Թուրք
պատմագիր
Վեսըֆ
էֆէնտի
իր
գրուածոց
մէջ
մասնաւոր
յիշատակութեան
արժանի
համարած
է
հետագայ
ահռելի
հրդեհը`
զոր
այնքան
խնամքով
մեզ
կը
տեղեկագրէ
Հ.
Զաքարիա
վարդապետ:
Ըստ
Հ.
Իգնատիոս`
սոյն
հրդեհը
«եղեւ
ի
27
սեպտեմբերի
ի
6
պահու
գիշերոյն»
(Գր.
առ
Մելգոնեան,
1755
Հոկտ.
9):
Գերամեծար
գերյարգելի
Աբբահօր
մերոյ,
ի
Րաբունապետի
Տեառն
Տեառն
Ստեփաննոսի
Վարդապետի`
ողջոյն
ի
Քրիստոս
ի
տէր
մեր
…
Ակնէս
անուն
ծերացեալ
մարապետն
(որ
զմայրապետութիւնն
առեալ
էր
ի
ձեռաց
լուսահոգի
Մխիթարայ
աբբահօր
մերոյ
)
մեռաւ…:
Ի
սեպտեմբերի
28
եղեւ
եանղըն
մեծ
եւ
զարհուրելի
ի
Ստամպօլ,
որոյ
նմանն
ի
վաղուց
չէր
եղեալ.
եւ
տեւեաց
ժամս
35
եւ
սկսաւ
ի
Պախճայ
խափուէն
զայրացեալ
սաստկութեամբ
հիւսիսային
հողմոյ
հնչելոյ.
եւ
ընդ
երկայն
գնաց
առ
զառիվեր
լերամբ
եւ
առ
զառիվայրօքն
մինչեւ
մօտ
ի
Յախըր
խափուն.
եւ
ընդ
լայն
տարածեցաւ
այսպէս,
զի
ծայրն
սկսեալ
ի
Պախճայ
խափուէն
այրեաց
զտունս,
որ
առ
պարսպօք
թագաւորական
պալատին
մինչ
ի
յԱյտ
Սօֆիա.
եւ
անտի
մինչ
ի
յԱխըր
խափուն.
իսկ
միւս
թայրն
լայնութեան
դիմեաց
առ
Մահմուտ
փաշայովն
այրելով
եւ
զնորաշէն
տունս
եւ
զկրպակս
հրէից
ինն
ամսով
յառաջն
ի
հրդեհէ
այլեցելոց
եւ
շինեցելոց.
եւ
առ
չուխաճի
խանաւն,
եւ
առ
Մահմուտ
փաշայի
ճամբովն.
եւ
առ
վէզիր
խանաւն.
եւ
առ
Աթ
մէյտանաւն
իջանելով
առ
աւերակօք
հրդեհին
եղելոյ
երկու
ամսօք
ի
Խատիրկայ
իլիմանն.
եւ
անտի
մօտ
ընդ
փոքր
Այայ
Սօֆիայիւ
մինչ
մօտ
ի
Ախըր
խափուն:
Այսոքիկ
ամենայն
ասացեալ
տեղիք
այրեցան,
այրեցաւ
եւ
փաշայն
խափուսին,
եւ
այլ
անբաւ
պալատք
մեծամեծաց
եւ
խօնախք
ըրիճալլերուն.
եւ
անհամար
տունք
այլազգեաց,
այրեցաւ
եւ
պաթան
սարայներն.
մահմուտ
փաշային
մէրքէմէն.
մէնկէնէնոցն.
հին
ճէպխանէն.
մէկ
մինարէն
սուլթան
Ահմէթին
եւ
այլ
բազում
ճամիներ.
Գրեթէ
հինգերորդ
մասն
Ստամպօլու
այրեցաւ ,
եւ
այն
ըստ
տեղւոյն.
իսկ
ըստ
հարստութեան
տանց
եւ
ըստ
պատուականութեանն
գրեթէ
կէսն
Ստամպօլու,
զի
այրեցաւ
ծուծ
քաղաքին:
Ի
քրիստոնէից
տանց
եւ
ոչ
մի
այրեցաւ.
միայն
եղեւ
նոցա
վնաս
ի
խանն
յայրեցմանէ
փէքէներուն
որ
ի
նմին:
Ութն
օր
յառաջ
քան
զայս
մեծ
եանղըն,
եղեւ
եաղըն
ի
խուզխունճուխն
ի
հրէայս.
եւ
այրեցան
կէս
տունքն
եալըներուն,
եւ
ընդ
ներքին
կողմն
գեղջն
բազում
տունք,
եւ
ընդ
ամէնն
աւելի
քան
զհարիւր
տունս:
…
Յամին
տեառն
1755
Հոկտեմբերի
16
[Կ .
Պոլիս]
Նուաստ
ծառայ
Հայր
Զաքարիայ
Վ.
