Նկարագրուած
հրդեհին
տեսողութեան
մասին
Անտոն
վարդապետ
Մալափարտ
Կ.
Պոլսեցին
առ
իր
մէկ
նամակաւ
առ
Մելգոնեան
կը
գրէ`
որ
33
ժամ
տեւած
է:
Ինչպէս
կըսէ
նաեւ,
թէ
«3
բաժին
քաղաքին
այրեցան,
250
բուռ
(փուռ)
ընդ
նմա»:
Հ.
Միքայէլ
ալ
35
կամ
40
ժամ
տեւեք
կըսէ:
Գերամեծար
գերյարգելի
Աբբայհօր
մերոյ
եւ
Րաբունապետի
Տեառն
Տեառն
Ստեբաննոսի
վարդապետի
ողջոյն
ի
Քրիստոս
ի
տեր
մեր
Թուղթ
ԿԸ .
Զայս
թուղթ
վենայու
փոստով
կամեցայ
գրել
առ
ձեզ
յաղագս
կանխագէտս
առնելոյ
զձեզ
վասն
անհնարին
աղէտից
հրդեհին
մեծի,
որ
եղեւ
յաւուրս
յայսոսիկ:
Արդ`
ի
յուլիսի
5,
սկսեալ
յերկրորդ
ժամու
գիշերոյն,
եւ
տեսեալ
ժամս
իբր
40
մինչ
ի
7
օրն
յուլիսի`
եղեւ
երդեհ
մեծ
եւ
զարհուրելի
ի
Կոստանդնուպօլիս,
որոյ
նման
չէ
եղեալ
երբեք
յայս
քաղաք.
եւ
այս
հրդեհ
կրկին
մեծ
եղեւ
քան
զՊախճայ
խաբուին,
կամ
զԽօճայ
փաշային,
որ
եղեւ
յանցեալ
ամին
ի
սեպտեմ,
28:
Եւ
այրեցան
տունք
աւելի
քան
զերեսուն
հազար,
գրեթէ
կէսն
(եւ
ըստ
ոմանց
եւ
կիսոյն
աւելին
)
Կոստանդնուպօլսոյ
այրեցաւ,
այս
ստոյգ
է,
զի
աւելի
տեղի
քան
զբովանդակ
քաղաքն
Վէնէտիկոյ
տամբքն
հանդերձ
այրեցաւ:
Արդ
սկսաւ
հրդեհն
ի
Ճիպալիէն
ի
տանէ
հրէի
միոյ
ի
յեալըն,
եւ
այրեալ
զտունս
ինչ`
անկաւ
բոցն
ի
ներքո
ըստ
պարիսպն,
եւ
սկսաւ
այրել
զտունս
որ
առ
պարսպօք,
եւ
բաժանեալ
յերիս
առաջեւս`
սկսաւ
սաստկութեամբ
հիւսիսային
հողմոյ
վարելոյ
յառաջ
խաղալ:
Միջին
առաջեւ
ահագնագոչ
ձայնիւ
այրելով
զտունս
ընթանայր
զառ
ի
վեր
լերամբք
եւ
առ
զառ
ի
վայրօքն
մինչեւ
ի
Վլանկայ:
Իսկ
աջակողմեան
առաջն
յառաջ
ընթանայր
այրելով
զտունս`
որ
առ
պարսպօք
մինչեւ
ի
յօտուն
խափուն,
եւ
անտի
ընդ
զառ
ի
վերն
դիմեալ
եհաս
այրելով
զտունս
ի
Աղայ
խափուսին
եւ
մօտ
քերէր
առ
նոքօք,
եւ
հարկանէր
բոցն
գաղայ
խափուսին,
թէպէտ
տեառն
օգնութեամբ
չայրեցաւ
այն:
Անտի
էանց
առ
Էսկի
սարային
ետեւովն
ի
Շահզէտէլէրն.
եւ
անտի
ընդ
զառ
ի
վայրն
ի
Չուխուր
շէշմէն,
անտի
ի
Կուկան,
անտի
ի
յԷշէկ
չէշմէն,
անտի
ի
Մուսալլայն
ի
նորոգ
շինեալսն
Վլանկայու.
անտի
յԵալնըզ
էքմէքճին
մինչ
ի
պարիսպն
քաղաքին,
եւ
անտի
առ
պարսպօքն
մինչեւ
ի
յԵէնի
խափուն
ի
Վլանկայ.
անտի
ի
Խըրք
տիրէկներն.
անտի
ի
Տաւութ
փաշան
եւ
անդր
եւս
քան
զայն.
անտի
ընդ
զառ
ի
վերն
ի
յԱւռատ
փազարն.
եւ
անտի
մինչ
մօտ
ի
մեծ
խօճայ
Մուստաֆայ
փաշան`
որ
է
առ
Սամաթիայի:
Իսկ
ձախակողմեան
առաջն,
(կամ
ասացից
միւս
ծայրն
)
ի
նոյն
Ճիպալիէն
ի
ներքո
ի
բերդէն
սկսեալ
յառաջ
խաղալով
էհաս
ի
Փէթրօ
խափուսին,
ուր
Հ.
Վրթանեսեանց
տունն
որ
արտաքոյ
բերդին
`
զերծաւ
օգնութեամբ
փէշէից
անդադար
թրջելեաց
յեղբարց
եւ
ի
բարեկամաց
նորա:
Անտի
էանց
ընդ
զառ
ի
վերն
ի
սուլթան
Սէլիմն.
անտի
ի
Չարշամպայ
փազարն.
անտի
ի
Խարայ
կէօմրիւկն,
անտի
ի
յԵէնկի
պախճեան,
եւ
անտի
մինչեւ
ի
վերոյգրեալ
մեծ
խօճայ
Մուստաֆայ
փաշան:
Այսոքիկ
ամենայն
տեղիք,
որք
իբր
ծիր
գրեցան`
բնաւքն
այրեցան,
եւ
ըստ
սոսա
բովանդակ
միջոց
տեղին
նոցայ,
եւ
ամենեւին
շինուած
ինչ
ոչ
մնաց
ի
նոսա,
որ
ոչ
այրեցաւ,
որոց
գլխաւորն
են
այսոքիկ
այրեցաւ
զԷզրէկն,
Սուլթան
Մէհէմմէտն,
Սարաճխանան,
խչլաներն,
Էսկիօտալար
պաշին,
Ախ
սարայն,
Աւռատ
փազարն,
Մօլլայ
կիւռանին,
Հօռհօռն,
եւ
այլն,
որք
տեղիք
ամենեքին
էին
իբր
մի
մի
քաղաք:
Եւ
ընդ
նոսին
այրեցաւ
հարիւրաւոր
ճամիք
եւ
փռներ,
եւ
անհամար
մեծամեծ
սարայք
մեծամեծաց,
զոր
օրինակ
Ստամպօլ
աղասիին,
միւֆտիին
խօնախն,
երեք
սուլթաններուն
սարայներն
եւ
այլք
բազումք:
Բայց
փոքր
մի
ի
մասնաւորն
իջեալ
եկեսցուք
ի
Վլանկայ,
յորում
վերստին
այրեցան
ամենայն
տունք
բարեկամաց
մերոց,
եւ
տունք
զորս
հովուէի
եւս
անդ:
Արդ
աւելի
քան
զերրորդ
մասն
տունք
նորոգ
շինեալք
յանցեալ
հրդեհէն
վերստին
այրեցան…
Իսկ
թէ
ասացի,
զինչ
պատճառ
եղեւ,
որ
այսպէս
այս
հրդեհ
այսչափ
մէյտան
զտաւ,
եւ
ոչ
փութով
շիջուցին,
ասի
թէ
յայնմ
ժամու`
յորում
հրդեհն
սկսաւ,
ուժաւորք
այսինքն
զօռպահք
իբր
արանց
վեց
հարիւրից
ելին
ի
Խասըմփաշայն,
եւ
զապիթք
ի
լինիլն
զհետ
նոցա,
եւ
ի
ջարդելն
զբազումս
ի
նոցանէ
զորս
գտին,
հրդեհն
աճեցաւ,
եւ
եղեւ
անմարելի:
Եւ
այս
հրդեհ
եղեւ
բեկումն
եւ
թշուառութիւն
մեծ
բնակչաց
քաղաքիս
մանաւանդ
հայոց
ազգիս…
ամենայն
վիշտք
եկին
հասին
ի
վերայ
քաղաքիս:
Քանզի
եւ
ի
միւս
կողմանէ
ժանտամահն
եւս
օրըստօրէ
զօրացեալ
սապաստ
արկանէ:
…
Նուաստ
ծառայ
Հայր
Զաքարիա
Վ .
Ա[լէքսանեան]
Յամի
տեառն
1756
յուլիսի
10
[ի
Կ .
Պոլիս]
