Վաւերագրիս
ստորագրող
Միաբանք
որ
Մաճառստանի
մեր
վանատունը
երթալու
համար
Թրիեստէ
կ՚անցնին,
զմայլելով
այս
վերջնոյս
ներքին
եւ
արտաքին
զարգացման
վրայ`
ընդարձակ
տեղագրութիւն
մը
կ՚առաքեն
առ
Մելգոնեան
Աբբահայր:
Իրենց
կողմանէ
խորհուրդ
կու
տան,
նկատելով
շատ
մը
նպաստաւոր
պայմաններ,
որպէս
զի
Միաբանութիւնս
ամէն
ուրիշ
տեղերէ
առաջ`
Թրիեստի
մէջ
ապահովէ
վայր
մը:
Նոյն
ատեն
չէ
իրագործուած
այդ
առաջարկը,
բայց
այդ
կանխագիտութիւնը
ծառայած
է
օրուան
թուականէն
վեց
տարի
վերջ
Ս.
Ղազարէ
արտաքսուող
երկու
միաբաններու,
այն
է
Հ.
Ա.
Պապիկեանի
եւ
Հ.
Մ.
Գասպարեանի,
որոնք
իրենց
առաջին
կայան
հաստատեցին
Թրիեստը
եւ
հոն
սկսան
իրենց
անջատ
գործը:
Այս
թուղթին
մէջ
կը
խօսուի
նաեւ
Պիղատոսի
դատավճիռը
կրող
մագաղաթի
մը
գտնուելուն
վրայ,
որ
անշուշտ
բոլոր
քրիստոնէութիւնը,
ամբողջ
աշխարհը
պիտի
հետաքրքրէր`
եթէ
իրօք
մէջտեղ
ելլէր
այդ
բնագիրը:
Նամակագիրը
կ՚ըսէ
որ
անոր
օրինակութիւնը
միասին
ղրկեր
է
առ
Մելգոնեան,
բայց
մենք
չգտանք
զայն:
Սակայն
ունինք
ի
Ձեռագրատան
Վանացս
գրչագիր
մեծկակ
թուղթ
մը`
(Խմբ.
ԻԴ.
թիւ
10)
հետեւեալ
խորագրով.
«Ճշմարիտ
Պատկեր
եւ
օրինակ
Անիրաւ
դատաստանին
«ընդդէմ
Քրիստոսի,
որ
ի
Վեննայ
ի
ներքոյ
երկրի
ի
վէմ
քանդակեալ
գտաւ
եւ
ըստ
այնմ
գաղափարի`
զՊատճէն
օրինակագրեցաք`
առանց
այլայլութեան,
որ
է
այսպէս…»:
Ինչպէս
կը
ծանուցուի
թուղթիս
ստորոտը`
ասիկա
հրատարակուած
է
ի
Ս.
Բեդրպուրկ
1784
յունիս
8-ին,
եւ
ատոր
ընդօրինակութիւնն
է
մեր
այս
ունեցածը:
Արդեօք
1765.
ի
նամակատուփէն
ելած
մեր
անթուական
հետեւեալ
վաւերագրին
ակնարկածը
սկզբնական
բնագի՞ր
ծառայած
է
իրմէ
20
տարի
վերջ
լոյս
տեսնող
մեր
գրչագրի
բնագրին.
հնախօսական
քննութեան
կարօտ
հարց
մ'է
այդ:
Գերապատիւ
աբբայ
հօր
մերոյ
խոնարհութեամբ
համբուրեմք
զաջ
Ի
մայիսի
16,
իբր
ի
15
ժամու
հասաք
ի
Թրեսթ…:
Յերկրորդ
աւուր
հասանելոյ
մերոյ
ի
Թրեսթ,
այսինքն
ի
շաբաթու`
ներկայացաք
Վիքար
եպիսկոպոսին
խնդրել
հրաման
պատարագելոյ…:
…
եպիսկոպոս
քաղաքիս
է
ջերմեռանդ
ոմն
եւ
սրբակաց,
որոյ
է
դէմքն
ցուցանէ.
զորոյ
զպատարագն
տեսաք
յօր
պէնտէկոստէի:
Եւ
սաքրիստան
եկեղեցւոյն
ուր
պատարագեաց`
պատմեաց
թէ
յաւուր
յայսոսիկ
ի
գնալ
եպիսկոպոսին
ուրեք
երիվարաւ,
անկեալ
է
երիվար
նորա,
ընդ
նմին
եւ
ինքն,
եւ
ոչինչ
վնաս
լեալ
է
նմա:
Այլ
եւ
խօնախ
աղաչայ
խաչատրին
պատմեաց`
թէ
երիս
խնդիրս
առաջարկեալ
է
եպիսկոպոսն
սրբազան
աթոռոյն
եւ
կայսեր.
1.
զի
յաւագ
հինգշաբթի
եւ
յուրբաթու
եւ
շաբաթու
հրէայք
բնակեալք
ի
քաղաքիս`
փակեալ
կացցեն,
եւ
մի
երեւեսցին
ամենեւին.
2.
զի
յամենայն
հրապարականան
հանդէսս
եւ
թափօրս,
նոյնպէս
փակեալ
կացցեն
եւ
մի
երեւեսցին.
3.
զի
քրիստոնեայք
մի
'
լիցին
ծառայք
եւ
աղախնայք:
Եւ
ասացեալ
է
եպիսկոպոսն`
եթէ
ընկալցին
զխնդիրս
զայսոսիկ`
կացից
յեպիսկոպոսութեանս,
ապա
թէ
ոչ`
հրաժարիմ
եւ
գնամ
դարձեալ
ի
վանս
իմ,
զի
խիղճ
ոչ
տանի,
զի
է
կրօնաւոր
ի
կարգէ
Կարմելիդանաց.
այժմ
սպասէ
պատասխանւոյ:
Վերոասացեալ
սաքրիստանն
զայս
եւս
պատմեաց`
թէ
չորս
ամօք
յառաջ
յորժամ
եկն
այս
եպիսկոպոս
յայս
քաղաք,
ցանկացեալ
է
տեսանել
զմարմին
սուրբ
եպիսկոպոսին
Կարապետի,
եւ
բացեալ
են
զտապանն,
եւ
տեսեալ
են
զմարմին
նորա
ողջ
անարատ,
եւ
անապական
ըստ
ամենայն
մասանց
որպէս
նորոգ
թաղեալ:
Եւ
խօնախ
աղաչայ
խաչատրին
պատմեաց
թէ
ի
գալ
ամի
բանալոց
են
զտապանն,
եւ
հանդիսիւ
մեծաւ
դնելոց
են
յեկեղեցւոջ.
եւ
գոյ
կարծիք
սրբացուցանելոյ:
Այլ
զի
այս
քաղաք
թրեսթու
ապշեցոյց
զմեզ.
վասն
այն
պատշաճ
վարկաք
մանաւանդ
աղաչանօք
յիշեցուցանել
Գեր.
հօրդ
մերոյ
զայս
ինչ:
Լսէաք
այդրէն
գովութիւնս
զթրեսթէն,
այլ
այժմ
աչօք
տեսեալ,
եւ
գրեթէ
ընդ
ամենայն
կողմն
շրջեալ`
ասեմք
միաբերան,
թէ
եւ
ոչ
ի
կէսն
է
զոր
լսէաք,
զի
այնչափ
ընդարձակեալ
եւ
մեծացեալ
է,
եւ
գեղեցկացեալ
շինուածովք,
տամբք,
ապարանօք
եւ
եկեղեցեօք,
զորս
շինեալ
են,
եւ
օր
ըստ
օրէ
շինեն
եւ
շինելոց
են
ցամաքացուցանելով
զծով,
եւ
հատանելով
զլերինսն,
զորս
եւ
անձամբ
գնացեալ
տեսաք ,
մինչ
զի
եւ
բնակիչքն
զարմանան,
եւ
ասեն
թէ
այս
ոչ
է
թրեսթ,
այլ
այլ
քաղաք.
եւ
յետ
ոչ
բազում
ամաց
լինելոց
է
երկրորդ
վենէտիկ:
Ի
շինուածս
յայսոսիկ
հազիւ
նշմարի
քանի
մի
կղմինտր.
վերուստ
ի
վայր
առ
հասարակ
քարամբք
շինեն
զորս
ի
լերանց
հատանեն,
մինչեւ
զախոռս
եւս.
եւ
բովանդակք
Ալա
Մօտա
եւ
ալա
Ճէրմանիա:
Եւ
այնչափ
վայելուչ
եւ
ընդարձակ
փողոցս
եւ
հրապարակս
արարեալ
են,
մինչ
զի
ոչ
յագին
տեսանօղք:
Թողումք
ասել
զանպատմելի
վայելչութիւն
պարտիզաց
եւ
այգեստանաց
եւ
զլերանց,
զորս
որչափ
եւ
տեսցէ
ոք`
ոչ
շատանայ.
այլ
եւ
օդն
պատուական
եւ
ջուրքն
զորս
արուեստիւ
ի
լերանց
ի
քաղաքն
բերեալ
շատրվանօք
բղխեցուցանեն,
ազնիւ
յոյժ:
Եւ
այնպէս
վաճառուց
տեղի
է`
զի
եւ
աղաչայ
Խաչատուրն
ասաց`
թէ
ընդ
ամենայն
կողմն
հանապազ
երթան
ապրանք
ի
Թրեսթէ:
Ի
կողմանէ
բարեաց`
բարելից
է
յոյժ,
զի
անդադար
գայ
եթէ
ընդ
ծով,
եւ
եթէ
ընդ
ցամաք.
եւ
յամենայն
օր
լինի
պազար,
ոչինչ
պակաս
գրեթէ
քան
զշաբաթ
աւուր
պազարս
այլոց
քաղաքաց:
Բազմամարդ
է
յոյժ.
եւ
Պէչն
բաղդատեալ
Թրեսթու
ոչ
երեւեցաւ
մեզ
ինչ:
Վերջապէս
ըստ
ամենայնի
զբօսալի
է.
եւ
յետ
ոչ
ասեմք
բազում
այլ
զկնի
երից
եւ
չորից
ամաց
լինի
իբրեւ
զմի
ի
մայր
քաղաքաց:
Զայս
ամենայն
գրեցաք
ո'չ
դիցաբանութեամբ,
այլ
ճշմարտութեամբ.
եւ
խօսելով
ընդ
միմեանս
ասացաք
եւ
ասեմք,
զի
եթէ
յառաջ
քան
թէ
յայլ
ուրեք
փութով
որչափ
հնար
է
ձեռն
արկցէ
Հասարակութիւնն,
հաճութեամբ
ձերով
տեղի
մի
ստանալ
աստէն
ընդ
որ
կոյս
եւ
հաճի,
զոր
եւ
ձրի
տան
որպէս
եւ
աղաչայ
խաչատուրն
ասաց,
ոչ
զղջանայ
հասարակութիւնն,
եւ
եթէ
ոչ
կարծեմք
թէ
մեծ
զղջումն
լինի
յետոյ,
եւ
ոչ
կարեմք
գտանել.
մանաւանդ
զի
ձրի
տալն
եւս
ոչ
տեւէ
ընդ
երկար
որպէս
երեւի.
զի
զկնի
չորից
եւ
հնգից
ամաց`
ծածկի
այս
երկիր
շինուածովք:
Ուստի
յոյժ
յարմար
երեւեցաւ
մեզ
այս
տեղի,
գոնէ
ստանալ
եւ
նշանել
զտեղի
առ
այժմ.
եւ
եթէ
կամի
տէրութիւն
ձեր`
կարէ
ցամաքաւ
զաւուրս
երկուս
գալ
ի
թրեսթ
միանգամ
տեսանել,
կամ
զորս
եւ
կամի`
առաքել
զի
տեսցեն.
յուսամք
թէ
սուտ
ոչ
ելանեմք:
Զայս
համարձակեցաք
գրել
բարի
թուելով
մեզ
ծանուցանել
որ
օգտակար
երեւեցաւ
միաբանութեան:
…
Խօնախ
աղաչայ
խաչատրին
պատմեաց`
թէ
ի
քակել
ուրեք
զորմունս
ինչ`
գտեալ
եղեւ
ի
տապանի
միում
գրեալ
ի
վերայ
մագաղաթի
եբրայեցէրէն
դատավճիռն
պիղատոսի
որով
դատապարտեաց
ի
մահ
զփրկիչն.
զօրինակ
նորա
իտալերէն
թարգմանեալ
ըստ
ամենայնի
եբեր
եւ
ընթերցաւ
առաջի
մեր.
իսկ
ես
աղաչեցի
զի
տացէ
ինձ
օրինակել
եւ
առաքել
զօրինակն
այդրէն.
եւ
նա
ասաց
թէ
յօժար
սրտիւ
տամ.
յետոյ
ասաց
թէ
վարպետի
միում
տաց
զի
լաւ
գրով
օրինակեսցէ,
եւ
զայն
առաքեսցես:
Ահա
առաքեմ
զայն,
եւ
ի
նմա
գրեալ
կայ
նաեւ
եղանակ
գիւտի
նորա:
…
Նուաստ
ծառայք
Հ.
Փիլ[իպոս
],
Հ.
Վարդ[ան
Ագոնց
]
եւ
Հ.
Բարս[եղ
]
անարժան
վարդապետք
ի
մայիսի
19
[Թրիեսթ]
