Այս
վաւերագրին
մէջ
յատկապէս
գիտելի
է
Մխիթարայ
մեծութեան
եւ
իր
Միաբանութեան
ծրագրին
ուղղութեան
գովքը
յօգուտ
Եկեղեցւոյ
եւ
Ազգիս:
Բաց
աստի`
հոս
կը
յիշատակուին
Սսոյ
Հայ
կաթողիկոսէն
տրուած
հրահանգներուն
ազգային
վնասները`
իրենց
պարագաներով:
Գերյարգելի
աբբահօր
մերոյ
տեառն
տեառն
Ստեփաննոս
րաբունապետի
համբուրիւ
աջոյն
ողջոյն
ի
Քրիստոս
…
Ուղղափառ
ոմն
ի
յունաց
ազգէ`
սակաւ
ինչ
վարժեալ
յաստուածաբանական
իմաստս`
յետ
խօսելոյ
ընդ
մեզ
տաճկերէն
ի
վերայ
նուրբ
ինչ
խնդրոց
աստուածաբանութեան,
եւ
ընդունելոյ
զլուծումն
տարակուսանաց,
բազում
անգամ
երանի
ետ,
եւ
ասէ,
զլոյս
պայծառ
եւ
անշիջանելի
ծագեալ
է
ազգիդ,
հայոց
րաբունապետն
Մխիթար,
իսկ
սոքա
[Լիբանանցիք
]
այժմ
ոչ
կամին
լուսաւորել,
այլ
ցանկան
մնալ
ի
խաւարին
տգիտութեան
իւրեանց :
Եւ
այն
ոմն
յուղղափառ
յունաց,
որ
իբրեւ
թէ
սիրահարեալ
է
ի
վերայ
մեր,
վարժ
ի
փիլիսոփայութեան,
այր
խորհրդական
եւ
երեւելի
յիմաստս
գիտութեան,
յետ
խօսելոյ
ընդ
մեզ
բազում
անգամ,
յաւուր
միում
ասէ,
պարգեւ
մեծ
շնորհեալ
է
Աստուած
ազգիդ
ձերոյ,
զոր
եթէ
թողցեն
ելանել
ի
ձեռաց
իւրեանց,
արհամարհեն
զշնորհսն
Աստուծոյ:
Մառօնի
քահանայ
մի
զարմացեալ
ի
վերայ…
նոցա,
ասէ,
այժմ
կարօտ
են
նոքա
ուսումնական
անձանց.
եւ
զիա՞րդ
այսպէս
վարին
ընդ
ձեզ:
Եւ
ոմանք
եւս
ասեն.
ցանկան
ուղղափառ
հայք
առնուլ
զմի
յեկեղեցեացն
հայոց,
եւ
զիա՞րդ
թողուն
զձեզ,
որովհետեւ
ինքեանք
ոչ
գիտեն`
ոչ
զլեզու
եւ
ոչ
զերգս
հայոց:
…
Պատճառ
գալստեան
կաթողիկոսին
[Սսոյ
]
ի
Հալէպ`
այս
է,
զի
յերկոտասան
ամաց
հետէ
երեք
վարդապետք
յիշատակեալ
ի
միմեանց
զառաջնորդութիւն
հալպու,
բազում
խռովութիւնս
յարուցեալ
են
ի
քաղաքիս.
եւ
մին
ի
նոցանէ,
որում
անուն
է
Գաբրիէլ
վրդպ.
որ
առաւել
քան
զայլս
կալեալ
զառաջնորդութիւն,
բազում
ամս
ոչ
է
առաքեալ
զտարեկան
հասոյթս
առ
կաթուղիկոսն
Սըսոյ.
վասն
որոյ
յանցեալ
ամի
եկեալ
կաթուղիկոսն
արքունի
հրովարտակաւ
ի
Հալէպ,
ընկեցեալ
է
զնա
յառաջնորդութենէ:
Եւ
ինքն
մինչեւ
ցայժմ
նստեալ
է
ի
քաղաքիս
պատճառաւ
ժողովելոյ
եւ
վճարելոյ
զպարտս
ժամու ,
քանզի
ժամն
հայոց
պարտական
է
քսան
քէսէ.
եւ
ազգն
եւս
պարտական
է
քսան
քէսէ,
զոր
արկեալ
է
ի
վերայ
նոցա
Գաբրիէլ
վրդ.
ն
ի
պատճառ
հալածանաց,
զոր
յարուցեալ
է
ի
ժամանակին,
յորում
դարձեալ
են
յուղղափառութիւն
երեք
քահանայք
եւ
մի
եւս
սարկաւագ:
Արդ
կաթուղիկոսն
ժողովեալ
իբրեւ
18
քէսէ
յաղքատ
ժողովրդենէ
վասն
վճարելոյ
զհարտս
ժամուն,
յինքն
է
գրաւեալ
զամենայն,
զորս
եւ
առաքեալ
է
լո[ւ]մայափոխութեամբ
յայլ
քաղաք.
եւ
այսու
եւս
ոչ
շատացեալ
շաբաթ
ի
շաբաթէ
պէսպէս
պատճառ
հնարեալ`
զհետ
է
հաւաքելոյ
զդրամս,
որով
եւ
տաղտկալի
եղեալ
է
ամենայն
ժողովրդեան,
ոչ
միայն
վասն
անյագաբար
ժողովելոյն,
այլ
եւ
վասն
անկարգաբար
խնդրելոյն,
զի
աւելի
խնդրէ
յանարգէն,
եւ
սակաւ
ի
մեծատանէն:
Յիւրաքանչիւր
ամսեան
ասէ,
թէ
յետ
ամսոյ
միոյ
գնամ,
այլ
չունի
միտումն
գնալոյ.
ի
միում
կիւրակէի,
որ
էր
սեպտեմբերի
10,
հրաժարական
ողջոյն
ետ
ժողովրդեան
ի
մէջ
եկեղեցւոյ`
առ
ի
ժողովել
զծախս
ճանապարհի.
եւ
յետոյ
սկսաւ
շինել
տալ
զաթոռ
փառաւոր
ոսկիապատ,
զոր
դնելոց
է
կամ
յեկեղեցւոջ
եւ
կամ
այլուր
առ
ի
ժողովել
զգին
նորա.
Գաբրիէլ
վարդապետն
ընկեցեալ
յաթոռոյ
գնացեալ
է
ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
ի
ձեռն
Մուրատօղլու
Քասպար
աղային
ջանայ
չարիս
հասուցանել
կաթուղիկոսին:
Իսկ
զպարտս
ազգին`
ոչ
գոյ
որ
վճարեսցէ.
վասն
որոյ
եւ
մեծ
շփոթութիւն
եւ
տարակոյս
է
ի
մէջ
ազգին.
եւ
չեն
ձեռնհաս
դիւրութեամբ
վճարել
զիրսն:
…
Յաւուր
միում
պարոն
յովսէփն
(նախ
քան
զհիւանդանալ
իւր
)
ի
խօսելն
ընդ
կաթուղիկոսին
բանք
ինչ
եղեալ
են
վասն
միաբանութեան
հայոց,
իսկ
կաթուղիկոսն
նմա
ասացեալ
է.
եթէ
թողեալ
զլեռնականսն
[Լիբանանցիք
`]
լիցիս
միայն
ի
կողմն
վէնէտիկեցւոց,
դիւրաւ
մարթ
է
լինիլ.
բայց
ցորչափ
ունիս
զլեռնականսն,
անհնար
է:
Իսկ
պարոն
Յովսէփն
տայ
պատասխանի,
ունիմ
զվէնէտիկցիս,
իսկ
զլեռնականսն
թողուլ
զի՞նչ
հարկ
է,
եւ
այսու
բանիւ
խափանեալ
է
խօսքն:..
Յամի
տեառն
1769
ի
սեպտեմբերի
22
ի
Հալէպ
Նուաստ
ծառայք
Հ.
Մանուէլ,
Հ.
Սուքիաս
եւ
Հ .
Միքայէլ
