Գիրք Դատաստանի, Բ խմբ.

Բ. գլուխ:
Թէ վասն է ՞ր այժմ կամեցաք գրել դատաստան կամ յի՞նչ պատճ առէ շարժեցան միտք մեր յայս:

Զի թէպէտ ասացաք թէ ոչ էրկարիք գրով դատաստանն աւանդել մեզ ի Տեառնէ, բայց քանզի բազում անգամ լուաք բամբասանս յայլազգեաց եւ ի քրիստոնէից թէ` բնաւին ի Քրիստոսի օրէնքս դատաստան ոչ կայ: Եւ որք զայս ասեն` ոչ գիտեն զկամս Սուրբ Գրոց, զի այս չար կարծիքս երկուս վնասս ծնանին - կա'մ կարծել թէ տգէտ էր օրէնսդիրն, կամ թէոչ կամէր զմարդիկ հաւասար վարիլ ի կենցաղս: Այս մի պատճառն:

Եւ երկրորդ` զի զգիտութիւնն որ ի բնութենէ ունէաք չարութիւնն շիջոյց, եւ զկատարեալ ստեղծումնն մեղքն անկատար գործեաց, եւ զսէրն եւ զվշտակցութիւնն ատելութիւն խափանեաց:

Երրորդ` զի այժմ վասն ծուլութեան ոչ վարժին յօրնէսն եւ ի մարգարէսն եւ յաւետարանն, զի ի նոցա զօրութենէն ընտրել կարիցենզուղիղ դատաստան. վասն այնորիկ կամեցաք գրով դատաստանիս զնոսա իբրեւ ի քնոյ զարթուցանել:

Չորրորդ` զի այժմ պակասեաց իմէնջ գիտութիւնն, որով կարող լինէաք փորձել եւընտրել զդատաստանն ըստ ժամանակի եւ ազգաց եւ աշխարհաց. կամեցաք ի գրոց հաւաքմամբ գրելզդատաստան, զի լիցի անշարժ ըստ նմանութեան օրինացեւ մարգարէից եւ աւետարանին:

Հինգերորդ` զի այժմ ոչ ներգործէ Հոգին Սուրբ որպէս ի Սողոմովն կամ իԴանիէլ, կամ որպէս ի Կորնթացիսն եւ յայլս, ճշմարիտ առնել դատաստան, զի Հոգին էր օրէնք գրեալ ի սիրտս նոցա եւ ոչ էին կարօտ գրոյ դատաստանի. ըստ որում առաքեալքն ոչ կամեցան գրով տալ զաւետարանն, այլ բանիւ, մինչեւ այնմ կարօտացան: Նոյնպէս եւ ոչ գրով դատաստանս աւանդեցին, զի փոյթ էր նոցա վասն այլմեծագոյն իրաց, այլ թոյլ ետուն վարիլ բնաւորական օրինօք եւ քաղաքական կրթութեամբ եւ գրոց զօրութեամբ: Բայց այժմ յամենայն վրիպեցաք. վասն այնր պատճառի հարկեցաք գրել:

Վեցերորդ` զի իրք դատաստանի երդմամբ աւարտի եւ ի Տեառնէ ոչ հրամայեցաւ: Բայց զի աճեաց չարութիւնն եւ հաւատացեալք ոչ միայն ի դատաստանի երդնուն, այլ վայրապար եւ յաճախ եւյամենայն անպէտ իրս, որով լուծանի փրկչական հրամանն, եւ մեք կամեցաք որպէս զի լուծեալ օրինին օրէնս եւ կանոնս հաստատեսցուք ի դատաստանի:

Եւթներորդ` զի մի' վասն ոչ գոլոյ դատաստան երթիցեն առ այլազգիս ի դատաստան, ըստ ամբաստանելոյ մարգարէին, թէ` առ ի չգոյէ Աստուծոյ ի մէջ Իսրայէլի երթայք հարցանել ի Ճանճիկ աստուածն Ակկարոնի. զոր եւ առաքեալն յանդիմանէ ասելով թէ` եղբայր ընդ եղբօր դատիք եւ զայն առաջի անհաւատից:

Ութերորդ` տեսանեմք զի այժմ ոմանք յեպիսկոպոսաց եւ ի վարդապետաց եւ ի քահանայից եւ ի գլխաւոր աշխարհականաց եւ յիշխանաց զի աչառանօք եւ կաշառօք եւ տգիտութեամբ թիւրեն զուղիղ դատաստանն: Վասն որոյ սակաւուք դրոշմել կամեցաք զգիրս դատաստանի, զի լիցի ի յանդիմանութիւն այնպիսեացն եւ յուղղութիւն:

Իններորդ` զի արարածական բնութիւնս միշտ մոռացող է բարւոյն վասն բազում ախտից հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ թէպէտեւ կամիմք ուղիղ առնել զդատաստանն` ի ժամու դատմանն ի մոռանալոյ սխալիմք եւ յետոյ զղջացեալ տարակուսիմք էութեան կամ չէութեան կարծեօք չարչարեալք: Այլ զի մի' այսլիցի, եդաք զգիրս դատաստանի ի պատճառս յիշման, զորյամենայն ժամ ի ձեռս առեալ յիշեմք. եւ ցուցցուք այլոց ազգաց թէ գրոց դատաստանաւ վարիմք, որով ըմբերանեալք մի' կարասցեն նախատել զմեզ:

Տասներորդ` զի յորժամ ստեղծաւ մարդն` փչեաց Աստուած ի նա զհոգւոյն շնորհ, եւ այն շնորհ յառաջանայր. իսկ իբրեւ դարձանի ի մեղս, ասաց Աստուած` մի' մնասցէ հոգի իմ ի մարդկան վասն գոլոյ դոցա մարմին: Ուստի եւ Քրիստոս իբրեւ եկն` զնոյն հոգի ետ մարդկան եւ զհոգւոյն դատաստան, որ է աւետարանն եւ կանոնք, զի գիտէր թէ մարմնաւորք իհարկէ զմարմնաւոր դատաստանն դատին: Բայց զի դարձեալ ի մարմին դարձաք, հարկէ այսուհետեւ գրով ընդունել զդատաստանս ընտրելով ի գրոց:

Մետասաներորդ` զի գիտասցեն դատաւորք ի գրոց դատաստանի ուղիղ դատաստան առնել, գիտելով զի եւ ինքեանք գալոց են ի դատաստան առաջի երկնաւոր դատաւորին:

Երկոտասաններորդ` եւ զիայնոքիկ որ ի դատաստան գան զարհուրեսցին եւս. զի թէառաջի մարդկան ոչ կարեն զսուտն իրաւ առնել, թէպէտեւ բազում բանիւ ջանան խաբել զդատաւորս, զի՞նչգործեսցեն առաջի երկնաւոր դատաւորին, որ զծածուկսն տեսանէ, որոյ առաջի ոչ կարէ ոք խաբելով արդարանալ, այլ ճ շմարտիւ քննի:

Յայսոսիկ երկոտասան գլուխս պարունակեալ եղեւ պատճառ գրոցս դատաստանի յօրինակ սուրբ առաքելոցն, որք ի Տեառնէ դատաւորք կարգեցան աշխարհի եւ դարձեալ ծնան հոգւով զհայրապետս եւ զվարդապետս դատաւորս եկեղեցւոյ: Եւ զի երկոտասան կատարեալ թիւ պատուեցաւ յարտաքնոցն, զի ծնանի յերկուց վեցից, որ է վեցն թիւ արարչութեան աւուրցն, եւ չափ է շարժման մարմնոյ եւ թիւ ներգործութեան մարմնոյ, եւ ունի եւ այլ բազում պատուականութիւն ի համարողական արուեստն: Է եւ օրինակ երկոտասան նահապետացն որդւոցն Իսրայէլի, որոց տուան գրաւորական օրէնքն ի ձեռն Մովսիսի: Վասն այսորիկ յայս երկոտասան գլուխս եղեւ աւարտումն գրոցս դատաստանի:

Իսկ եթէ զի՞նչ եղեւ պատճ առ մեզ ի յայս գալ առ ի գրել:

Ի բազում ժամանակացտարակուսեալ լինէի վասն սորին իրաց ի նախատելն զմեզ մերոց եւ օտարաց: Այլ եւ հարկեաց զմեզ յայս սիրեցեալ աշակերտն Սուրբ Գրոց Պաւղոս հարկեցուցիչ բանիւք, եւ ոչ կարացի առնուլ յանձն պատճառ ունելով զտգիտութիւնս եւ զմարմնոյս տկարութիւնս: Եւխորհեցայ աղաչել զայլ զօրաւորս ի սուրբ վարդապետաց, զի եւ բազումք էին անուանիք գիտողք Սուրբ Գրոց. եւ սակայն գիտելով զանընդունելութիւնազգիս` ոչ կամեցայ հարկել զոք: Բայց զարմացեալ էի թէո՞րպէս յառաքելոցն եւ յանուանի սրբոց անփոյթ եղեւ այսպիսի մեծ գործ. եւ ածի զմտաւ թէ եղեւ այս յանպարապութենէ ժամանակին, եւ կամ ի հալածանացն, եւ կամ զի ոչ ոք եղեւ խնդրող եւ նոքա անձամբ ոչ կամեցանառնել զարհուրեալք ի պարսաւադիտաց, եւ կամ զի ընդ ծառայութեամբ էին այլոց ազգաց եւ նոցին դատաստանաւն բաւականանային. զի նոյն եւ այս ամենայն պատճառս գոյր ի ժամանակիս մերում:

Բայց եղեւ պատճ առ գրելոյ զսա ի հարկելոյ զմեզ Տեառն Ստեփաննոսի Աղուանից կաթողիկոսի միանգամ եւ երկիցս. եւ ես պատճառեցի զանձինս տկարութիւն եւ զտգիտութիւն: Իսկ իբրեւառաւել ստիպեաց, յանձն առի մոռացեալ զի մտկարութիւնս, գիտելով թէ պարտէ հնազանդ լինել հոգեւոր հրամանի:   Զի թէ յԱստուծոյ իցէ խորհուրդս եւ կատարեսցի նորին հանճարով - բարւոք է, ապա թէ ոչ - պատճառք լիցի այս զի այլ կատարեալք շարժեսցին յայս եւ ի գլուխ հանցեն. զի ի սկզբանէ ամենայն արհեստք եւգործք ոչ եթէ ի միոջէ սկսեալ եւ ի նմանէ կատարեալ եղեն, այլ ի բազմաց, զի մասնաւոր գտեալքն ի միասին եկեալ գոյացուցին զարհեստն: Դարձեալ եւ զմտաւ ածի թէ յանկաշառ եւ յանողոքելի ատեանն Քրիստոսի մտանելոց եմ եւ պարտ է ինձ գրել ձեռամբ իմով զհանդերձեալ դատաստանին օրինակն: Եւ արդ` մ'ի ոք պարսաւեսցէ զասացեալս, զի թէ տխմար ոք իցէ - ուսցի', եւ թէ կատարեալ - զպակասն ի սմանէ ինքն լցցէ. զերկոցունցն պատրաստ եմք սիրով ընդունել զկամսն: