Որպէս
զանազանին
մեղք
անօրէնութիւնք,
եւ
յանցանք։
Պատասխանի.
Կրկին
իրօք
Նախ՝
զի
մեղքն
յարմարի
մարմնոյն.
որ
մեղկանայ
եւ
թուլանայ։
Իսկ
անօրէնութիւն՝
հոգւոյն
է.
զի
օրէնքն
հոգեւոր
են։
Իսկ
յանցումն
մտաց
տեսութեան։
Երկրորդ՝
յանցանք
է
կոխել
զօրէնս
եւ
անցանել։
Իսկ
մեղք
է
յօրինաց
կատարումն
ո՛չ
հասանիլ։
Եւ
երկոքին
սոքա
անօրէնուօթիւնք
են։
Դարձեալ՝
որ
ինչ
նախ
քան
զօրէնս
գործեին՝
մեղք
կոչիւր.
որպէս
ի
դարս
Նոյի.
եւ
այլս։
Իսկ
յետ
օրինացն՝
անօրէնութիւն։
Որպէս
որք
յանապատի
անդ
անօրինեցաւ
ժողովուրդն։
Դարձեալ՝
մեղքն
կամաւորն
է,
եւ
յանցանք
ակամայն։
Եւ
բերէին
զպատարագն
որպէս
վասն
մեղաց՝
նոյնպէս
եւ
վասն
յանցանաց։
Վասն
Յանցանաց
Մտաց
Հարցումն.
Ոմանք
զյանցանս
մտաց
կատարեալ
մեղս
դնեն.
բերելով
վկայութիւն
ի
Տեառնէ
թէ՝
«շնացաւ
ի
սրտի
իւրում»։
Եւ
ոմանք
ոչ
ինչ
համարին
զյանցանս
մտաց.
եւ
ոչ
դնեն
ի
կարգս
մեղաց.
օրինակ
տալով
իբր
զդատարկ
սեղան
ոչ
ինչ
կերակրել.
եւ
իբր
զպտուղ
ծառոց
տեսութեամբ
միայն
վայելել։
Արդ
ի
սոցանէ
ո՞րք
իցէ
ճշմարիտ.
եւ
կամ
հակառակք
են
միմեանց
թէ
ոչ,
լուծանել
աղաչեմ։
Պատասխանեմ
եւ
ասեմ
եթէ
ոչ
են
միմեանց
հակառակ.
այլ
երկոքեան
ճմարիտք
են
որպէս
ցուցանեմք
յետոյ։
Բայց
նախ
զայս
ասասցուք.
զի
մեղք
մտացն
կատարեալ
մեղքէ
վասն
բազում
պատճառաց։
Նախ՝
ի
Տէրունեան
անսուտ
հրամանացն.
թէ
«որ
հայի
ի
կին
մարդ
ցանկութեամբ՝
անդ
էն
շնացաւ
ի
սրտի
իւրում»։
Եւ
այս
յիրաւի
իսկ.
զի
որ
հայեցաւ
ցանկական
մտօք
ի
կամս
իւր
գործեաց
զմեղս։
Եւ
այն
զի
խափաեցաւ
գործ
մարմնոյն,
ի
ժամանակէն
կամ
ի
տեղւոյն
կամ
ի
դիմացն
պատճառեցաւ։
Ապա
ուրեմն
կատարեալ
է
մեղք
մտացն։
Երկրորդ
յայտ
է
ի
բաժանմանէ.
զի
յերիս
բաժանի
տեսակ
մեղաց.
այսինքն
ի
մտաւորն,
ի
բանաւորն,
եւ
ի
մարմնաւորն։
Վասն
զի
յերից
գոյացեալ
մարդն.
ի
մտաց
ի
հոգւոյ
եւ
ի
մարմնոյ։
Արդ՝
մեղք
մտացն
թէպէտ
ըստ
բանականին
եւ
մարմնականին
չէ
կատարեալ,
այլ
ի
տեսակս
իւր
կատարեալ
է։
Զորօրինակ՝
կանաչ
բոյս՝
թէպէտ
ի
ցօղուն
եւ
ի
հասակ՝
չէ
կատարեալ.
այլ
ի
տեսակս
իւր
կատարեալ
է.
Վասն
որոյ
եւ
Տէրն
յորժամ
ասաց
զցանկութիւն
շնութիւն,
յաւել
ի
վերայ
թէ՝
«ի
սրտի
իւրում».
զի
մի
կարծեսցի
մարմնական
շնութիւն,
այլ
հոգէկան
եւ
մտաւոր։
Ապա
ուրեմն
կատարեալ
է
մեղք
մտացն։
Երրորդ՝
հպարտութիւն
եւե
նախանձ
եւ
սոցին
նմանքն
մեղք
են։
Եւ
սոքա
մտօք
եւ
ո՛չ
մարմնով
կատարին.
որպէս
յայտ
է
ի
բանսարկուն
սատանայ
որ
յանցեաւ
հպարտութեամբ
եւ
նախանձով։
Արդ՝
որք
զնոյն
ախտանան
մտօք
զնոյն
մեղանչեն
եւ
ընդ
նմին
պատժին
որպէս
ասէ
առակն.
«նախանձու
բանսրակուին
եմուտ
մահ
աշխարհ.
որ
ոք
զկնի
ընթանայ
ի
նորին
սակին»։
Ապա
ուրեմն
կատրաեալ
է
մեղք
մտացն։
Չորրորդ՝
ի
զղջմանէ.
զի
ամենայն
որ
մեղք
է՝
զղջալի
է
եւ
խոստովանելի.
ըստ
այնմ»
զմեղս
ատեցի
եւ
անարգեցի»։
Իսկ
արդ
եթէ
յանցանք
մտացն
խոստովանելի,
ապա
ուրեմն
մեղք
է։
Այլ
արդ՝
զղջանալ
եւ
խոստովանիլ
պարտ
է
զհպարտութիւն՝
զնախնաձ՝
զատելութիւն՝
եւ
զայլն,
եւ
ապա
թողութիւն
գտանել։
Ըստ
այնմ
«ասա
դու
նախ
զանօրէնութիւնս
քո
զի
արդարասցիս»։
ապա
ուրեմն
կատարեալ
մեղք
են։
Հինգերորդ՝
զի
մեղքն
զանազանի
ի
կամայն
եւ
յակամայն.
ի
գիտութեան
եւ
յանգիտութեան։
Ուստի
զանազանին
եւ
պատիժք
մեղացն.
ըստ
որում
Տէրն
ասէ
«արբցէ
գան
սակաւ
եւ
գան
սաստիկ»։
Եւ
զանազանութիւն
սոցա
է
ի
մեղս
մեղուցելոյն։
Ապա
ուրեմն
կատարաեալ
մեղք
է
մտաց
մեղքն.
զի
զոմանս
առաւել
պատժէ,
եեւ
զոմանս
սակաւ։
Վեցերորդ՝
սկիզբն
եւ
արմատ
ամենայն
մեղաց
զմիտս
ասաց
Տէրն.
ըստ
այնմ
«ի
սրտէն
յառաջ
գայ
չարակնութիւն՝
ցանկութիւն՝»
եւ
այլն։
Եւ
թէ՝
«յաւելուածոյ
սրտի
խօսի
բերանն»։
Արդ՝
եթէ
ծնունդն
մեղք
է՝
ապա
եւ
ծնօղն
այսպէիսի
ծննդոցս
առաւել
մեղք։
Եթէ
յաւելուածքն
չար,
եւ
մթերքն
չար։
Ուստի
ծառ
չար
պտուղ
չար
առնէ։
Եօթներորդ՝
յայտ
է
ի
յանդիմանութեանց
Տեառն.
ըստ
որում
երբեմն
առ
աշակերտսն
ասէր
«զի՞
խորհիք
ի
սիրտ
ձեր
թերեհաւատք»։
Եւ
երբեմն
առ
փարիսեցիսն,
«զի՞
փորձէք
զիս
կեղծաւորք»։
Տես
զի
ո՛չ
բանիւ
եւ
ոչ
գործով
էր,
այլ
միայն
ի
միտս
ունէին
եւ
յանդիմանեցան
ի
Տեռանէ։
Զայս
եւ
առ
Պետրոս
Տէրն
ասաց.
«թերեհաւատ
ընդ
է՞ր
երկմտեցեր»։
Եւ
դարձեալ
թէ
«ոչ
խորհիս
դու
զայն,
այլ
զմարդկան»։
Ապա
ուրեմն
կատարեալ
մեղք
է
ի
խորհրդոց
մտացն։
Ութներորդ՝
յընդդիմակէն.
զի
թէ
յաղօթելն
միայն
մտօք
եւ
սուրբ
պահել
զմիտս
առաքինութիւն
է
կատարեալ
ըստ
առաքելոյ
թէ
«սաղմոս
ասացից
մտօք»
եւ
այլ։
Եւ
Տէրն
եթէ՝
«սուրբք
սրտիւ՝
զԱստուած
տեսցեն»։
Ապա
ուրեմն
եւ
հայհոյելն
մտօք
եւ
մախալն
եւ
նենգելն
կատարեալ
չարութիւն
է
եւ
մեղք.
զոր
մարգարէն
ընդ
մարդասպանս
կարգէ
ասելով
«զայր
արիւնահեղ
եւ
զնենգաւոր
պիղծ
առնես
դու
Տէր»։
Իններորդ՝
զի
թէ
հաւատն
եւ
յոյսն
եւ
սէրն՝
աստուածային
առաքինութիւնք
են
եւ
լաւագոյլ
քան
զամենայն
առաքինութիւնս.
ըստ
որում
ասէ
Պօղոս
«սոքա
երեքկեան
եւ
մեծ
քան
զսոսա
սէրն
է»։
Եւ
սոքա
են
ի
միտս.
ըստ
այնմ
«սիրեսցես
զՏէր
Աստուած
քո
յամենայն
սրտէ
եւ
ի
մտաց
քոց»։
Եւ
սրտիւ
հաւատալ
արդարութիւն
է
ասէ
առաքեալն։
Ապա
անհաւատութիւն
եւ
յուսահատութիւն
եւ
ատելութիւն
է
ի
միտս.
եւ
սոքա
մեծ
են
քան
զամենայն
չարիս
որպէս
ուսուցանեն
գիրք
սուրբք։
Ապա
ուրեմն
կատարեալ
մեղք
է։
Տասներորդ՝
յայտ
է
ի
համազօրութենէ.
զի
երբեմն
շարժէ
ախտ
զմիտս.
եւ
երբեմն
շարժի
ի
մտացն
ախտ։
Որպէս
ասէ
երանելի
Եւագրիս.
եթէ
մինչ
յերեսնամեայ
հասակս
ախտն
շարժէ
զմիտս
ի
ցանկութիւն.
եւ
անտի
յառաջ
մի
ոքն
շարժէ
զախտն։
Արդ՝
եթէ
շարժումն
ախտիցն
մեղք
է
ըստ
որում
է՛,
ապա
եւ
շարժումն
մտացն
մեղք
է
որպէս
ցուցաւ։
Նաեւ
զամենայն
գլխաւոր
մեղս
ընդ
հզօր
խորհուրդ
ասէ
սուբն
Եւագրիոս.
վասն
զի
նախ
ի
խորհուրդն
տնկի
ամենայն
սերմն
մեղաց.
եւ
ապա
ի
մարմինն
բուսանի
եւ
աճէ։
Դարձեալ
ասեն
վարդապետք
եթէ՝
խորհրդոցն
մեղք՝
որ
ընտրէ
եւ
կամաւ
հեշտանայ,
առաւել
չար
է
քան
զգործոցն
ըստ
պատահմանն։
Եւ
յայտ
է
ի
չորից։
Նախ՝
զի
խորհրդոյն
չարն
ի
բոլոր
հոգի
եւ
ի
մարմինն
սփռի
որպէս
թոյնք
օձից։
Իսկ
գործ
մարմնոյն
միայն
մասինն
այն
է
որում
պատահեցաւ։
Երկրորդ՝
որպէս
կառք
եւ
կառավար.
եթէ
մարմինն
թիւրի,
միտքն
ուղղէ՝
զնա։
Իսկ
թէ
կառավարն
թիւրի,
կառքն
ո՛չ
կարէ
ուղղել.
այլ
երկոքինն
գահավիժին։
Երրորդ,
արբեալն
ի
խորհրդոց՝
արհամար
զօրէնս
եւ
զամօթ
եւ
զխրատ
մարդկան։
Իսկ
գործ
մեղացն
բերէ
յինքն
զՏէր
տրտմութիւն,
զստրջանք,
զապաշաւ,
եւ
զերկիւղ։
Չորրորդ՝
խորհուրդ
մեղացն
ճշմարիտ
եւ
բարի
ցուցանէ
զգործն
եւ
սիրելի
եւ
հեշտ.
վասն
որոյ
յօժարի
եւ
եռայ
ի
կարարումն։
Իսկ
գործն
զհակառակն
նմին
սուտ
երեւեցան
է
զխորհուրդն
եւ
չար
ցուցանէ
զգործն
եւ
զազրալի։
Վասն
որոյ
յետոյ
տրտմի
եւ
նեղի.
ատէ
զպատճառ
մեղարն
եւ
դառնայ
ինքեան.
որպէս
ամոնի
եղեւ։
Ապա
ուրեմն
յայտ
է
թէ՝
առաւել
չար
է
խորհուրդն
արբեալ
որ
շարժէ
ի
գործն.
քան
զգործն
որ
շարժէ
ի
զղջումն։
Վասն
որոյ
ասէ
առաքեալն
«լաւ
է
ամուսնանալ
քան
զջեռնուլ».
Դարձեալ
եւս
յայտնի.
որ
խորհրդովն
է
պղծեալ՝
ոչ
կարծե
զինքն
մեղանչական
գոլ։
Այլ
ի
գործ
մարմնոյն
իմանայ
զչարիս
իւր
զղջայ
եւ
ապաշխարհէ։
Ապա
յայտ
է
թէ
որպէս
գործ
մարմնոյն
այլս
է
չար,
եւ
խորհուրդ
մեղացն
առաւել
ինքեան
է
չար։
Վասն
որոյ
զգուշանալ
պարտ
է
սրտին
սրբութեան
քան
զմարմնոյն։
Զի
ի
հոգի
է
Աստուած.
եւ
յիմացական
միտս
եւ
ի
հոգիս
բնակէ.
եւ
չէ
օգուտ
մարմնոյն
սրբութիւն
յորժամ
միտքն
զբաղեալ
ի
չերիս.
զի
հեռանայ
ի
սիրոյն
Աստուծոյ
եւ
ի
բնակութեանց
նորա.
«զի
Հոգին
Սուրբ
փախչի
ի
նենգութենէ»։
Այժմ
պատասխանեսցուք
հարցմանն։
Զի
կրկին
է
յանցումն
մտաց։
Առաջինն
է
սակաւ
ինչ
միայն
յանցուած
տեսութեան
ըստ
բնաւորական
մտածութեան
նորա
առ
ամենայն
իրս։
Զորս
անթուելի
գոլ
աղերսէ
մարգարէն.
թէ
«զյանցուածս
իւր
ո՛վ
կարէ
առնուլ
ի
միտ»։
Որ
եւ
Սողոմոն
անճողոպրելի
քարոզէ
ամենայն
մարդկային
մտաց.
եթէ
«ո՞
պարծեսցի
միտս
սուրբ
ունել»։
Եււ
երկրորդ
յանցումն
է՝
որք
մտօքն
հաշտացեալ
մեղկանան
ընդ
տեսութեանն.
եւ
հաւանին
խոկացեալ
ի
նոյն։
Եւ
այսպէս
լինի
կատարեալ.
մեղք
խառնեալ
օտարին
գաղտապէս,
ընդ
մտածութեանն
բնաւորապէս։
Վասն
որոյ
աղօթէ
մարգարէն
«ի
գաղտնեաց
իմոց
սուրբ
արա
զիս
Տէր.
եւ
յօտարէն
պահեա
զծառայս
քո»։
Ապա
ուրեմն
յայտ
է
լուծումն
տարակուսանցդ
ըստ
կարգի.
եւ
ոչ
ոքն
ի
նոցանէ
հակառակ
գոն
միմեանց
որպէս
ասացաւ։
Այլ
դու
ո՛վ
այրդ
Աստուծոյ
մաքրամիտ
եւ
ճգնազդեաց
միայնաւոր
սուրբ
հայրդ
Սահակ,
թէ
եւ
զիջանես
եղբայրական
սիրով
խնդրել
բանս
ի
մէնջ.
սակայն
կարօղ
ես
եւ
զթերին
լնուլ
եւ
զյաւելորդն
կշռել.
եւ
զմեզ
օգտեցուցանել
ի
ներգոյէ
քոյին
պայծառամիտ
սրբութեան
սրտի։
Որովք
միշտ
երանութեամբ
զԱստուած
տեսցես.
հայելով
յօրէնս
նորա
ի
տուէ
եւ
ի
գիշերի։
Որ
եւ
յարազուարճ
բարեջանկութեամբ
լի
եւ
ամենազան
քաղցրորակ
պտղաւէտութեամբ
տնկեսցիս
ծառ
բարձրաբերձ
յընթացս
հոգւոյն
ի
մէջ
եկեցեցւոյ
տանս
Թորգոմեան
ազգիս
հայկազնեան։
Ողջ
լեր
ի
Տէր
ի
պարծանս
մեր։
