Ռուսիոյ
զօրաշարժը
դէպ
ի
Թուրքիա,
-
այս`
առաջին
մասով:
Վաւերագիրս
կը
հաղորդէ
նաեւ
որ
Աւստրիոյ
կայսրը
մասնաւոր
հրովարտակով
կը
վերցնէ
կարգ
մը
Սուրբերու
տօները,
տալով
այս
բարձման
պատճառները:
Ուրիշ
կարգադրութիւններ
ալ
կընէ.
սակայն
այս
ամէնէն`
յառաջ
կու
գան
նաեւ
վէճեր
ու
դիմադրութիւններ
մաճառներուն
մէջ:
Գերապատիւ
եւ
գերյարգոյ
տեառն
տեառն
Ստեփաննոսի
Վարդապետի
Աբբահօր
մերում
խոնարհական
համբոյր
ըզանցից
…
Յաւուրս
յայսոսիկ
լուայ
յարժանահաւատ
արանց,
եթէ
մոսկովք
անցին
զԹունան,
եւ
գնան
պաշարել
զՎիտինն,
եւ
յետ
այնորիկ
մնայ
երթալ
յԵտրէնէն
եւ
ի
Ստամպօլ.
բանակն
թուրքաց
ցիր
եւ
ցան
փախստական
գնան
յերեսաց
մոսկովին
խումբ
խումբ
իբրեւ
զերամակս
եղանց.
ուր
հինգ
հազար,
ուր
տասն
հազար
եւ
ուր
քսան
հազար,
եւ
զայս
պատմեցին
ինձ
ականատեսքն,
որք
գան
ի
Ստամպօլու:
Պատմեցին
եւս
եթէ
ոմանք
տաճիկք
ասացեալ
են.
էյէր
քի
Մոսկով
կիավուր
կէլիրիսէ,
պիզտա
պիզիմ
էվիմիզին
քարչըսնտա
պիրէր
հաշ
տիքէրըզ,
իքիչէրտայ
տօմուզ
պօղալլարըզ,
պիզտայ
կաիավուր
օլուրըզ:
Յոյժ
վատ
երեւի
բանն
թուրքաց,
զի
յոյժ
նուաճեաց
զնա
Մոսկովն,
պաշարելով
զանցսն
Սեաւ
ծովուն
եւ
Ուռումէլիին,
նաեւ
որպէս
լուայ
փալան
Մսրայ
ապստամբեալ
առեալ
է
զԵրուսաղէմ,
զԴամասկոս
եւ
զշրջակայսն,
եւ
այժմ
պաշարեալ
է
զՀալէպն
(աւաղ
ափսոս
մեր
ազգին,
որ
ոտից
կոխան
եղեալ
նեղութիւնս
մեծամեծս
կրեն.
յոյժ
դանկութիւն
է
ի
Ստամպօլ
եւ
առաւել
եւս
լինելոց
է…
)
խոնարհեալ
ընկճեալ
կան
ամենայն
տաճիկքն…
մի
միայն
մխիթարութիւն
մնացեալ
է
տաճկին
նէմսէն,
որ
յոյժ
բարեկամութիւն
ցուցանէ
նմա,
տալով
նմա
զզահրէս,
նաեւ
յաւուրս
յայսոսիկ
տուեալ
է
նմա
յիսուն
հազար
խանթար
պարութ,
եւ
այժմ
եւս
երկու
նաւք
պարութով
գնան
ի
Տաճկաստան,
ուստի
ամենայն
տաճիկքն
զնա
գովեն
եւ
ասեն.
պիզիմ
իմփռաթօռն
պիր
կիւնի
ալլահթայէ
պին
էթսին.
գըլըճընի
տուշմանընա
գէսկին
էթսն.
այլ
որպէս
թուի
ի
նշանաց,
այս
ամենայն
վարդապետութիւն
է,
եւ
ոչինչ
գործէ
մոսկովն
առանց
կամաց
կայսեր,
վասն
զի
նախ
քան
զանցանել
մոսկովին
զԹունան
հրաման
եկեալ
էր
առ
զէմինու
գօմէնտանդն,
զի
գտցի
զայլ
ճանապարհ
փօշտայի`
առանց
գնալոյ
ի
Ստամպօլ,
ուրեմն
գիտէր
թէ
մօսկովն
անցանելոց
էր
զԹունան:
Կայսրն
միշտ
ի
պատրաստի
կայ.
հանապազ
զօրքն
առաքին
աստ
ի
շրջակայս,
եւ
մանաւանդ,
յառտիալն,
եւ
ի
բերանս
ամենեցուն
է.
եթէ
պարտիմք
առնուլ
զՊէլրղատն.
խորհուրդ
թագաւորի
է,
եւ
ոչ
ոք
կարօղ
է
իմանալ.
զայս
ծածուկ
պահելս
հնարեաց
այժմու
կայսրս,
որ
յոյժ
օգտակար
է
իւրոյ
թագաւորութեան,
յաւուր
միում
խոստովանահայրն
կայսեր
հարցեալ
զկայսերն.
եթէ
զինչ
խորհուրդ
ունի
յաղագս
պատերազմին,
որում
տուեալ
է
պատասխանի
կայսրն.
կարօղ
ես
խորհուրդ
պահել
զի
մի
գիտասցեն
այլք.
ասէ
խոստովանահայրն
կարեմ
պահել,
պատասխանի
ետ
կայսրն
եւ
ասէ,
կարեմ
եւ
ես
խորհուրդ
պահել,
եւ
ոչ
ումեք
յայտնել,
եւ
ոչ
յայտնեաց
նմա :
Ասեն
եթէ
մինչեւ
չորս
հարիւր
հազար
զօրք
ունի
այժմ
ի
պատրաստի
ի
վերայ
ոտից…:
Զտօնս
սրբոցն
յայսմ
ամի
եբարց
կայսրն
յերկրէն
իւրմէ.
բաց
ի
տէրունական
տօնից.
եւ
ի
Ե
տօնից
աստուածածնեայ,
սրբոցն
պետրոսի
եւ
պօղոսի
եւ
սրբոյն
ստեփաննոսի
նախավըկային
եւ
ամենայն
սրբոց.
ընդ
տօնի
սրբոցն
Պետրոսի
եւ
Պօղոսի
հրամայեաց
եւ
զամենայն
առաքեալսն
տօնել.
եւ
ընդ
նախավկային
զամենայն
մարտիրոս.
Ծնունդն
Քրիստոսի
Բ
օր.
Զատիկն
Բ
օր,
Հոգեգալուստն
Բ
օր
հրամայեաց
տօնել :
Պատճառ
բարձման
տօնիցի
է,
զի
յաւուրս
տօնից
առաւել
մեղք
գործին
քան
յայլ
աւուրս.
զի
արհեստաւորք
հազիւ
սպասեն
զի
տօն
լիցի.
ոմանք
պատարագ
տեսանեն
եւ
ոմանք
ոչ,
եւ
իսկոյն
գնան
ի
մեխանայս,
հարբին,
զեղխին ,
շնան
եւն.
եւ
փոխանակ
պատուելոյ
զԱստուած,
առաւել
բարկացուցանեն,
եւ
մի
եւս,
զի
որովհետեւ
յերկրի
իւրում
բազում
կռովներ
եւ
սպայիս
ունի.
եւ
սոքա
զոտարադրեալս
իբրեւ
զգերիս
ի
գործ
ածեն.
ի
շաբաթու
զԳ
աւուրս
պարտին
տեարց
իւրեանց
գործել.
եւ
մնացեալ
աւուրսն
ինքեանց,
եւ
պիտի
երբեմն
զի
ի
շաբաթու
Բ
եւ
Գ
տօնք
լինին,
եւ
այսպէս
ոչ
մնայ
նոցա
եւ
ոչ
մի
օր
ի
շաբաթու,
ուստի
յոյժ
անտանելի
նեղութիւնս
կրէին
գիւղականք.
վասն
այսորիկ
եբարց
զայն,
զի
հանգիստ
լիցի
նոցա.
մաճառքն
ոչ
ընկալան
զայս
տէգռէթս,
եւ
դեռ
ի
վիճի
կան.
վասն
այսորիկ
եւ
մեք
տակաւին
տօնեմք.
այլ
ի
բերդն
եւ
յայլ
շրջակայս
արտաքոյ
մաճառաստանի
հանդիսացուցին
զտէգռէթն.
եւ
ոչ
տօնեն.
բազում
եւ
այլ
ինչ
կարգադրութիւնս
արարեալ
է,
թէ
ի
վերայ
եկեղեցականաց
ուղղափառաց
եւ
թէ
ռացից…
իսկ
յաւուրս
կիւրակէից
կամ
տօնից
ընդ
մեծ
պատժովք
հրամայէ
ոչ
բանալ
զխանութ
ո'չ
մսավաճառի,
ոչ
էքմէքճիի
ո'չ
պաքալի
եւ
ո'չ
մեխանայի.
նաեւ
ոչ
ոք
կարէ
ելանել
ի
ճանապարհ,
կամ
կառօք
անցանել
ընդ
քաղաք
մի
կամ
գեօղ… :
Յամի
տեառն
1771
Նոյ.
22
(Եղիսաբեթուպօլիս
)
Նուաստ
ծառայ
Հ.
Սիմօն
վարդապետ
Կրօնաւոր
Մխիթարեան
