Ժողովածոյ առակաց Վարդանայ

ՃԼԵ. ԱՆԶԳԱՄ ԿԻՆ
(135 V=128 I=136 ag)

Էր այր մի եւ ունէր կին միանզգամ. եւ աւր մի լսեց յիմաստնոցն, թէ աղեկութիւնարայ եւ 'ի ծովն արկ եւ վատի մի մնար. եւ այր իւրսահմանք եւ սովորութիւն արաւ, որ յամէն աւր . Ա. հացտանէր, 'ի ծովն ձգէր եւ Ա. ծովայէն գար եւ առնէրզհացն եւ տանէր իւրեանց թագաւորին. զայս արար այրնժամանակ մի. եւ յաւուր միում ասաց ծովայենեացթագաւորն, թէ զան մարդն 'ի յիս բերէք, որ զհացն 'իծովն արկանէր. որ ես աղեկին զաղեկն անեմ. եւ ել այրնծովայենն, որ զհացն տանէր թագաւորին. եկն 'ի յանտեղն, որ մարդն զհացն բերէր. եւ յորժամ 'ի ծովն եարկ, ձայնեաց նմայ եւ ասաց. մի գնար. մեր թագաւորն ասաց, թէ 'ի յիս բեր զան մարդն. որ ես իւր աղեկոյն զաղեկնանեմ. եւ ես եմ, որ զքու հացն յամէն աւր թագաւորինտանէի. որ ուտէր. եւ ասաց եւ խրատեաց զմարդն, թէ զինչտայ քեզ, մի առնէր. ասէ, թէ մեկ հետ բեր. որ լեզու իմ'ի բերան քո հասցնեմ. եւ անցուց զքողն 'ի վերայերեսաց մարդոյն եւ էառ եւ գնաց առ թագաւորն. եւ ասացթագաւորն. ո՞վ մարդ, ոյզէ, զինչ ոյզես. որ տամ քեզ. եւնայ ասաց. բեր զլեզու իմ 'ի բերան քո հասուցանեմ. եւիբրեւ հասուց զլեզուն 'ի բերայն եւ յանժամ ուսաւզամենայն կենդանեաց լեզուն եւ զգազանաց եւզթռչնոց. եւ յորժամ ել 'ի ծովէն եւ գնաց եւ պառկեցաւ'ի վիմի մի տակ. եւ եկեալ թռչուն մի նստաւ 'ի վերայվիմին եւ ասէր, թէ այս մարդս ոչ գիտէ, թէ յայս վիմիստակն ինչ կայ թաղած. եւ ասաց նմայ ծովայէն թագաւորն, թէ զքոյ բանդ մարդոյ մի ասեր, թէ չէ` պիտի մեռանիս։Եւ զոր լուաւ 'ի թռչունէն եւ ել էհան 'ի վիմին տակէնշատ մալ եւ տարաւ 'ի տուն իւր. եւ ետես կին իւր եւխոշտանկեաց զայրն իւր, թէ այս ո՞ւստի է. եւ նայերկնչէր 'ի մեռանելոյ եւ ոչ ասէր. եւ յորժամ կարիխիստ իստիպեաց անզգամ կինն այն զայրն իւր, թէ ասայ. յայն ժամ մատաղ արար այրն այն եւ հաղորդեցաւ, որասէր եւ մեռանէր. յայն գիշերն խօսողն . Գ. անգամ ծափետ եւ խաւսեցաւ. եւ շուն հաչեց եւ ասաց, թէ`ուրախութեամբ ծափ տաս, խաւսողն. վաղն մեր տէրն պիտիմեռանի եւ մեք անտէր տի մնանք. նայ խաւսաւղն ասաց, թէ ես ի՞նչ անեմ, թէ մեռանի. ես . Խ. կին ունիմ եւ յիմհումքն կոյ պահեմ զամենն. եւ շուն ասաց, թէ խիստանզգամ է. ի՞նչ անէ այրն. ասաց խաւսողն. ատոր բանխիստ հեշտ է. յերբ լուսանայ, թող երթայ կտրէ . Խ. կաղնի ջալոտ եւ ասէ ընդ կին, թէ եկ որ ասեմ քեզզպատճառն. կին յանձն առնու եւ գայ. յորժամ . Խ. ջալոտ'ի վրայն մանդրէ, ապայ պիտի գիտանաս զպատճառն. եւարար այրն այնպէս. եւ յորժամ կարի զաւրութեամբ եհարզկինն . Ա. անկամ եւ կին ասաց. ինձ ոչ պիտի պատճառնայն. եւ այրն ասաց խաղեց. որ ասեմ եւ ուսուցանեմ քեզ. եւ կինն երդումն էառ 'ի յանձն, որ ոչ հարցանէզպատճառն, թէ ու՞ստի է:

Ցուցանէ առակս, թէ շատ մարդկայ, որ զխորհուրդն կնոչն ասէ. նայ կին զայրն 'իգլխոյն հանել տայ. եւ պարտէ մարդոյն եւ բազումբարութիւն առնէ կնոչն. զի մի մարմին են. բաց զսրտինխորհուրդն ոչ յայտնէ կնոչն իւր:

ՃԼԵա. 125 B Ասի թէ մարդ միսովորեալ էր. որքան ապրեցաւ, զամենայն աւուրս իւրհաց մի տանէր եւ 'ի ծովն ձգէր. որ բահրիքն ուտէին. եւյորժամ հանդերձեալ էր մեռանէր, պատվ[ի]ր[ե]ց որդոյիւրում եւ ասէ, թէ ես յիմ կենդանութիւնս ամէն օր հացմի տանէի ձգէի պահրեցն 'ի ծով. 'ի միտ առ. որ եւ դուքանի ապրիս, այնպէս առնես. օր մի քեզ դեմ կու գա. եւմեռաւ այրն. իսկ որդին նմանապէս անձն էառ եւ առնէրպատվէրս հօրն բազում ժամանակս. եւ յաւուր միումկացեալ եզր ջրոյն, մինչեւ եկն բահրի մի առնուլզհացն. եւ ասէ, թէ այս չափ ժամանակս իմ հայրսայսպիսի լաւութիւնս ձեզ արար. եւ ես կու առնեմ. դուքի՞նչ փոխարէն պիտի առնէք կամ ե՞րբ. եւ յայնժամ ասէպահրին այն. եկ առ իս եւ տարայց զքեզ առ հայրն իմ. զիքեզ փոխարէն հատուսցէ, եւ 'ի գնալն պատվէր ետ առնայն եւ ասէ. թէ հայրն իմ բազում ոսկի, արծաթ եւ ականսպատվականս տալոց է քեզ, դու մի առնուր. այլ ասա, թէ 'իքեզանէ զայն կու խնդրեմ. որ զճկոյթտ 'ի բերանս իմդնես։ Եւ գնացեալ առ հայրն բահրոյն` խնդրեաց զնոյն։Իսկ նա խոժոռեալ ասէ. դժուարինս խնդրես, որդեակ. ապատամ վասն քո հօրն երախտեաց եւ քոյ. ապա մարդոյ թէասես, մեռանիս. ասէ այրն. ոչ ասեմ, այլ ամէնզօրութենէս պահեմ 'ի սրտիս։ Եւ նա արկեալ զճկոյթն 'իբերան մարդոյն արձակեաց զնա 'ի տուն իւր. եւ ելեալայրն 'ի ծովէն 'ի դուրս փոշիմանացաւ, թէ զի՞նչգործեցի. որ այն ամէն ոսկոյն եւ արծաթոյն եւպատուական ականց չառի թողի, եւ դարտակ ելի, եւայնպէս տրտմեալ գնաց նստաւ 'ի քարէատակ մի եւ 'իտրտմութենէն քուն տարաւ պահ մի եւ զարթեալ նստաւտարակուսեալ եւ տրտում եւ ոչ կամէր գնալ 'ի տունիւր. եւ եկեալ յանկարծակի . Բ. ճնճղուկ նստան 'ի վերայքարին եւ ասեն ցմիմեանս, թէ ի՞նչ խեղճ է մարդս այս. քանզի . Է. կարաս ոսկի կա այս քարիս տակն թաղած. նա չիգիտէ, որ հանէ եւ տանի 'ի տուն իւր։ Իսկ նորա լուեալհասկացաւ զլեզուս նոցա եւ ուրախացաւ եւ գնացեալ 'իտուն իւր էառ բրիչ եւ եկեալ 'ի գիշերի գաղտ եհանզոսկին եւ տարաւ 'ի տուն իւր եւ սկսաւ փարթամանալ եւտունս մեծամեծս շինել, ձիս եւ ջորիս եւ լուծս եզանցեւ գիհս ոչխարաց եւ այլ ամենայն ինչ, որ վայել էաշխարհասիրաց։ Եւ աւուր միում ասէ եզն մի առ միւսեզն, թէ ի՞նչ առնեմ. զի անխնայ կուլծեն զիս ամէն օրեւ չեն ողորմիլ. ասէ էշն, որ մերձ էր. վաղն սուտհիւանդ ընկիր եւ հազա՛. զի եզին հիւանդութեան նշաննհազալն է. երբ տեսանեն զայն. խղճան եւ այլ չի տանինզքեզ 'ի լծել. եւ զայս լուեալ այրն ծիծաղեցաւ եւ ասէցմշակն, թէ այսօր չէ վաղն այս նիշ էշն հիւանդ եզինտեղն լծէ։ Իսկ մշակն վաղիւն տարեալ զէշն լծեցմինչեւ յիրիկունն. եւ յորժամ եկն 'ի տուն, ասէ էշնցհիւանդ եզն, թէ ողորմելի եզնակ, դու ոչ գիտես, որարտն խորհեցան, թէ այն եզն, որ հիւանդ է, վաղնմորթեմք. որ չի վատէ. լուր ինձ. կաց յոտն քո եւ առողջկացիր եւ գնա լուծ քաշէ, որ չի զենեն զքեզ. լաւ էբանիլ քեզ քան թէ 'ի կենաց ելնել. զայս ասաց էշն. որայլ զինքն չի տանին 'ի լուծ. զի յոյժ աշխատել էր այնօրն։ Եւ զայս լուեալ այրն դարձեալ ծիծաղեցաւ. յայնժամ ասէ ցնա կինն, թէ ո՞վ այր դու, մեք աղքատ մարդիքէաք եւ յանկարծակի հարստացաք եւ այս չափ ապրանաց եւբարեաց տէր եղաք եւ ժամ ժամ կու կենաս դու ընդ քեզ`կու ծիծաղիս, ինձ է՞ր չես ասել, թէ ո՞ւստի է այսամէնս եւ է՞ր կու ծիծաղիս։ Ասէ այրն. ո՞վ կին դու, եթէ ասեմ, մեկուց կու մեռնիմ. այնոր համար չեմ ասել. իսկ կնոջն յանդգնեալ ասէ, եթէ որ ասես, չկա՞յ ճար. եւնա ոչ կամէր ասել. բայց կինն չար նեղէր զնա եւ ասէր. պիտ որ ասես ինձ, եթէ մեռանիս ալ նա. ապա թէ ոչ` եսզինքս կու սպանանեմ. եւ այրն անճարեալ ասէ. ո՞վ կին, հաւատայ ինձ, որ առանց ամենայն տարակուսանաց կումեռնիմ, թէ օր ասեմ. եւ երբ չտաս ինձ թոյլ, կացմինչեւ . Գ. օր լուր. որ գիշեր պաշտօն պատարագ եւմատաղ առնեմ` զքահանայս եւ զաղքատս կերակրեմ. ապաքեզ ասեմ եւ մեռանիմ. եւ չար կինն հազիւ անձն էառհամբերել մինչեւ . Գ. օր։ Եւ այրն սկսաւ առնել զէնլիքբազում ոչխարաց եւ եզանց եւ կոչեաց զամենայնքահանայս եւ զկարգաւորս, այլ եւ զաղքատս քաղաքին. եւ յետ աղօթից եւ պաշտաման նստան 'ի ճաշ եւ մինչեւդեռ ուտէին եւ ըմպէին եւ մարդն այն կայր 'ի սպասուեւ ունէր շան լակոտ մի, որ 'ի մէջ տանն նստեալ կայր`լի տրտմութեամբ եւ սգով, մինչ զի արտասուք թափէինաչացն նորա։ Եւ իսկոյն յանկարծակի եկն ագաղաղնհպարտ եւ խրոխտալով եմուտ 'ի ներս եւ կայր հետ իւրն. Ի. Լ. հաւ աջմէ եւ ահեկէ. սկսաւ ասել շան լակոտնցագաղաղն, թէ ով լիրբ եւ անաղուհաց, զի՞նչ եսխրոխտացել եւ ազգի ազգի ձայն ածես. ոչ գիտե՞ս, որմեր տէրն վաղն զիւր խորհուրդն կնոջ իւրոյ պիտի ասէեւ մեռանի. եւ դու փոխանակ լալոյ ուրախ ես։ Ասէաքլորն, թէ իմ ձվերս 'ի վայր, թէ օր մեռնի. ես որ նորածառայ եմ . Ի. Լ. կին ունիմ եւ զաֆտ եմ արել զնոսա. եւնա մինն չկարել իւր հրամանքն պահել. ասէ շան լակոտն. եւ զի՞նչ առնէ չար կնոջն։ Ասէ աքլորն. երբ ելնենմատղէն ամէնքն, թող առնու . Գ. Դ. դալար փայտ, զդուռնփակէ եւ ասէ ցկինն. եկ որ ասեմ քեզ զիմ խորհուրդս. եւկալեալ զնա մերկացուցանէ եւ կապէ 'ի սիւն մի. եւայնչափ ծեծէ 'ի կողսն եւ այլ տեղիքն, որ ողջ տեղ չիմնայ. ամէնն կապուտկի. եւ ասէ, թէ անհարկի եւ չարկին, լաւ է. որ դու մեռանիս քան թէ ես. եւ հանեալդռնէն 'ի դուրս վարէ զինքն ասելով. գնա կորիր. ես այլկին կառնում. զքեզ չուզեմ։ Եւ զայս բարի խրատլուեալ ագաղաղէն` այրն այն դարձեալ ծիծաղեցաւ. եւտեսեալ կինն պեղծ, եկն առ նա 'ի մէջ ամբոխին` ոչամաչելով 'ի մարդկանէ եւ ոչ 'ի քահանայիցն եւ ասէցայրն. ասա ինձ, թէ վասն է՞ր այժմ ծիծաղեցար եւ թէո՞ւստի հարստացեալ ես. եւ այրն աղաչէր. սակաւ միհամբերէ. թող երթան հիւրքս եւ ես քեզ ասեմ. այժմամօթ է առաջի նոցա ասել բան։ Եւ յորժամ գնացինամէնքն, եհան արտաքս զամէն ընտանիքն եւ փակեալամուր զդուռն, էառ 'ի ափ զվատ կինն ըստ խրատուագլօրին, ջարթեց զամենայն ոսկերս եւ վարեաց 'ի բաց. իսկ կինն զղջացեալ յանկանէր ոտս նորա լալով եւաղաչէր ասելով, թէ Աստուծոյ սիրուն համար մի ասերինձ բան եւ ամէն օր զիս այսպէս ծեծէ. միայն մի վարերզիս 'ի դուրս եւ 'ի քեն 'ի բաց մի հաներ. որ չլինիմխաղք աշխարհիս. եւ այսպէս ազատեցաւ մարդն 'իմահուանէ խրատով ագլօրին:

Ցուցանէ, թէ մի զքոխորհուրդն մարդոյ այտներ. եւ թէ գիտես, որ զեն բերէքեզ, կնոջդ ալ մի ասել, թէպէտ կէս մարմնոյդ է` թող թէօտարաց. այս միտս ասէ Սողոմոն, թէ զխորհուրդնյայտնել առն յիմարի է գործ եւ ծածկելն` իմաստնոյ։