Մայր դիւան Մխիթարեանց Վենետկոյ ի Ս. Ղազար

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ Պատմագրութիւն

Անծանօթ չէ Հայ Մատենագրութեան առջեւ Նալեան Պատրիարքի հրատարակուած «Գրքուկս կոչեցեալ ճրագ ճշմարտութեան» անուն գիրքը, որոյ մէկ քանի գլուխները` ընդդէմ Հիմնադրիս ուղղուած են, ու մեծ մասը` Յիսուսեան Մօնֆօրթ քահանային դէմ, պաշտպանելնուն համար մէկ տեսակաւ հաղորդուելու տեսակէտը:
       Փութանք ըսելու, որ ներկայ նամակագրին վաւերագրէն զատ, սոյն գրքին շուրջ ակնարկութիւններ կը գտնենք Նուրտիկեանի քովն ալ: Նալեանի վերջին հիւանդութեան ծանր պահերուն Սարգ. Արքեպս. Սարաֆեան ստէպ այցելութիւն երթալով յորդորած է զանիկա` ճանչնալու ըրած սխալը նկատմամբ հրատարակած մատեանին, որ անտարակոյս Մխիթարայ դէմ եղածն էր: - ահա' ակնարկութիւնները.
       Որ եւ անդէն ի մէջ բերէր
       Մատեանս նորին` զոր տըպեալ էր
       Ընդդէմ ուղղոց որ արժան չէր,
       Ընդ որս ինքն իսկ գաղտ անհաճ էր:
       Որպէս յայտ է անձանց ոմանց
       Թէ նա զայս բանս ոչ շարադրեաց
       Ընդդէմ բանից ուղղափառաց
       Բայց թէ հաճիլ Հայոց բազմաց:
       Առ այս Յակոբ տայր պատասխան
       Թէ տպեալ եմ արդ մի մատեան,
       Ժամամըտից ւ'աղօթից բան,
       Յոր ուղղափառ բազում բանք կան.
       Որում Սարգիս կրկնէր անդէն ,
       Թէ կամքդ յայնմիկ նոյնպէս պարզ չեն,
       Որպէս ի միւս գրեանսդ յայտ են,
       Յորս անպատեհք յոգնաթիւ են,
       Այլ տեսեալ թէ ունչս առնելով,
       Զիւր վերջին գիրք բաւ թուելով,
       Պատասխանէր պատճառելով,
       Սարգիս լըռէր հառաչելով,

       Նուրտիկեանի այս տողե'րն ալ կը լուսաբանուի Յովհ. Թովմաճանեանի նամակին պարունակութեամբը:
       Գերապատիւ Տեառն Տեառն Ստեփաննոսի Աբբային եւ մեծի Րաբունապետին. սրբանըվէր զաջսն համբուրելով սիրով ողջունեմ որդիական ոգւով
       … պատրիարգն մին գիրք շինեց ընդդէմ հայր աբբային հանգուցելոյն եւ ընդդէմ Մօմֆօռթին, եւ թէպէտ շատ աղաչեցի պատրիարգին որ պասմայ չանէ բայց չեղեւ հնար. եւ պատճառն այս էր, զի Սերգիս վրդն. ի բազում տունս սառաֆաց ասացեալ է թէ պատրիարգն զղջացեալ է առաջի արաց Վէմ հաւատոյ եւ նարեկեան միաբանութեան քրքերն, իբր թէ այժմ ճանաչեալ է Ճշմարտութեան Ճանապարհն, եւ յայնժամ մոլորեալ իցէ, եւ եւս թէ ահագին սահակ կաթողիկոսն որովհետեւ զըդ է ընդ Սերգիս վարդապետին, ստիպեալ է ի տպել, եւ վասն այն եւս պատրիարգն այս նոր շինած գրգոյն որ առ ընթերցօղիսին մէջն ընդդէմ Սերգիս վարդապետին անանուն ոմանք ասելով, թէ ես զղջացեալ գոլ իցեմ առաջի արած գրգերէս եւ այլն: Արդ` զայս հաւատայ հայր սուրբ զի ինձ խոստովանեցաւ զճշմարիտն պատրիարգն, թէ ես իմ կամօքս չարի եւ բարով չարնէի չըչընէի ասաց ձեռքս. սակայն ասէ ի մէջ իմաստնոցն սովորութիւն է միմեանց հարցմանց պատասխանի տալ. եւ ես ասացի. այսքան բան ասացեր ես մխիթար աբբային միթէ եւ նորին հետեւօղքն չեն կրնար պատասխան տալ. ասաց թէ ես իմ գրգիս մէջն հետեւօղացն ո'չ ինչ բանս ունիմ ընդ նոսայ. բայց եթէ արասցեն ինչ պատասխանի, եւ մենք եւս ոչ ճանճրանամք պատասխանելոյ, խնդալով այսպէս ասաց…:

       Ծառայ ամենայնի Յոհաննէս Թովմաճանեան
       Յամի տեառն 1756 Սեպտեմբերի 1. ին
       գրեցաւ ի մայրաքաղաքն Կոստանդնուպօլիս