն
խաւարեալ,
դժուար
թէ
ողջ
մնաց:
…
Գերյարգութեան
ձերում
Մնամ
պատրաստական
ծառայ
ամենայնի
Հայր
Միքայէլ
Վ.
Յամի
Տեառն
1748-ին
յունվարի
2-ին
[Կ .
Պոլիս]
