Ս.
Ղազար
առաքուած
Նարեկի
օրինակի
մը
բաղդատական
ուսումնասիրութեան
մասին
կը
խօսուի
նախ:
Երկրորդ
մասով
կը
ստանանք
շատ
օգտակար
եւ
հետաքրքրական
ծանօթութիւն
մը
«սրտի
դգալի
անկում»
կոչուած
հիւանդութեան
մը
եւ
անոր
ժողովրդական
բժշկութեան
մասին,
որ
ասկէ
գրեթէ
մէկուկէս
դար
առաջ
ի
գործ
կը
դրուի
եղեր:
Տեղեկութիւն
մը`
որ
յատկապէս
պիտի
շահագրգռէ
ընդհանուր
բժշկական
գիտութիւնը:
Գերամեծար
գերյարգելի
Աբբայ
հօր
մերոյ
եւ
րաբունապետի
տեառն
տեառն
Ստեփաննոս
վարդապետի,
ողջոյն
ԹՂԹ .
ՃԼԷ.
…
Առաքեցի
զմի
նարեկ
ի
վանս,
զոր
ետ
անտոն
եղբայրս:
Եւ
թէ
վասն
է՞ր,
ծանիք,
քանզի
Մուրադօղլու
Գասպար
սառաձն
ասացեալ
է
Անտոն
եղբօրս,
թէ
ի
սուրբն
Կարապետին
վանքն
կայ
հնագոյն
ձեռագիր
նարեկ,
զորմէ
ասեն
լինել
ձեռագիրն
նոյն
սրբոյն:
Եւ
ես
առաքեցի
անդր
զմի
նարեկ
տպագրել,
եւ
զտարբերութիւնսն
նշանեցին
անդէն,
եւ
առաքեցին
առ
իս:
Կայ
եւս
նոյնպէս
հնագոյն
ձեռագիր
մի
յԷջմիածին,
որոյ
եւ
զտարբերութիւնսն
տալոց
եմ
բերել:
Արդ`
որպէս
կարծեմ,
կայ
եւ
ի
վանքն
աբբայ
հօրն
լաւ
ձեռագիր
նարեկ,
եւ
կայ
իսկ.
եւ
խնդրեմ
ի
քէն
զի
եւ
դու
զտարբերութիւնսն
նորա
տացես
բերել
ինձ:
Իսկ
անտոն
եղբայրս`
չկարելով
բացասել
այնպիսի
երեւելի
առն
յազգի
մերում,
խոստացեալ
է
կատարել
զայն:
Վասն
որոյ
էառ
զնարեկ
մի
անկազմ.
եւ
աղաչեաց
զմեզ
առաքել
ի
վանս,
եւ
բաղդատել
ընդ
ձեռագրին
եւ
զտարբերութիւնսն
նշանել
ի
տպագրեալն.
եւ
ապա
զնոյն
տպագրեալ
նարեկն,
անդրէն
առաքել
յետս
առ
մեզ:
Եւ
մեք
զայն
նարեկն
առաքեցաք
ի
վանս,
զի
եթէ
հնար
է,
կատարեսջիք
զխնդիրսն
նոցա:
Բայց
յորժամ
բաղդատեալ
եւ
կատարեալ
զամենայն,
եւ
գեղեցիկ
կազմեալ
դնիցէք
ի
նաւն,
փութով
մեզ
ծանուցէք,
որպէս
զի
յառաջ
քան
զտալն
մեր
նոցա
զնարեկն,
պատճառ
իւիք
խնդրեալ
ի
նոցանէ,
առցուք
եւ
մեք
զօրինակն
նարեկայ
որ
ի
սուրբ
կարապետին:
…
Թէ
ո՞րպէս
ուղղեն
զանկեալ
դրգալն
սրտին,
այսչափ
ինչ
կարեմ
գրել:
Ոմանք
հաւատան
այսմ,
եւ
ոմանք
ոչ
հաւատան:
Ոմանք
ի
չհաւատացողացն
հաւատացին
ի
փորձն:
Ոմանք
ի
հաւատացողացն
զարհուրին
ի
տեսանելն
զուղղելն.
քանզի
ուղղիչքն
դրգալին
սրտին
ո'չ
դեղ
տան
եւ
ոչ
դեղ
գիտեն,
բայց
միայն
թէ
զկնի
ուղղելոյն,
դնեն
եախը
անդէն
զի
պնտեալ
մի
'
եւս
անկցի:
Իսկ
ուղղելն`
այսպէս
առնեն.
նախ
մատամբն
նայի
եւ
քննէ
զկուրծն.
եւ
ճանաչէ
զանկեալն,
զի
տեսանէ
զոսկերն
ի
ներքս
մխեալ,
եւ
ապա`
որպիսի
եւ
իցէ
իւղով
շփէ
սակաւ
ինչ
զկուրծն.
եւ
ապա
ի
թիկնոցն
երկու
ձեռօքն
ի
վեր
ուղղէ
զկուրծն
երկիցս
եւ
երիցս.
երբե[մ]ն
եւ
սասլէ
գանձն
նորա.
եւ
ահա
ուղղեցաւ
գրդալն:
Եթէ
պիտոյ
է,
եւ
զքամակն
շփէ.
այսպէս
առնէ
երեք
օր
անօթի
փորանց:
Ոմանք
ի
տգիտացն
զայն
տեսեալ,
արարին
ոմանց.
բայց
վնասեցին:
Իսկ
գիտունքն
բժշկեցին
զոմանս:
Նշան
անկման
դրգալին`
նմանին
օստռուքցիօնին.
քանզի
որոյ
դրգալն
սրտին
անկեալ
է,
երբե[մ]ն
երբե[մ]ն
սրսռայ
ի
թիկնացն.
կերեալ
կերակուրն
մնայ
ի
սրտին
իբրեւ
զքար
կամ
իբրեւ
զցից.
երբեմն
բսխէ:
Ինքն
եւս
իմանայ
զի
ի
սիրտն
մտանէ
իբր
թէ
ոսկր
ինչ:
Օրըստօրէ
նիհարանայ.
դեղք
բժշկաց
ո'չ
օգնեն
նմա:
Զայսոսիկ
գրեցի
հարեւանցի
զի
ոչ
գիտեմ
զիսկն
եւ
ոչ
զարուեստն,
զի
ըստ
այնմ
գրեցից
մի
ըստ
միոջէ
զուղիղն:
Պատճառք
անկման
դրգալին
սրտին
այս
են.
զի
անկանի
երբե[մ]ն
յամբառնալոյ
զծանրագոյն
ինչ.
երբե[մ]ն
ի
ձկտմանէ
ի
վեր.
երբե[մ]ն
յանկմանէ
վերուստ
ի
վայր:
Երբեմն
եւս
ի
յօրանջմանէ
անկանի.
զոր
օր.
անկանի
աղիքն
կամ
պորտն
մարդոյն:
Դեռ
ոչ
կարեմ
գրել
աւելի
քան
զայս:
Ի
կողմանէ
քաղաքիս,
երբե[մ]ն
եւ
ցանցառակի
պատահին
նուազ
երկրաշարժութիւնք:
Մինչեւ
ցայսօր
լուաք
գերիս
կամ
զչորս
անձինս
մեռանիլ
ի
ժանտամահէ:
…
Յամին
1769
ի
յուլիս
1
ի
Ղալաթիա
Ն.
Ծ.
Հ.
Յակոբոս
վրդպ.
Չամչեանց
Մխիթարեան
