Կ.
Պոլսոյ
անվերջ
հրդեհներու
շարքին
մէջ
եզական
երեւոյթ
մունի
հետագայ
կրակը`
զոր
կը
նկարագրէ
Հ.
Միքայէլ
Վ.:
Սոյն
դէպքին
շուրջ
Հ.
Յովհաննէս
տրապիզոնցին
պատմական
կապերու
հետ
հետեւեալ
կարեւոր
մանրամասնութիւններն
եւս
կը
յաւելու`
այսպէս.
«զաւուրս
չորեքտասան
ոչ
է
շիջեալ.
այրեալ
են
տունք
աւելի
քան
զվեշտասան
հազար.
վեց
եկեղեցի
յունաց,
եւ
հայոց
սուրբ
աստուածածնի
ժամն.
եւ
հայք
խոստացեալ
են
զհնգետասան
հազար
մարչիլս
առ
ի
վերստին
շինեալ:
Թագաւորն
եւ
վէզիրն
ոչ
են
ներկայացեալ
առ
շիջուցումն
հրդեհին.
վասն
որոյ
խաժամուժն
ասացեալ
է.
Թէ
եթէ
թագաւոր
եւս,
ընդէ՞ր
ըստ
սովորութեան
մերում
ո'չ
ներկայանաս
հրդեհին.
իսկ
նա
տուեալ
է
պատասխանի.
Եթէ
այրեցաւ,
եւս
յիմոց
գանձուց
տաց
շինել
վերստին,
ձեզ
զի
փոյթ
է.
այլ
եւս
գիտեմ
զդիտաւորութիւն
ձեր.
բայց
գիտասջիք
թէ
կեավուրին
տամ
զթագաւորութիւն
իմ,
եւ
ձեզ
«ոչ
տաց»:
(Գրէ
առ
Մելգոնեան
Աբբահայր,
յամին
1752
Օգոստ.
4
[Կ.
Պոլիս]):
Կը
յիշեցնենք
որ
ժամանակիս
Օսմանեան
կայսրութեան
գլուխն
էր
Մահմուտ
Ա:
Գերյարգելոյ
Աբբայ
Հօրդ
մերոյ
տեառն
տեառն
Ստեփանոսի
վարդապետի
…
Գիտելի
է
եւս
զաղէտ
քաղաքիս,
յամենայնում
աւուր
ի
յահ
եւ
ի
դող
եմք
զելմանէ
ապստամբից
ընդդէմ
մեծ
գազանին
առ
ի
բառնալ.
ստէպ
հրաձգութիւնք
եւ
կիզմունք:
Ի
մէջ
ԺԵ
աւուրց
աւելի
քան
զօրն,
հրակիզութիւնք
եղեն.
ի
տեղիս
տեղիս
բազմիցս
ծրարք
կիզման
գտանեցան,
գիտեն
զբոլոր
քաղաքն
սակաւ
առ
սակաւ
հրոյ
ճարակել.
օր
լինի
որ
երկու
եւ
երեք
տեղ
հրակիզութեան
ձայնք
ելանեն:
Կէտիւկ
փաշայի
եւ
ղումղափուի
թաղերն,
մինչեւ
ի
ծովեզերն
յաջիւն
դարձան.
բազում
աղէտ
եւ
ողորմելութիւնք
եղեն,
թէ
տաճկաց,
թէ
հայոց
եւ
թէ
յունաց.
բազում
անձինք
հրակէզ
եղեն.
քսուրից
կորուստ,
եւ
կողոպտմունք
ընչից.
մաներց
տղոց
կորուստ.
են
եւ
որք
եւ
հրակիզեալք…:
Երկու
եկեղեցի
յունաց
ի
ղում
ղաբուն.
եւ
Աստուածածնայ
հայոց
եկեղեցին,
ի
ձեռն
բազում
դրամոց
մազապուրծ
զերծաւ
ասեն.
8000
տուն
այրեցեալ:
Այս
մեծն
էր.
բայց
փոքր
ստէպ
լինին .
մեծամեծաց
պալատք
այրին.
ահաւասիկ
վէզիրի
տղին
զտուն
եւս
այրեցին:
Զվէզիրն
յաւուրս
յայսոսիկ
իջուցին,
յաքսորս
ուղարկեցին.
յետ
սակաւ
աւուրց
զէնկիչէրոց
աղան
եւս
յաքսորս
առաքեցին…:
Գերյարգութեան
ձերում
Նուաստ
ծառայ
Հ.
Միքայէլ
Վ.
Յամի
տեառն
1752.
ին
յուլիսի
10
չուէ
[Կ .
Պոլիս]
