Ստեփաննոս
Ռոշքայի
երկասիրութիւններէն
ամենէն
կարեւորն
ու
յարգին
կրնանք
համարիլ
Հայ-Լատին
եւ
Լատին-Հայ
իր
ընդարձակ
երկհատորեան
Բառարանը:
Անոր
կազմութեան
նկատմամբ
հետեւեալ
վաւերաթուղթը
մասնաւոր
արժէք
եւ
կարեւորութիւն
մ'ունի,
որովհետեւ
մեր
նամակագիրը
յոյժ
շահեկան
ու
մանրամասն
տեղեկութիւններ
կու
տայ:
Հրատարակութեան
առաջարկը
որ
եղած
է
առ
Մխիթար`
արդիւնքի
մը
չէ
յանգած,
ու
պատճառը
ծանուցանող
ո'ր
եւ
է
թուղթ
մ'ալ
չունինք
ձեռքներուս
տակ:
Մեր
Մատենագրութեան
ծանօթ
է
սակայն,
որ
Ռոշքայի
այդ
երկասիրութիւնը
ցայսօր
անտիպ
կը
մնայ.
իսկ
բուն
բնագիրը
կը
գտնուի
Վիեննայի
Մխիթարեանց
Մատենադարանին
մէջ
«Գանձ
Հայոց
Լեզուի
կամ
Բառարան
Ստեփանեան»
տիտղոսով,
իսկ
Ս.
Ղազարու
Ձեռագրատան
մէջ
կայ
ուղղակի
անոր
վրայէն
1740ին
կատարուած
օրինակութիւն
մը
մեր
Հարց
կողմանէ:
Օ:
Յ:
Ք :
Գերապայծառի
եւ
գերյարգեցելոյ
Տեառնդ
Մխիթարայ
Աբբայի
Հօրդ
մերում
հասարակի`
մեծաւ
խոնարհութեամբ
մատուցանեմ
զորդիական
ողջոյն,
եւ
այլն:
Յայտ
առնեմ
Գերյարգելութեանդ,
զի
Հոկտեմբերի
25ին
յղեցի
զգիր
մի
աստի
ի
Կեռլայէն
առ
Գերյարգելութիւնդ,
եւ
ծանուցի
ի
նմին
զորպիսութենէ
իմմէ,
եւ
թէ
գնալոց
եմ
ի
Պաշֆալով:
Բայց
մինչեւ
ցայս
վայր
ոչ
կարացի
չուել
աստի,
ոչ
վասն
այլոյ
պատճառի,
քան
վասն
դժուարահոծ
եւ
անհնարին
եւ
անապատում
ցեխալից
ճանապարհաց,
որք
զարհուրացուցանեն
զմարդն
ի
յելանելն
ի
տանէն.
եւ
այս
ոչ
միայն
ի
քաղաքս
եւ
ի
գիւղս,
ի
դաշտս
եւ
յանդաստանս,
այլ
նաեւ
յանապատս
եւ
ի
լերինս,
եւ
յամենայն
ուրեք
լիք
են
ճանապարհք
ցեխիւ
եւ
շաղախով:
Եւ
պատճառ
սորին
է,
զի
3
ամիսք
են,
յորմէ
հետէ
գրեթէ
յամենայնում
աւուր
անձրեւեաց
յառաւօտէ
մինչեւ
ցերեկոյ,
եւ
յերեկոյէ
մինչեւ
ցառաւօտ.
եւ
այսպէս`
հաշուեա
'
թէ
փտեցաւ
գետինն,
եւ
պատառեցաւ
երկիր:
Եւ
վասն
այսորիկ
ամենայն
ինչ
տասնապատիկ
թանկ
է
քան
յառաջն,
զի
ցորեանն
ի
դէզսն
ծլեալ
է
եւ
փտեցեալ,
եւ
այլն…:
…
Գերյարգելի
Տէր
Աւագէրէցն
Առմենօպօլսոյ,
այսինքն
Վերապատուելի
Տէր
Մինասն
Թորոսեան,
եւ
իւր
եղբայրն
Վեր.
Տէր
Սիմէոնն
մեծաւ
սիրով
եւ
խոնարհութեամբ
զողջոյն
մատուցանեն
եւ
խնդրեն
գիր
ինչ
ի
Գերյարգելութենէդ:
Իսկ
խնդիրքն
այս
ինչ
է.
զի
(որպէս
յառաջագոյն
գրեցի
)
ողորմած
հոգի
Ստեփաննոս
Վարդապետն
թողեալ
է
զկնի
իւր
զանջնջելի
յիշատակ,
զպտուղ
աշխատանաց
երեսնից
ամաց,
այսինքն
զազնիւ,
զմեծագին
եւ
զյոյժ
պիտանի
գիրք
իմն,
յորում
աշխատեցաւ
գրեթէ
զամենայն
աւուրս
կենաց
իւրոց:
Ասեմ
աշխատեցաւ.
քանզի
անխոնջ
աշխատանօք
զ
30
ամս
երկասիրաց
ի
վերայ
նորա:
Եւ
այս
է
Բառգիրք
երկուց
լեզուաց,
այսինքն
Հայկականի
եւ
Լատինականի.
եւ
է
Գանձարան
ամենայն
բառից,
մեծաւ
արհեստիւ
հաւաքեցեալ
ի
անթիւ
գրեանց
հայկականաց,
եւ
մեծագունիւ
արհեստիւ
կարգաւորեցեալ
եւ
զետեղեցեալ
ի
սեպհական
տեղւոջ,
այսու
կարգաւ.
քանզի
ի
նմին`
նախ
դնի
բառն
հայկաբանական,
յետոյ
մեկնի
հայկաբանօրէն,
եւ
ի
վկայութիւն
բերի
հեղինակն
ի
գիրքն,
յորմէ
արտահանեցաւ
բառն,
նաեւ
զանազան
զգացմունքն,
ի
յորս
առնանի
ի
զանազան
տեղիս:
Զկնի
սորա
դնին
նաեւ
բառք
աշխարհականք,
որովք
առաւել
բացատրի
գրաբառն,
հուսկ
յետոյ
դնին
բառք
լատինականք
հանդէպ
Հայկականին,
որպէս
վկայէ
Վեր.
Տէր
Սիմէոնն,
որ
եղեւ
ականատես
զամս
բազումս,
մինչ
էր
աշակերտ
վերոգրեցեալ
Ստեփաննոս
Վարդապետին:
Եւ
կարծեմ
թէ
է
այնպիսի
գործ,
մինչ
զի
յազգի
մերում
ոչ
երբէք
եղեւ,
նաեւ
ոչ
կարծեմ
թէ
լինելոց
իցէ,
որպէս
վկայէ
վերոգրեցեալ
Վեր.
Տէր
Սիմէոնն.
ես
թէպէտ
ոչ
տեսի
զայն
ցայսվայր,
զի
է
ի
Լէհաստան:
Զսա
ամենայն
յանձնեն,
նուիրեն
եւ
տեառնագիր
Գերյարգելութեանդ
եւ
Մենաստանին
մերում ,
եւ
խնդրեն
զի
հաճիցէ
Գերյարգելութիւնդ
ի
լոյս
ածել
զնա
ի
ձեռն
տպագրութեան.
եւ
ինքեանք
զծախս
ճանապարհին
արասցեն,
մինչեւ
գիրքն
հասանիցի
ի
Մենաստանն
մեր.
եւ
թերեւս
նաեւ
օգնեսցեն
այլոց
ծախից
տպագրեցմանն,
եթէ
Գերյարգելութիւնդ
յանձն
առնուցու
տպագրել :
Եւ
պատճառաւ
սորա
կարեմք
նաեւ
զայլս
ազնիւ
եւ
սակաւագիւտ
գրեանս
գտանել
եւ
ստանալ,
քանզի
Վեր.
Տէր
Սիմէոնն
գնալոց
է
յայսմիկ
ձմեռան
ի
Լէհաստան
առ
ի
բերել
զբառգիրքն.
եւ
(որպէս
ի
միւս
թղթին
գրեալ
եմ
)
եթէ
կամք
իցեն
Գերյարգելութեանդ`
գնացից
եւ
ես
ընդ
նմա
անդ,
զի
որպէս
յուսադրեն
զիս`
կարեմ
զբազում
ազնիւ
գրեանս
անդէն
շահել:
Ամենայն
խնդրեմ,
եւ
նոքա
ի
միասին
խնդրեն,
զի
հաճիցի
Գերյարգելութիւնդ
շուտով
յղել
զպատասխան
գրոյս,
որպէս
զի
կարիցեն
բարեպէս
տրամադրել
զայսմանէ
իրէ:
Բաւեսցի
այսքանս:
Եւ
այսու
մնամ
Գերյարգելութեանդ
պատրաստական
յամենայնի
Նուաստագունեղ
Ծառայ
Հ.
Թէոդորոս
Յովաննիսեան
Կրօնաւոր
ի
Կարգէ
սրբոյն
Անտօնի
Աբբայի
յԱմի
Տեառն
1740
Դեկտեմբեր
4
ի
Առմէնօպօլիս
