Իսկ
որք
զբախտ
եւ
զճակատս
գիր
վերագրեն
մարդկան,
եւ
զամենայն
ինչ
մեր
ի
հարկէ
ասեն,
այսինքն
ի
զօրութենէ
աստեղացն։
Նախ
այսպէս
ընդդիմանան։
Ամենայն
ինչ
որ
լինի
ունի
պատճառ.
եւ
ամենայն
պատճառ
ի
հարկէ՝
է
նախքան
զպատճառելին։
Ապա
թէ
հարկաւոր
պատճառս
այս
ոչ
է
բանն
մեր
որպէս
ցուցաւ,
է
ուրեմն
զօրութիւնն
աստեղաց
ի
շարժմանէ
նոցա
ազդեցեալ։
Ասեմք
առ
այս,
եթէ՝
ամենայն
ինչ
որ
լինի՝
ունի
պատճառ.
եւ
նախ
է
պատճառն
քան
զպատճառելին.
այլ
ամենայն
պատճառ
ոչէ
հարկաւոր.
այլ
գոյ
եւ
ներընդունական
պատճառ.
ապա
ուրեմն
ոչ
է
հարկաւոր
պատճառ
շարժումն
աստեղաց։
Դարձեալ
ասեն,
թէ
ամենայն
ստորնային
մարմինք՝
կառավարին
վերնային
մարմնովք.
որպէս
յայտ
է
ի
չորս
եղան
ակս
տարւոյն.
այլ
եւ
ծնունդ
եւ
աճումն՝
եւ
բոյսք
եւ
պտուղք՝
ի
շարժմանէ
նոցա
պատճառին։
Եւ
շարժումն
նոցա
է
հարկաւոր.
ապա
ուրեմն
ամենայն
ինչ
լինի
ի
հարկէ։
Առ
այս
ասեմք,
թէպէտ
ստորնային
մարմինք
կառավարին
վերնային
մարմնոովք,
այլ
մարդկային
ներգործութիւնք
կառավարին
անձնիշխան
կամօք.
եւ
անձնիշխան
կամքն
ոչ
նըւաճի
ի
ներքոյ
երկնային
մարմնոց։
Դարձեալ
ասեն
թէ՝
եւ
մարմինք
մարդկան
են
ստորնայինք.
եւ
սնանին
եւ
աճին
շարժմամբ
աստեղացն։
Ասեմք
առ
այս,
թէ
սնունդ
եւ
աճումն
մարմնոց,
տնկանին
է
եւ
ոչ
աստեղաց.
թէպէտ
օգնեալ
լինի
ի
նոցանէ։
Եւ
թէպէտ
մարմինք
մարդկան
են
տարրականք,
այլ
բարի
եւ
չար
ներգործի
ըստ
կամաց
եւ
ոչ
ըստ
բանականութեան։
Դարձեալ
ասեն
թէ՝
բազումք
ի
մարդկանէ
գործեն
ի
խառնւածոյ
մարմնոյն,
որք
հարկաւորին
ի
շարժմանէ
աստեղացն։
Ասեմք
առ
այս,
թէպէտ
խառնուածք
մարմնոյն
լինին
ի
շարժմ
անէ
աստեղացն,
այլ
բազումք
անձն
իշխան
կամօք
նըւաճեն
զվատախառնութիւն
ի
մարմնոյն,
եւ
գործեն
զբարիս։
Դարձեալ
ասեն,
թէ
բազում
ինչ
հանդիպի
արտաքոյ
կամաց
մերոց.
որպէս
չար
հիւանդութիւն.
վատաբախտութիւն.
մահ.
եւ
այլն.
ապա
ուրեմն
են
նոքա
ի
հարկէ
բախտի
եւ
ճակատագ
րի.
Ասեմք
առայս։
Նախ՝
եթէ
չար
հիւանդութիւնն
եւ
այլն
ի
հարկէ
է,
ապա
ամենեցուն
նոյնպէս
պարտ
էր
գոլ.
զի
հարկն
նոյն
էառ
ամենեսեան։
Իսկ
թէ
այլ
եւ
այլ
է
ամենեցուն
հարկն,
ապա
նոյնպէս
ոչ
լինէր
ամենեցուն
չար։
Այլ
արդ՝
բազմաց
նոյնպէս
մահ,
հիւանդութիւն,
եւ
այլն.
ապա
ուրեմն
ոչ
է
ի
հարկէ։
Դարձեալ
եթէ
է
հարկ,
ապա
ոչ
էր
անձնիշխան
կամք,
այլ
արդ՝
եթէ
ունիմք
կամք
եւ
է
սկիզբն
գործոյն
ի
մեզ
եւ
առ
մեզ,
ապա
ու
ոչ
է
հարկ
որոյ
սկիզբն
յայլմէ
է։
Դարձեալ՝
ունիմք
խորհուրդ,
եւ
ընտրեմք
զառնելիսն,
եւ
խոտեմք
զոչ
առնելիսն,
եւ
բազում
անգամ
խորհելովն
հանդիպիմք
բարւոյ,
եւ
փախչիմք
ի
չարէ.
եւ
խորհուրդն
ի
հնարաւորացն
է
որպէս
ասացաւ
եւ
ոչ
ի
հարկաւորացն։
Դարձեալ,
թէ
ամենայն
ինչ
ի
հարկէ
է
մարդոյ
եւ
անասնոյ,
ապա
ոչինչ
զանազանի
բանականն
եւ
անբանն։
Զի
բանականն
իմացմամբ
եւ
կամօք
վարի.
եւ
անբանն
ի
բնու
թենէ
հարկի
որպէս
ասացաք։
Դարձեալ,
թէ
է
հարկ,
վասն
է՞ր
աղօթք
եւ
պատարագք
եւ
ողորմութիւնք
եւ
այլն՝
դարձուցանեն
զմերձեալ
չարիսն,
եւ
փոխեն
ի
բարիս։
Որպէս
տուրքն
նաբուգոդոնոսորայ.
եւ
աղօթքն
եզեկիայ.
որ
յետս
դարձոյց
զմահ.
եւ
այլք
բազումք.
ապա
ուրեմն
ոչ
է
հարկ։
Դարձեալ,
թէ
էր
հարկ
շարժումն
աստեղացն,
ինքեանք
ոչ
լինէին
ընդ
հարկաւ
այլոց.
ապա
թէ
ինքեանք
են
ընդ
հարկաւ,
ոչ
են
այլոց
հարկ.
զի
են
ինքեանք
ընդ
հարկաւ.
Որպէս
յորժամ
արեգակն
եւ
լուսին
զտեղի
առին
առ
Յեսուաւ.
եւ
յետս
դարձաւ
արեգակն
առ
Եզեկիայիւ։
Դարձեալ,
ո
րոյ
է
իր
գործեացն՝
նորա
է
եւ
ներգործութիւնն.
եթէ
առնել
եւ
եթէ
կրել.
արդ՝
մարդոյ
է
հոգին
եւ
մարմինն
եւ
ձեռն.
մարդոյ
է
ուրեմն
եւ
գործ
նոցին,
եթէ
չար
եւ
եթէ
բարի։
Եւ
որպէս
կիրք
ցաւոցն
մարդոյն
են,
զի
զգայ
զկսկիծն.
նոյնպէս
եւ
կիրք
հեշտութեանն
նորա
են,
եթէ
չարեա
ց
եւ
եթէ
բարեաց։
Ապա
ուրեմն
մեր
է
ներգործութիւնն
եւ
ոչ
հարկին։
Դարձեալ՝
թէ
ի
հարկէ
է՝
ապա
բարձեալ
են
ամենայն
սկզբունք
բարոյական
առաքինութեանց.
այսինքն
խոհեմութեան
արիութեան .
ողջախոհութեան.
եւ
արդարութեան։
Զի
սոքա
ըստացեալ
լինին
առ
ոմանս՝
եւ
ոչ
ի
հարկէ։
Դ
արձեալ՝
թէ
ի
հարկէ
է
ոչ
լինին
օգուտ
խրատք
եւ
սպառնալիք
եւ
ուսմունք.
որովք
բազոումք
յորդորին
ի
բարիս,
եւ
հեռանան
ի
չարեաց
կենցաղոյս։
Դարձեալ՝
թէ
ի
հարկէ
է՝
ոչ
հետեւի
գով
եւ
պարսաւ
ոմանց.
զի
սոքա
կամաւորացն
են
եւ
ոչ
ակամայից։
Եւ
թէ
հետեւեսցի՝
ոչ
որ
գործեաց
զգեղեցիկս
եւ
զգարշելիս,
այլ
որ
պատճառն
է
եւ
հարկ՝
գովեսցի
եւ
պարսաւեսցի.
այսինքն
բախտն
եւ
ճակատագիրն.
Դարձեալ,
թէ
է
հարկ՝
ոչ
են
իրաւունք
դատաստանի
եւ
քննութիւն.
եւ
ոչ
օրէնք
քաղաքական.
եւ
ոչ
արժանապէս
հատուցմունք
բարեաց
եւ
չարեաց.
զի
հարկն
բռնադատեաց
գործե
լ
զայս.
հարկին
եղիցին
պատիւք
եւ
պատիժք.
եւ
ոչ
մարդոյն։
Դարձեալ,
թէ
է
հարկ՝
անիրաւք
են
եւ
ինքեանք
աստեղքն.
զի
ոմանց
բարիս
գրեն,
եւ
ոմանց
չարիս.
զոմանս
մեծատունս
եւ
զոմանս
աղքատս.
հեշտ
կեանս
եւ
դժուարս.
երկարակեացս
եւ
սակաւակեացս։
Բազում
անգամ
անարժանիցն
բար
իս
խոստանան,
եւ
արժանեացն
չարիս։
Մանաւանդ
թէ
առ
առաջին
պատճառն
վերանայ
այս
անիրաւութիւն,
որ
ետ
զօրութիւն
աստեղացն
այսպէս
անիրաւ
բաժանարար
գոլ։
Դարձեալ
ասեն
հակառակօղքն,
թէ
բոյսք
եւ
ծաղիկք
եւ
պտուղք
երկրի
ունին
զօրութիւն
ազդողական ,
իսկ
աստեղք
երկնից
ո՞չ
ունիցին։
Ասեմք
առ
այս,
թէպէտ
ունին
զօրութիւնս,
բայց
այլ
եւ
այլ
կերպիւ։
Զի
բոյսք
որք
յերկրի՝
են
դարմանիչք
եւ
բժշկութիւնք
մարմնոց։
Այլ
երկնային
աստեղքն
են
արարիչք
լուսոյ
եւ
ժամանակաց.
եւ
ի
նշանս
ապագայից.
զի
յամենայն
ուստեք
տեսեալ
պատրաստեսցին
մարդիկք.
որպէս
ա
սէ
գիր,
եղիցին
լուսատու
լինիլ
երկրի,
ի
ժամանակս
եւ
ի
նշանս։
Դարձեալ
ասեն
թէ՝
աստեղք
ունին
բնութիւնս
ներհակս
միմեանց.
չար
եւ
բարի.
եւ
միմեանց
դիպեալ
ներհականան
իրերաց.
եւ
առնեն
չար
կամ
բարի.
խռովութիւն
կամ
խաղաղութիւն.
աւեր
կամ
շինութիւն.
եւ
այլն։
Ասեմք
ա
ռ
այս,
Նախ
թէ՝
երկնային
մարմինքն
ոչ
են
ի
չորից
տարրաց.
այլ
են
հինգերորդ
տարր
կամ
էութիւն
ըստ
արիստոտէլի.
եւ
որք
են
ի
պարզ
տարրէ
միայն
ոչ
հակակային
միմեանց։
Երկրորդ
եւ
թէպէտ
իցեն
տարրականք
եւ
ներհակ
որակք՝
յիմիասին
դիպիլն՝
ոչ
միշտ
հակակային
իրերաց.
այլ
եթէ
կամք
խնամողին
հրաման
տացէ։
Զորօրինակ
բնութեան
թշնամիք
ոմանք
ի
յարկս
թագաւորին
ոչ
իշխեն
վնասել
իրերաց,
մինչ
թագաւորն
հրամայեսցէ։
Դարձեալ
ասեն,
ի
հակառակ
շարժմանց՝
լինի
եւ
հակառակ
ներգործութիւն.
ահա
մոլորակք
շարժին
հակառակ.
ապա
ուրեմն
եւ
գործեն
հակառակս։
Աս
եմք
առ
այս,
մոլորականքն
ոչ
եթէ
զի
ունին
ներհակ
շարժումն
վասն
այն
կոչին
մոլորականք,
կամ
պատճառք
են
չարեաց,
այլ
զի
մեք
մոլորիմք
ի
շարժումն
նոցա.
զի
ունին
հասարակ
շարժումն,
եւ
ունին
յատուկ
շարժումն։
Հասարակ
շարժումն
է
ըստ
ութերորդ
կամարին
յարեւելից
յարեւմուտս։
Իսկ
յատուկ՝
յարեւմտից
յարեւելս։
Եւ
շարժումն
նոցա
ոչ
պատճառէ
զչար
եւ
զբարիս
մարդկան.
այլ
են
պատճառք
աւուրց
եւ
ժամանակաց
եւ
եղանակաց.
ծնանելոյ
եւ
աճելոյ.
եւ
նշան
ապագայից
որպէս
ասացաք։
Այլ
նշանն
ոչ
է
պատճառ
չար
լինելոյ
ումեք
կամ
բարի։
Զորօրինակ՝
ի
կենդանեա
ց
բազումք
նշանակեն
զինելոց
իրաց,
եւ
ոչ
են
նոքա
պատճառք
լինելոյ
չարեացն
կամ
բարեաց։
Դարձեալ
ասեն,
եթէ
ոչ
է
հարկ՝
ընդէր
ոմն
քաղաք
կործանի
եւ
ոմանք
ոչ.
եւ
ոմն
նաւ
հեղձանի,
եւ
ոմանք
ի
կռիւս
անկանին։
Ասեմք
առ
այս,
եթէ
այսու
վկայես
եւ
դու
մեզ՝
թէ
ոչ
է
հարկ.
զի
ի
բոլոր
քաղաքն
այնքան
բիւր
մարդիկ՝
ծեր
եւ
տղայ՝
երբ
եւ
ուր
ի
մի
շարժումն
աստեղաց
ծնան,
որք
ի
միասին
կործանեցան։
Կամ
բազմութիւն
զօրացն.
կամ
որք
ի
նաւին
կային.
զի
սոքա
ամենեքեան
յայլ
եւ
այլ
ժամանակս
եւ
այլեւ
այլ
շարժումն
աստեղաց
էին
ծնեալք։
Ապա
ուրեմն
ո
չ
է
հարկ
բախտի
եւ
ճակատագրի։
Դարձեալ
ասեն
ըստ
փիլիսոփային
թէ՝
ոչ
Աստուած՝
եւ
ոչ
բնութիւն՝
եւ
ոչ
արհեստ՝
վայրապար
իրս
երբէք
ստեղծանեն.
ապա
թէ
աստեղքն
ոչ
ունին
զօրութիւն
ազդելոյ՝
վայրապար
են
ստեղծեալք
յարարչէն։
Ասեմք
առ
այս,
Նախ՝
եթէ
դու
քեզէն
խոստովանեցար
եթէ
ոչ
գոյ
հարկ.
այլ՝
Աստուած
եւ
բնութիւն
եւ
արհեստն
եւս
ներգործեն.
ապա
թէ
է
գործ
արհեստի
եւ
բնութեան,
ոչ
է
հարկ
բախտի
եւ
ճակատագրի։
Երկրորդ՝
ասեմք
եթէ
եւ
ոչ
աստեղք
վայրապար
են
ստեղծեալ.
զի
կառավարք
են
տարրեղէն
մարմնոց
որպէս
ասացաք.
այլ
մարդկային
ներգործո
ւթիւնք
կառավարին
յանձնիշխան
կամաց։
Եւ
անձնիշխան
կամքն
որ
անմարմին
է
ոչ
նուաճի
ընդ
շարժմամբ
մարմնաւոր
աստեղաց։
Այլ
կառավարի
երբէք
ի
կամս
նախախնամութեան
առաջին
պատճառին.
որպէս
ասէ
սուրբն
գրիգոր
նիւսացին
ի
գիրս
որ
յաղագս
բնութեան
մարդոյն։
Այսինքն
առ
երկրորդն՝
տասն
գլխով
եդեալ
հակաճառութեանց
զպատասխանիսն.
եւ
բաժան
գլխով
առհասարակ
տարահաճելիս։
