Գիրք Դատաստանի, Բ խմբ.

Գ.
ՅԱՂԱԳՍ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ:

3. «Եւ վարդապետք եղիցին ըստիրաւանց նախակրթեալք Հին եւ Նոր Կտակարանաց եւկանոնական հրամանաց: Յերկուց եւ յերից վարդապետացկոչեսցին ի պատիւ հրամանի, թէեւ պատահի միոյաշակերտիլ. եւ թէ զկամս եպիսկոպոսի եւ կամ եւսառաւել զհայրապետի ընդ իւրեանս առնուցուն, նաեւզիշխանի, բարիոք եւս գործիցեն. ապա թէ ոչ` ըստօրինացն յերկուց եւ յերիցն հաստատեսցի: Իսկ ի միոջէզկարգեալսն եւ զանձամբ ընտրեալսն իրաւունս կացցէդատաստանի լռեցուցանել. այլ ըստ օրինացնզկարգեալսն պատուել, իբրու զի երկրորդ է ըստմարգարէական շնորհին, զի աշխատութեամբ` առաքելոցնհաղորդի եւ շնորհօք` մարգարէիցն, ուստի եւ բանիւընտրեալ կոչի: Իսկ նախակրթեալք ի միոջէ վարդապետէեւ ամբարտաւանեալք` յայլմէ առնուցուն պատիւհրամանի արհամարհելով զիւրն, իրաւունք լիցինդատաստանի` ի նմանէ զուսեալն երկրորդել. եւ կամզղջացեալ արժանաւոր ապաշխարութեամբ` իւրոյնհրամանաւ վերստին ուղղեսցի: Եւ կոչողն առանց կամացիւրոյն վարդապետի հատուսցէ պատիժս անզեղջ եղեալ, եւ զղջացեալ ի դէպ ապաշաւանօք թողութիւն առցէյայնմանէ զոր քամահեացն զնորայն առանց նորին կամացկոչել յառաջ: Եւ թէք պատահիցի վարդապետի զոք կապելյաշխարհականաց եւ կամ յեկեղեցականաց, այլ ոքվարդապետի մի' լուծցէ. թէ ախտաւոր իցէ եւ կամտգիտութեամբ - միջնորդ լիցի ուղղել զիրաւացին, անեպեր, առանց հակառակելոյ. եւ թէ ոչ անսասցէ`կապիցի փոխանակ կապելոյն մինչեւ զղջասցի: Ապա եթէիրաւացի իցէ եւ ոչ անսայցէ այլ ոք նմա, դատաստանլիցի` եւ նա ընդ կապելոյն կապիլ մինչեւ զղջասցի եթէի տգիտաց եւ յամբարտաւանից իցէ. եւ թէ ի վկայելոց է, առաջի նորա զպատճ առ կապանացն ցուցցէ եւ ի նաթողեալ զպատասխանին անպարսաւ լիցի: Եւ թէ պատահի իմիում եղբայրանոցի երկու լինել վարդապետ եւ կամաւելի եւս, զմի որ յառաջադէմ իցէ` ինքեանց գլուխ եւաւագ կոչիցեն ըստ հրամանի առաջնորդաց, զիբարեկարգութիւն եւ ի նոսա իցէ, եւ մի' պատճ առտայցեն գայթակղութեան իւրաքանչիւրզգահերիցութիւն խնդրելով: Եւ թէ իւրաքանչիւրքնզոյգ կարծիցին, զոր չէ հնար համեմատել զշնորհսն, առաւելեալն տարցի զպատիւն եւ ըստ հրամանի նորաայլքն զտօնս զարդարիցեն բանիւ, նաեւ զայլ եւսզհարկս բանից. եւ թէ ոք ընդվզեալ լուծցէ զսահմանկարգին, դատաստան լիցի միաբանութեամբ եղբարցն`ելանել նմա: Իսկ զաշակերտս միմեանց առանց գրոյ եւկամաց ինքեանց մի' առցեն. ապա թէ քամահելով առցէ, դատաստան լիցի` որքան ուսեալ ի նմանէ իցէ վերստիննա ուսուսցէ, եւ կամ զղջացեալ` կամօք նորա կացցէ եւնա ընկալցի: Իրաւունք են աւագ վարդապետի ընդհայրապետի եւ ընդ եպիսկոպոսի ի վիճ ակ ելանել ըստնոցա կամաց, եւ կամ այլ ոք ըստ կամաց երկոցունց, զիմի' արտաքոյ կանոնաց յեպիսկոպոսէ գործիցի ինչ, զիեւ եպիսկոպոսն մաբանութեամբ վարդապետինզիւրաքանչիւր զկարգն գործիցէ: Եւ թէ այսմ ոչանսասցէ ոք ի վարդապետացն, ըստ դատաստանիեպիսկոպոսին եւ առաջին վարդապետին ելցէ իմիաբանութենէ նոցա: Այլ զայնոսիկ որ հանդերձեալիցեն կոչիլ յաշտիճ ան հրամանի, զհամար ուսման գրոցնարժան է պահանջել` թէ ու՞ր եւ կամ յումմէ՞ զտառսզիւրաքանչիւր ընթերցաւ ուսմամբ. եւ այս առ այնքլիցի, զոր ի բազումս շրջեալ անգիտանամք ուսմանն, զիմի' պատրեալ անկատարս զպատիւ առեալ` բազում վնասսխակութեամբն գործիցեն: Եւ այդ իրաւունք նոցա կացցէ, բայց համօրէն ընտրութիւն լիցի. մի' ինքեանց կամօքգալ յառաջ, այլ զառաջադիմութիւն նոցա եւ զերկիւղ եւզբարիոք շինել զոգիս զինքեանց. եւ զայլոց տեսեալ`հարկաւորիցեն, շարժեալ հոգւով անստգիւտ մտացն խղճիւ կոչիցին ի սպասաւորութիւն բանին: Այլվաղվաղկոտացն, իրաւունք լիցի, եւ այնոցիկ որ զայլսաղաչիցեն ի պատիւ ելանել բանին, լռել մինչեւյախտիցն նախ բժշկիցին, զի մի' հիւանդք հոգւովզբազումս ախտացուսցեն. եւ այդ իրաւացի դատաստաննոցա: Այլ ո'չ անվիճ ակս զնոսա իրաւացի է յամենայնտեղիս արձակել, ալյ եթէ' ի գաւառի իւրեանց կամիցինեւ թէ' յայլում պանդխտանալ - եպիսկոպոսացմաբանութեամբ եւ հրամանաւ լիցին, շրջելովբարեկարգութեամբ. այդոքիկ վկայելոցն լիցին: Իսկզաննշան շրջողսն եւ զօշաքաղս, եւ որք կամիցինցուցանել զանձինս հետաքննինք, առ ամենայնս գնալով, մշակք եղեալք որովայնի եւ այլոց ախտից, բանավաճ առքեւ վկայելոց պարսաւագէտք, զայնպիսիսն լռեցուցանենիրաւացի դատաստանաւ. առեալ ի ձեռանէ զգաւազաննտայցեն ցուպ շրջողութեան: Եւ թէ պատահի վարդապետիերթալ հիւրութեամբ յայլ վանս, ուր վարդապետ իցէ, մի'առանց մեծարանաց վարդապետի տեղւոյն խօսեսցի, այլզի նախ նա ըստ տեղւոյն սովորից ընդ եղբարսն խօսիցիեւ ապա ըստ ամենեցուն կամաց հարկի հիւրն: Եւ թէվկայեալ ոք հիւրն իցէ եւ բնականն նախ նմա կամիցի, ըստ կամաց նորա խօսեսցի. սակայն մի' յաճ ախիցէ եւզասպնջականն ամաչեցուսցէ եւ յիւրոցն զնա քամահելտացէ: Ապա թէ սահմանս զայս լուծցէ եւ յանդգնութեամբանաղերս խօսիցի, դատաստան լիցի` անպատիւ զնա ի բացդարձուցանելե: