Գիրք Դատաստանի, Բ խմբ.

Է. գլուխ:
Յաղագս վկայից թէ զի՞նչ է նոցա հաւատարմութիւնն, կամ ընդէ՞ր երկու կամ երեք ընտրին:

Եւ հարկ է վկայիւք լինելդատաստանն, զի զդատախազացն յերկար վիճ ողութիւնննոքօք հատանէ դատաւորն. զի թէ ոչ էին մոռացեալզառաքելոյ օրէնսն` զի հրամայէ զընկերին խորհել եւոչ զիւրն, ոչ էին եկեալ յայսոսիկ: Վասն այնորիկդատաւորն ոչ կարէ հաւատալ մինչ ի գալ վկայիցն. այլեւ ոսոխքն վկայիւքն առաւել շիջանին յորժամանկասկածք իցեն, եւ դատաստանն ուղիղ երեւի: Իսկհաւատարմութին վկայիցն առաջին իվարուց նոցա երեւի, զի բարի եւ ճ շմարտախօսք իցեն եւ չիցեն կաշառօքեկեալ ի տեղի իրաւանցն, եւ կամ ստախօսք, կամազգատոհմ. եւ թէեւ իցեն ազգատոհմ եւ վարքն նոցաամենեցուն յայտնի իցէ թէ հաւատարիմք են, ընկալեալլիցին: Իսկ երկուքն եւ երեքն լինել հաւատարիմ որպէսարեգակն եւ լուսին, զի հաստատեալ են վկայ հաւատարիմյերկինս. որպէս ասէ Դաւիթ: Եւ երրորդհաւատարմութիւն` զի հասակաւ կատարեալք իցեն եւ կամալեօք պատուեալ, որով առաւել երեւի պատիւ նոցա: Բայց պարտ է եւ զհասակն ցուցանել եւ զժամանակինհարկաւորութիւնն. զի երից ամաց մանուկն ի խօսսլինի, եւ եւթն ամացն ուսումն ուսանի, եւ չորեքտասանամացն սերմանէ մանուկ, եւ քսան ամացն զինուորի, եւքսանեւհինգ ամացն քահանայ լինի: Արդ՚ կարծեմ թէ իդէպ է զքսանեւհինգ ամացն հաւատարիմ կարծել իվկայութիւն. զի թէ առաջի Աստուծոյ կալ հաւատարիմ. էեւ ժողովրդեանն գործոցն վկայ լինել, եւս առաւել եւառաջի մարդկան հաւատարիմ լինել վկայ: Իսկ հասակորդեծնութեանն հաւատարիմ լիցի ի տուրեւառութիւնվաճ առաց. զի թէ զանձն իւր եւ զսերմ վաճ առել կնոջ եւզկինն գնել յամուսնութիւն հաւատարիմ է, նոյնպէսհաւատարիմ լիցի ի տուրեւառս վաճ առաց: Բայց վկայհաւատարիմ քսանեւհինգ ամացն լիցի: Իսկ թէ պատահի զիմի վկայն կատարեալ լիցի, որպէս գրեցաք, եւ միւսնմանուկ - ընկալեալ լիցի, ըստ այնմ թէ` երիտասարդ ընդծերոյ եւ ուղիղ են ճ անապարհք նորա: Եւ թէ երկուքնմանուկ եւ մին ծեր, կամ թէ երեքն մանուկ - ընկալեալլիցին:

Իսկ ըստ ազգաց կրօնից` ո'չ էպարտ զանօրինաց վկայութիւն ընդունել ի վերայքրիստոնէից, թէպէտեւ բազումք լինին եւ ուղիղ խօսին. որպէս եւ Քրիստոս ոչ ընկալաւ զդիւացն վկայութիւնն, թէպէտեւ ճ շմարիտ էր վկայութիւնն որդի Աստուծոյասել զնա, զի ունէին ընդ ուղիղ վկայութիւնն խօսելեւ զսուտն. այլ եւ ոչ Պաւղոս ընկալաւ, զի մի' կարծիցիթէ միաբանութիւն ինչ կայ նոցա ընդ ճ շմարտութիւնն: Եւ ոչ զհերձուածողացն վկայութիւնն չէ պարտընդունել, զի թէ Տեառն չեն ճ շմարիտ վկայք, զիա՞րդմեզ լինիցին: Բայց զիւրեանց վկայութիւնն ի վերայիւրեանց պարտ է ընդունել, թէ այնպիսի ինչ հարկհասանէ:

Իսկ զկանայս ոչ է պարտընդունել վկայս, այլ արբանեակս վկայից. որպէս եւ իյարութեան Տեառն արբանեկեցին առաքելոցն չորք իկանանցն եւ երկուքն յառաքելոցն եւ նոքա հաստատեցինզճ շմարիտ յարութիւնն Քրիստոսի: Արդ` թէ այսպիսիինչ պատահէ զի կանայք միայն իցեն իրաց ինչ տեսողքեւ վկայք, եւ չիցեն ի վատթարաց, այլ ճ շմարիտք եւվարուքն վկայեալք ի բազմաց, պարտ է զի կրկին իցեննոքա քան զարսն, զի արանց վկայն երկու կամ երեքհրամայեցաւ, եւ նոքա լիցին չորս կամ վեց: Բայց մի'գայցեն յատեան, այլ ի տան պատմեսցեն նոյն թուովնհաւատարիմ արանց, եւ նոքա եկեալ վկայեսցեն եւընդունելի լիցին. զի որպէս ոչ է նոցա քահանայ լինելկամ զինուոր, եւ ո'չ հնձան հարկանել, եւ ըստ կանոնացո'չ ի շուկայ նստել, եւ ո'չ արանց հանդերձ զգենուլ, նոյնպէս եւ ոչ' դատաստան առնել եւ ոչ' վկայել: Բայցմի' ոք ընդդէմ ասիցէ թէ` բազումք են ի կանանց որԱստուծոյ վկայք եղեն, զի այլազգ է Աստուծոյվկայութիւնն եւ այլազգ մարդկանն, զի բազումք են որվկայեցին եւ ընդունելի եղեն եւ ի մարդկանէպատուեցան. բայց վասն դիւրագրգռութեանն ոչ է պարտընդունել ի վկայս: Իսկ զկանանց վկայութիւնն ի վերայկանանց ընդունել պարտ է. եւ նոյնպէս զկանանցնյարանց, որպէս եւ գրեցաւ: Եւ մի' ոք ընդ այսդժուարասցի, զի Աստուծոյ վկայք ոչ միայն կատարեալքեղեն, այլ եւ տղայք, որպէս եւ Նախավկայն մանուկ եւսուրբն Կիրակոս տղայ, եւ այլք բազումք: Բայց իմարդկայինս ցուցաւ զկատարեալ հասակսն լինել վկայս. նոյնպէս եւ կանանց` Աստուծոյ լինել վկայ, բայցմարդկան ոչ', զի Աստուած ի սիրտն հայի, իսկ մարդիկյերեսն եւ ի տեսն: Վասն այսորիկ Աստուծոյ եղենվկայք ի կանանց, այլ եւ ուր ուրեք մարգարէ, բայց իմարդկայինս անպատշաճ վարկանելի է:

Ասացից թէ ընդէ՞ր երկու եւ երեք լինին վկայքն:

Երկու եւ երեքն ոչ եթէզբազումսն խափանէ, այլ ցուցանէ զի թէ բազումք իցեն`բարիոք է, եւ թէ ոչ` քան զայս պակաս մի' լիցին. զիդիւրին է միոյն վասն ախտի ինչ չարախօսել, բայցերկուցն կամ երիցն ոչ է այնպէս դիւրին: Իսկդատաւորին պարտ է միտ դնել վկայիցն` զի նմանմիմեանց լիցին բանք նոցա եւ մի' աննմանք, որպէս եւայնոցիկ որ ի վերայ Տեառն մերոյ վկայեցին. բայց ինման լինելն երկուցն եւ երիցն - ճ շմաիտ է: Եւ թէգտանի ի գիրս զի բազումք ստութեամբ միաբանեցան եւսուտ վկայքն զչարն ի գլուխ տարան, որպէս եւՆաբովթայն եւ սրբոյ Նախավկային, այդոքիկդատախազացն նենգութեամբ էր. բայց ոչ կարեն հանապազայնպէս առնել դաւաճ անութիւն, այլ երկուքն եւ երեքնճ շմարիտ է, որպէս եւ յԱստուծոյ վկայեցաւ: ԶիՄովսիսի օրինացն տըւչութեան Ովր եւ Ահարոն եւՅեսու վկայեն: Եւ ի Սինայ Աստուծոյ իջմանն - փողքնեւ ամպն եւ մէգն եւ հուրն վկայեն: Եւ ծննդեան Տեառն`հրեշտակքն եւ հովիւքն եւ մոգքն վկայեն, եւ դարձեալՄարիամ եւ Յովսէփ եւ մսուրն վկայեն. եւ ի տաճ արն`Սիմէոն եւ Աննա եւ դրացն բացումն վկայեն. եւյԵգիպտոս` հրեշտակքն եւ պատկերացն փշրումն վկայեն: Եւ մկրտութեանն` Հայր եւ Հոգին եւ Յովհաննէսվկայեն: Եւ ի Թափօր` երկու մարգարէքն եւ երեքառաքեալքն վկայեն: Վկայեն եւ ամենայն նշանքն`Քրիստոսի աստուածութեանն. եւ խաչին` խաւարումնարեգականն եւ երկրի շարժումնն եւ վիմացնպատառումն, եւ արիւնն եւ ջուրն եւ այլ հրաշքնվկայեն: Եւ յարութեանն` հրեշտակքն եւ վէմն եւպատանքն, եւ դարձեալ` առաքեալքն եւ կանայքն եւպահապանքն: Եւ համբարձմանն` հրեշտակքն եւառաքեալքն եւ յառաջ մարգարէքն: Եւ թէպէտեւ միոյվկայի հաւատարմի ճ շմարիտ է վկայութիւնն, բայց ոչ'հաստատ: Որպէս եւ Քրիստոս ասէր ցՀրէայսն - դուքառաքեցիք առ Յովհաննէս եւ վկայեաց ճ շմարտութեանն. եւ զի ոչ հաւատացին, ասէ - այլ ես ունիմ վկայութիւնմեծ քան զՅովաննուն - զգործս, զոր ետ ցիս Հայր. եւդարձեալ` ես եմ որ վկայեմ վասն իմ, եւ վկայէ վասն իմՀայր, եւ յօրէնսն իսկ ձեր գրեալ է թէ` երկուց մարդոցվկայութիւն ճ շմարիտ է: Իսկ միոյ` վասն իւր վկայելնոչ է հաստատուն, որպէս եւ ասէին ցՔրիստոս Հրէայքնթէ - դու վասն անձին քո վկայես. եւ թէպէտեւստուգապէս ճ շմարիտ էր, ասէին թէ` չէ ճ շմարիտ. վասնայնորիկ զՀայր եւ զՅովհաննէս վկայ բերէ. եւդարձեալ` զառաքեալսն կոչէ վկայս, ասելով` եղիջի'քինձ վկայք յԵրուսաղէմ եւ ի Սամարիայ եւ մինչ ի ծագսերկրի: Ըստ որում եւ Պետրոս լուեալ ի Թաբօրզհայրական զձայնն, ասէր վկայելով թէ` զայս բարբառմեք իսկ լուաք որ ընդ նմա էաք ի սուրբ լերինն. առնուվկայս եւ մարգարէսն, ասելով թէ` ունիմք հաստատագոյնեւ զբանս մարգարէականս: Նոյնպէս ճ շմարիտ վկայէ եւՅովհաննէս, սակայն ասէ - երեք են որ վկայեն` հոգին եւջուրն եւ արիւնն: Աստի ուսան եւ եկեղեցւոյ կանոնքառանց վկայութեան ոչ ձեռնադրել եպիսկոպոս. եւառաքեալքն վկայութեան թղթով տային շրջելաշակերտաց իւրեանց:

Բայց երկու լինի վկայութեանօրինակն - կա'մ տեսանել, կա'մ լսել, զոր պարտ էվկայիցն մի' առնել վայրապար զտեսանելն կամ զլսելն, այլ հաստատութեամբ ճ շգրտել եւ ապա վկայել: Նոյնպէսեւ դատաւորն ի ժամ դատաստանին ճ շգրտելով հարցցէ եւլուիցէ ի վկայիցն, զի մի' ըստ գրեցելո մն կարծեօքդատեսցէ: