Ժողովածոյ առակաց Վարդանայ

ՃԿԸ. ԵՐԵՔ ԵՂԲԱՐՔ ԵՒ ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ ԱԿՆ
(149 I=15 ag=9 E=22 F)

Թագաւոր մի մեռաւ եւ մնաց . Գ. որդի. եւ պատուական ակն մի ունէր, որ իւրթագաւորութեան գին էր, եւ վասիաթ արար, թէ ակնվիճակաւ որու անկանի, նա՛ այն որդին թագաւոր լինիեւ վաելէ. եւ կսեր որդին գողացաւ զակն. եւ յորժամթաղեցին զթագաւորն եւ զակն այլ ո՛չ գտին եւ յոյժտրտմութիւն էր վասն ակին. եւ ասացին իշխանքն, թէ այսանուն աշխարհս թագաւոր մի, որ իմաստուն է, նա՛ պիտիգտանէ զակն. եւ Գ. եղբայրքն գնացին ճանապարհն այն եւհանդիպեցան ճանապարհին այն թագաւորին յղտապանին. եւ ասաց յղտապանն, թէ իսկի ուղտ չի տեսա՞ք, երթ ընդճանապարհին եւ գտանես. եւ նա՛ իմացեալ զպատճառննոցա. եւ նոքա ասացին, թէ ուղտն քո, որ կորուսել ես, կաղ է. եւ Ա. եղբայրն ասաց, թէ միականի է. եւ Ա. ասաց, թէ Ա. ատամն խոռ է. եւ զարմացաւ յղտապանն, թէ դուքուղտն չէք տեսեալ, զիա՞րդ արատն գիտէք. եւ նոքաասացին, թէ 'ի ճանապարհին կաղ ոտն հետ չէր արեր. եւ Ա. կողմն է արածել. եւ այն դեհն որ ատամունքն խոռ էր, նա՛ զխոտն հաւասար չէր կտրեր. եւ հիացաւ յղտապաննընդ իմաստութիւն նոցա եւ գտեալ զուղտն եւ գնացեալ'ի քաղաքն եւ պատմեաց թագաւորին զիմաստութիւն նոցա. եւ եկին որդիքն թագաւորին 'ի քաղաքն. եւ թագաւորնուղարկեաց նոցա խորոված ուլ մի եւ գինի եւ խապազիհաց. եւ նոքա տեսեալ ոչ կերան եւ ոչ արբին . Ա. եղբայրն ասաց, թէ խորովուէս շան հոտ կու գա՛. եւ Ա. ասաց. ձեր թագաւորն խաբազի որդի է. եւ Ա. ասաց, թէգինէս մարդու արիւնի հոտ կու գա՛. եւ գնացեալպատմեցին թագաւորին. եւ նա՛ զարմացաւ. եւ յետոյհարցեալ, թէ զիա՞րդ գիտացեալ եւ գտաք. եւ նոքաասացին, թէ շան միսն կու կռնչի եւ մարդու արիւնինփրփուրն սպիտակ կու լինի եւ հացն ամէն մարդու . Ա. հաց էր ուղարկեալ. այնու գիտացաք. եւ ասաց չաւպանն. ուլին մայրն մեռել էր եւ ուլն սովորել էր` քած շունմի ծծէր. եւ հարցեալ զեգէպանն եւ ասաց, թէ 'ի կոխելհաղողին կորաւ դանակ մի 'ի մէջ նորա եւ կտրեաց զոտնկոխողին եւ բազում արիւն էր ելեալ. եւ հարցեալզմայրն. եւ ասաց մայրն. քո հաւր ժամանակն ամենայն օրխապազ տղա մի հաց բերէ[ր] եւ ես անկա՛ ընդ նմապոռնկութեամբ եւ դու 'ի նմանէ ծնար. եւ Գ. եղբայրնթագաւորն կոչեաց. եւ նոքա ասացին զիւրեանց գանկատն. եւ ասաց թագաւորն, թէ աղջիկ մի խաւսեցեալերիտասարդի եւ նշան եդեալ եւ ամէնն պատրաստեալմինչեւ 'ի պսակն եւ այլ ոմն երիտասարդ բռնութեամբխլեաց զաղջիկն եւ տարեալ պսակեցաւ եւ արարհարսանիս եւ մտին առագաստ եւ ոչ մերձեցաւ եւ ետտանել առաջի այրն իւր ոսկով եւ մարգարտով եւ ակամբքեւ ամենայնիւ զարդարած եւ ոչ ինչ եառ 'ի նմանէ եւեղեն եղբայրք. եւ 'ի նոցանէ ո՞վ թվի ձեզ նսաֆով. եւասաց մեծ եղբայրն, թէ առաջինն. զի ասաց, թէ նորախսմաթն էր եւ ոչ 'ի հետ գնաց. եւ ա՛սաց միջնեկն, թէոչ. այլ յետինն նսաֆով է. զի յորժամ կարողացաւմինչեւ 'ի պսակն եւ յառագաստն եւ ոչ մերձեցաւ 'ի նա։Իսկ յետի եղբայրն ասաց, թէ առաւել այն էր զարմանալի, որ ոչ ինչ եառ ամենեւին յոսկոյ եւ արծաթոյ կամականց պատուականաց. եւ ասաց թագաւորն, թէ զակն դուունիս. եւ նոքա յոյժ ուրախացեալ գնացինխաղաղութեամբ 'ի տունս իւրեանց:

ՃԿԸա. 115 B Ասի առակաց, թէթագաւոր ոմն ունէր . Գ. որդիս եւ ունէր ակն միպատուական, որ էր հաւասար թագաւորութեան իւրոյ. եւթէ Ա. որդոյն տայր զակն, Բ. որդիքն խռովէին. եւ նահնարեցաւ զայն ծածուկ պահել. զի մի ոք գիտասցէ. եւյորժամ հիւանդացաւ եւ 'ի մահ մօտեցաւ, մինն յերիցեղբարցն գողացաւ զայն ակն եւ պահեաց 'ի ծածուկ. զիմի ոք գիտասցէ։ Իսկ յորժամ մեռաւ թագաւորն, հանապազ'ի կռիւ կային եւ 'ի պատերազմ եղբարքն վասն անգինակին` պարտաւորելով մին զմիւսն, թէ դու ունիս զակն։Եւ լուան, թէ 'ի հեռու մի դատաւոր մի կա իմաստուն, գիտուն եւ ճարտար, մի թէ նա կարէ կատարել զնոցադատաստանն. եւ յարուցեալ միաբան սկսան գնալ առ այնդատաւորն եւ իբրեւ մերձացան 'ի քաղաքն այն, հանդիպեցաւ նոցա ըղտապան դատաւորին այնմիկ. նոցահարցեալ, թէ ի՞նչ մարդ ես եւ կամ ո՞ւր երթաս եւ նաասէ. ուղտ եմ կորուսել եւ 'ի խնդիր գնամ։ Ասէ մինն 'իյեղբարցն. քո ուղտն կա՞ղ է. եւ նա ասէ` այո. միւսնասէ. քո ուղտն միականի՞ է. ասէ` այո. եւ մինն ասէ. քոուղտն . Ա. ատամն խոռ է. ասէ ըղտապանն` [այո]. եւ ասէ. գնա զհետ ճանապարհիդ եւ գտանես։ Յայնժամ եհարցյղտապանն ցնոսա, թէ որպէ՞ս գիտացիք զղտիս իմոյսղալանքն։ Ասէ առաջինն. տեսի, որ զ. Գ. ոտքն սեղմ էրդրել 'ի գետնի, որ հետն կու երեւէր եւ մէկ ոտիցն, որկաղ էր, չերեւէր. եւ այնու ճանաչեցի։ Իսկ միւսն ասէ. տեսի, որ 'ի գնալն այն դիհն, որ աչքն տեսանէր, արած[ած] էր եւ կոյր աչից դիհն խոտն 'ի տեղն էրմնացել. այնու գիտացի, որ կոյր էր. եւ երրորդն ասէ. ես տեսի, որ արածած խոտն` խոռ ակռային տեղն փեճռածէր զխոտն. այնու գիտացի, որ խոռ էր . Ա. ատամ։ Եւզարմացաւ ըղտապանն ընդ ճարտարութիւն արանցն եւերթալն ընդ այն ճանապարհն ըստ խրատու նոցա եգիտզուղտն եւ դարձաւ 'ի տուն իւր եւ պատմեց դատաւորին, թէ . Գ. արք ճարտարք կու գան մօտ առ քեզ 'ի դատաստան եւվասն մեր ըղտուն այսպիսի նշան տվին առանցտեսանելոյ. զոր ես այն նշանովն գտալ։ Արդ պատրաստկացիր, որ տխմար դատաստան չառնես եւ ծաղր լինիս 'ինոցանէ. եւ լուալ զայն դատաւորին խորհէր, թէ որպէ՞սդատէր զնոսա։ Իսկ յորժամ եկին առ նա, ասէ ցնոսա. երիկունն առ մեզ հանկերուք եւ վաղն զձեր դատաստաննկտրեմ. եւ հրամայեաց սպասաւորացն տանիլ նոցակիրակուր շուկայի հաց եւ խորովու եւ գինի։ Եւ զայնտեսեալ եղբարցն` ասէ մինն, թէ ձեր դատաւորն պախալիորդի է. եւ միւսն ասէ, թէ այն խորվէդ շան հոտ կու գա. եւ Ա. ասէ, թէ այս գինիս արենահամ է. ոչ կամեցանուտել եւ ոչ ըմպել եւ սպասաւորացն երթալ պատմեցինզայն դատաւորին զբանս երից եղբարցն:

Իսկ նա զայրացեալ կոչեացզմայր իւր եւ ասէ. ասա ինձ զճշմարիտն, թէ ես ում որդիեմ, ապա թէ ոչ` սպանանեմ զքեզ. եւ նորա պատասխանեալասէ, թէ տարի մի քո հայրն 'ի հեծելութիւն էր գնացելեւ հացծախ տղայ մի հանապազ կու գայր եւ հաց կուբերէր 'ի դարպասս. նա սատանան զիս խաբեց հետն եւ դու'ի նմանէ ընծայեցար։ Եւ ցխորվին բերօղն հարցաւ. եւնա ասէ. ուլին այնմիկ մայրն մեռաւ. նա սեւ քած շունմի կայր` այն ուլն զայն ծծէր գիտելով, թէ իւր մայրնէր. եւ ցգինէբերն հարցեալ. եւ նա ասէ. 'ի ժամկոխելոյն զհնձանն դանակ մի կորաւ 'ի մէջ խաղողին եւոչ գտին մինչեւ յոտն կոխողին մտաւ. եւ բազում արիւնելեալ յոտիցն եւ ապա իմացեալ արգելին զարիւնն եւգտին զդանակն։ Եւ հարցին զնոսա, թէ որպէ՞ս գիտացիք, որ խապազի որդի է. եւ նա ասէ. այնու գիտացի, որ ամէնմէկիս մէկ մէկ հաց էր ղրկել. եւ ցմիւսն հարցեալ, թէդու որպէ՞ս գիտացիր զուլն. եւ նա ասէ. այնու որ 'իխորովելն պիտէր քրքրէր. նա երբ շան կաթն էր կերել, զէրդ շան միս ժանկռոտել էր եւ պնտել. եւ ցմիւսնհարցին, թէ դու որպէ՞ս գիտացիր, որ գինին արիւնկայր. եւ նա ասէ. վասն զի գինին յորժամ աման լնուն, փրփուրն, որ վերայ երեսին գա, ճերմակ պիտի գա. իսկայս գինիս յորժամ 'ի լնուլն յամանն գինին փրփուրնկարմիր կանգնեցաւ 'ի վերայ երեսին. եւ լուեալ զայնդատաւորին փառս ետ իմաստութեանց տվողին մարդկան։Եւ գիշերն մինչեւ 'ի լոյս հնարէր, թէ որպէս վաղիւնդատ առնէ նոցա. եւ շինեաց սուտ պատմութիւն մի. եւյորժամ լուսացաւ, եկին . Գ. եղբարքն եւ սկսան ասելզգանկատս իւրեանց վասն ակին, որ կորել էր 'ի մէջնոցա։ Եւ ասէ ցնոսա դատաւորն. ակին բանն հեշտ է. թողայդ 'ի տեղն կենա. ապա բան մի եղեալ է 'ի քաղաքս մեր. զայն զրուցեանք, թէ ո՞րն է ղորդ։ Զի էր 'ի քաղաքիսմեր աղջիկ մի, որ խօսեցեալ էր առն միում. եւ յետոփոշիմանեալ այլ ումեմն մարդոյ տուին. եւ յորժամգնաց աղջիկն 'ի տուն առն եւ պատմեաց առն իւրում, թէյառաջն զիս այլ մարդոյ տվել էին եւ ծնողքս իմփոշիմանեցան եւ քեզ տուին, յայնժամ այրն այնզարդարեալ զկինն եւ ուղարկեաց միջնորդօք յառաջիննխօսեցեալ այրն, թէ յորժամ յառաջն քեզ էր խօսեցեալ, քո է կինդ եւ քեզ եղիցի. իսկ նա տեսեալ զայնպիսիյիրաւ դատաստանն, որ այրն կնոջ արար ընդ նմա. նոյնժամայն ինքն կրկին զարդարեց եւ ասաց, թէ յորժամայրն քո այնպիսի նսէֆ եւ իրաւունք արար, որ առանցուզելոյ զիւր հալալն եդիր եւ յիմ տունս ղրկեաց, յայսմ հետէ այն սէրն, որ կնութեան եւ այրութեանպիտէր լիներ եւ 'ի մեր մէջս, նա դու ինձ քուր լեր եւես քո եղբայր. եւ թող մեր մէջն քուր եւ եղբօր սէրլինի եւ այնպէս ուղարկեաց զնա այրն իւր։ Արդհարցանեմ զ. Գ. եղբարսդ, ասացէք մի ըստ միոջէ, թէ ո՞րնարար իրաւացի բան յերկուց յարանցն այնցանէ։ Ասէմին եղբայրն, թէ որ այրն էր կնոջն, շատ նսէֆ եւյիրաւունք արար. որ զիւր հալալ կինն մին խօսիցհամար, թէ յառաջն այլ մարդոյ էր խօսեցած, եդիր եւայն մարդոյն ուղարկեաց. եւ միւսն ասաց, թէ մէկ ալմարդն այլ շատ մուրվաթ ունէց, որ ղալաթով զարդարեցեւ քուր անուանեալ իւր եւ յետ իւր մարդոյնուղարկել. եւ երրորդն ասաց, թէ այն ալ շատ աջողումնէ, որ երբ հանցեղ գեղեցիկ զարդարած նոր հարսնգիշերով 'ի թաղուց 'ի թաղ երթա եւ 'ի յետ գա, նա հասասեւ կամ վնասակար մարդ 'ի դէմն չէ ելել. քաւ էլ այնքաղաքն հասաս կամ գող չէ կեցել. յայնժամ ասէդատաւորն. զակն դու ունիս. գնայ եւ տուր 'ի յետ 'ի քոեղբարքդ. եւ գնացէք` խաղաղութիւն արարէք:

Ցուցանէ առակս, թէ ամէնմարդ` զինչ իւր բարքն սիրէ, զայն պիտի իմանա եւ զայնպիտի խօսի։