Գիրք Դատաստանի, Բ խմբ.

Ա.
ՍԿԻԶԲՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ Ի ԿԱՄՍ ՀՕՐ ԵՒ ՈՐԴՒՈՅ ՆՈՐԱ ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ, ԶՕՐՈՒԹԵԱՄԲ ԵՒ ՇՆՈՐՕՔ ՀՈԳՒՈՅՆ ՍՐԲՈՅ:
ԵՒ ՅԱՂԱԳՍ ՎԻՃԱԿԻ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ:

1. «Եկեսցուկ այժմ իսկ ի գործ դատաստանի, գիտելով զի ըստ քաղաքաց դատաւորս հրամայէ լինել Մովսէս եւ նոցունց դպիրս. յորոց յայտէ զի ո'չ զամենայն գրով աւանդեաց Մովսէս զիրս դատաստանի, այլ տեսակս ետ սակաւս եւ ի դատաւորս ապաստան արար ի զանազան իրս եւ ի ժամանակս: Եւ վասնայն զդպիրս կարգեաց, զի զեղեալ դատաստանս նոցա գրով պահեսցեն. ըստ որում եւ մերս եղիցի, որպէս յառաջ իսկ ասացաւ: Եւ արդ` նախ զայս եւս տեսցուք, զի հարկաւորիսկ է դատաւորաց յաղագս աշխատութեան դատաստանին թօշակս մտից լինել, զի մի' անպտուղ գործ նոցակարծիցի եւ տաղտկացեալ ի բաց կացցեն ի դատելոյ: Զիթէպէտ բազում անգամ Մովսէս զդատաւորս յիշատակէ եւզթօշակս նոցա չառնէ յայտ, զի ոմանք եւ Ղեւտացիք իսկ էին եւ առանձինն էին, եւ նոցա քաղաքս եւ հասս ի ժողովրդենէ անտի: Եւ որք յայլոց ազգաց ի դէպ է - թէեւի թագաւորաց եւ յիշխանաց կարգեալք լինէին, ո'չ առանց վիճ ակի, եւ եթէ յիշխանաց պատահէին` նմանապէսզմասն ունէին դատողութեան: Եւ զի այժմ ոչ ունիմքթագաւոր եւ իշխան զի այսպիսի բարեկարգութիւն իձեռս նոցա լիցի, զայսոսիկ ի հայրապետէ մերմէլցցուք, զի նա է գլուխ դատաւորաց եկեղեցւոյ: Եւայսպէս լիցի. զի թէ մեռանիցի այր ոք եւ ուստր ոչ իցէնորա եւ ոչ դուստր, եւ ոչ այլ ոք ի ցեղէ հարց նորա, ժառանգութիւն նորա դատաւորաց լիցի թոշակ, զիինքեանք կերակրիցին եւ հոգեւորապէս ի գործյեկեղեցի ածցեն: Բայց ըստ այսմ օրինակի արասցեն. զիթէ ի սեփական վիճ ակի կաթողիկոսի իցէ վախճ անեալն անժառանգ` հայրապետին լիցի ժառանգութիւնն. եւ եթէ իվիճ ակի եպիսկոպոսի իցէ` յերիս բաժանեսցի -հայրապետին եւ եպիսկոպոսին եւ քահանայից ժողովրդեանն: Եւ թէ վարդապետ ոք ի նահանգին իցէ եւզնոյն աշխատութիւն կրէ դատաստանի` մասն լիցի եւնմա. նովին չափելով այլոցն: Իսկ աշխարհականաց դատաւորաց մի' լիցի մասն, զի ոչ բնաւորականք են դատաւորք, այլ պատահմամբ. զի թէ ոք զկնի վճ արմանդատաստանին տեսեալ զաշխատութիւն նոցա տացէ ինչնոցա, այնու շատասցին. այլ մի' ինչ օրինաւոր լիցինոցա, զի առաջնորդաց օրինաւորն թողացաւ յաղագս հոգեւոր հատուցմանն: Ապա թէ կրօնաւոր իցէ վախճանեալն ի վանս, ըստ մարմնոյ եղբայր եւ այլազգատոհմն եւ կամ հայր մի' լիցի նորա ժառանգ, այլհոգեւոր եղբարք եւ հարք, զի ի մարմնաւորացն վաղուրեմն հրաժարեաց. զի կամ վարդապետ իցէ, եւ կամ աշակերտ նորա, եւ կամ եղբայր հոգեւոր, եւ կամուսումնակից, դոքա լիցին ժառանգ եւ զհասս մահուաննեւ այլոց ծախից հօրն տացեն վանացն. զի մոնոզոն ինմանէ ձեռնադրի. յայսմանէ մի լիցի դատաւորաց, այլեթէ ոչ լիցի յայդցանէ ոք` հայրն լիցի ժառանգ եւզհասն տացէ եպիսկոպոսին: Իսկ հաւատաւոր կանայք` եթէյաշխարհական քահանայէ ձեռնադրի եւ մօտ ի նա իցէ վախճանն, նմա լիցի, եւ եթէ ի վանք ձեռնադրի եւ մերձս ի նոսա վախճանի` նոցա լիցի մի' եպիսկոպոսն ագահիցիի նոսա: Իսկ եթէ քահանայ իցէ վախճ անեալ կրօնաւորն եւ ժառանգ իցէ նորա, որպէս ասացաւ` զզենմանն հօրվանացն տացեն եւ զայլսն եպիսկոպոսին, զի նաձեռնադրող նորա եւ դատաւոր. եւ թէ չիցէ ժառանգ`եպիսկոպոսին եղիցի, զի նա է հայր նորա, եւ զընծայսմահուն վանացն տացէ եւ զայլսն կաթողիկոսին: Այսդատաստան իրաւանց կացցէ եւ յաղագս սենեկաւորացն: Իսկ միաբանակեցացն` ամենայնի ինքեանք են ժառանգ. բայց զքահանայի զհանդերձ տացեն եպիսկոպոսի, զի նա էձեռնադրող նորա. եւ այս կրկին իրաւունս է - յաղագս վիճակի եւ դատողութեան: Նմանապէս եթէ եպիսկոպոս փոխիցի եւ ժառանգ իցէ, որպէս ասացեալ է` զվախճ անինհասոյթս եւ զհանդերձ եւ զգաւազան եւ զմիւռսն եւզայլ ընծայս տարցեն հայրապետին. ապա թէ չիցէ ոքժառանգ` հայրապետն եղիցի, զի նա է ձեռնադրող եւդատաւոր նորա, եւ զհասս մահուն տացէ (հայրապետն) դրան եպիսկոպոսին, եւ զհանդերձ եւ զգաւազան եւզմիւռոն այնմ որ ձեռնադրիցէ, եւ եթէ ու'մ եւ կամիցի: Իսկ տան հայրապետին տօնիցն զենմունքն իւրոյեկեղեցւոյն սպասաւորին եղիցի. բայց ննջեցելոցնյիշատակի եւ ազգատոհմին պսակի զենմունքն եւ տոհմին վախճանելոցն զենմանց եւ ընծայիցն հասոյթս բաժանեսցի ի դրան եպիսկոպոսունս եւ ի վարդապետն, որմերձաւոր իցէ տան հայրապետին. եւ եթէ այլ ոք, իվարդապետաց ի ժողով անդ կոչիցին, նմանապէսմասնաւորեսցին զոյգ: Ապա թէ վախճ ան եւս հայրապետինհասանիցէ, ամենայն զենմանցն հասոյթս այլ եւսընծայիւք ի ժառանգաւորաց նորա հոգեւորաց զոյգբաշխիցի, ժողովելոց եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց եւհարց եւ քահանայից ա'յլ եւս տացի ընծայ:

Այդ լիցի իրաւունք իդատաւորս եկեղեցւոյ. եւ մի' ոք ի վերայ իրաւանցընկերին ելցէ, ապա թէ ոչ` զդատաստանն պարտի անաչառեւ անկաշառ: