Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Զի՞նչ էր յանցումն եւ պատճառ կորստեան նոցա։
       Պատասխան։ Բազումք բազում ինչ ասեն։ Զի Պօղոս յերրորդ թուղթն կորնթացւոց ասէ թէ. «Անօրէն իշխանն Աստուածանալ կամեցաւ»։ Եւ լուսաւորիչն մեր զնոյնս երկրորդ է։ Եւ այլք թէ՝ լռեաց եւ ո՛չ ետ փառս Աստուծոյ։
       Եւ կրկին է այս։
       Նախ՝ յորժամ սերօբէն ասէր սուրբ, եւ միւսն երկրորդէր զնոյն։ Եւ սա՛ լռեաց զփառաբանութիւն ընկերին երկրորդել Աստուծոյ, թէ փառքն ի վերայ իւր անկանի եւ Աստուածանայ որպէս ասաց Պօղոս։
       Երկրորդ՝ ասեն թէ՝ ի լինիլ աստեղաց՝ հրեշտակք օրհնեցին զԱստուած ըստ Յոբայ։ Նոյ նպէս եւ յառնել մարդոյն եւ յանուն դնելն կենդանեաց՝ փառս ետուն Աստուծոյ. իսկ նա լռեաց։
       Եւ ոմանք ասեն թէ՝ ընդ պատիւ մարդոյն նախանձեցաւ եւ ի խորհուրդ եմուտ թէ սորա կատարումն ի՞նչ լինի, եւ ո՛չ կարաց հասու լինիլ։ Զի ասէ Աստուածաբանն. «ՅԱստուած մերձենայաք եւ Աստուած լինէաք » այսմ որ Քրիստոսի գալովս եղեւ։ Զոր եւ յեկեղեցւոյ ուսան հրեշտակք ըստ Պօղոսի։ Իսկ Սողոմոն ասէ. «Ի մոլորիլ ժողովրդոց՝ բեկումն հզօրաց»։ Եւ Յօհան ասէ թէ. «Ի մոլորիլն ի ճանապարհին՝ այլ ընդ այլոյ նայելոյն լինի»։ Եւ զնայելոյն պատճառն Իրինոս մեկնէ թէ՝ զմարդոյն լինիլն ետես այնպէս փառաւոր եւ ի խորհուրդ եմուտ որպէս ասէ Յոբ. «Վասն իմ թողին զգործս իւրեանց»։ Իսկ Յօհաննու տեսիլն եւ Մեդոթ ասէ թէ. «Կամեցաւ զերրորդ մասն աստեղաց ընդ իւր քարշել ». այսինքն ի դասէն ի չորիցն երեք բաժինն ի վայր անկաւ. եւ մինն անդ մ նաց եւ յիշխանութեան դասն խառնեցաւ։ Վասն որոյ ասի սատանայ՝ գտակ եւ հայր չարեաց։ Զի ինքնագիւտ չարութեամբ նախ ինքն չարացաւ որ ասի գտակ. եւ ապա զայլս չարացոյց որ ասի մայր. որպէս սկիզբն եւ սերմանօղ չարեաց ի յայլս։ Որ եւ կործանմամբ իւրով չարչարեաց զվերին դասքն ս րտմտութեամբ, եւ զներքին դասքն սասանմամբ, եւ զհամակամսն ընդ ինքեան քարշեաց։ Այլ եւ զնախնիքն մեր պատրեաց եւ չարացոյց։ Այլ եւ գործակից նմա մարդիկ՝ անուանակից եղեն նմա եւ չար կոչեցան։
       Այլ զուղիղ պատճառն բացայայտէ՛ Եսայի մարգարէն։ «Զիա՞րդ անկաւ յերկնից արուսեա կն որ ընդ առաւօտս ծագէր»։ Որ եւ Տէրն՝ փայլակն ասէ անկանել յերկնից։
       Ա՛րդ՝ «Արուսեակ անկեալ », իբր թէ ի լուսոյն զրկեալ եւ եղեալ խաւար։ Եւ զի ի լուսոյ կազմեցան։ Եւ զի անապական եւ մշտնջենաւոր են բնութիւնք աստեղացն։ Եւ կոչի արուսեակ դարձեալ, զի քան զայլս՝ իւր լ ուսոյ գեղեցկութիւնն առաւել կուրացոյց զինքն։ Եւ ցուցցէ թէ իշխան եւ գլուխ էր Սադայէլ իւրոյ դասուցն։ Իսկ «Առաւօտն », զի ի սկիզբն ստեղծման աշխարհի ընդ բաժանիլ ի մէջ լուսոյն եւ խաւարին՝ յայնժամ միայն ծագեցին յառաջին օրն յանկարծակի եւ անկան յերկնից։ Թէպէտ ոմանք յ երկրորդ օրն ասեն։
       Դարձեալ՝ առաւօտ կոչի վախճան աշխարհիս որ սկիզբն է աներէկ աւուրն։ Որ եւ մերձ ի կատարածն դարձեալ յառնելոց է ի վերայ մարդկան ի ձեռն նեռինն։ Եւ ապա ընկեսցի յերկիր եւ կորիցէ խաբէութիւնն նորա. ըստ Դաւթի. «Ընդ առաւօտս սպանանէի զամենայն մեղաւորս երկրի»։
       «Անկաւ յերկիր»։ Անմարմինն որպէս անկանի։ Ա՛յս է՝ մեղք հպարտութեանն որ է երկրային ախտ, ծանրացոյց եւ ընկէց յերկիր։ «Որ առաքէր առ ամենայն ազգս ». այսինքն զամբարտաւանութեան ախտս սփռեաց առ ամենայն մարդիկ. որպէս զԱդամ ցանկութեամբ Աստուածանալոյն յերկիր ընկ էց. սոյնպէս եւ զայլս. «Դու ասէիր ի սրտի քում ելից յերկինս»։ Նախ՝ զչար խորհուրդն սատանայի առարկէ՛։ Եւ ապա զի ցուցցէ թէ՝ չար խորհրդոցն վրէժխնդրութիւն կայ եւ պատիժ։
       «Նստայց ի լերինն բարձու»։ Որ են հրեշտակք. «Լերինք մշտնջենաւորք»։
       «Ի բարձունս հիւսիսոյ ». այսի նքն ի վերայ ցուրտ եւ սառնասառոյց չարութեան իւրոյ։
       «Եդից զաթոռս իմ յամպս»։
       Ամպ՝ զբարձրութիւնն նշանակէ ի վերայ այլոց։ Եւ դարձեալ՝ ամպ զմարգարէսն. իբր հրամանատո՛ւ լինիլ մարգարէիցն։ Եւ դարձեալ, ամպ զերկինս նշանակէ. զի ոմանք օդեղէն ասեն զերկինս։ Եւ դարձեալ, զ ի ամպով եւ հողմով ասի շարժիլ Աստուծոյ. եւ այսու լինիլ նման աստուծոյ. այսինքն ի վերայ ամպոց եւ հողմոց եւ հրեշտակաց շրջելով։ Եւ այլք ասեն այսպէս հակառակիլ ընդ Աստուծոյ, յորժամ ետես զինքն փառօք եւ վայելչութեամբ քան զամենայն դասս գերազանցեալ, կամեցաւ մեծ լինիլ ի վերայ ամենայնի եւ հաւասար Աստուծոյ։
       Հարց։ Ո՞րպէս հաւասար եւ մեծագոյն։
       Պատասխան։ Զլաւագոյն կայս զոր Աստուած տուեալ էր նմա՝ կամեցաւ ակամայ յԱստուծոյ իւր շորթել. եւ այլոցն բռնաբար տիրապետել եւ հրամայել։ Վասն որոյ անկաւ եւ կորեաւ։
       Հարց։ Եւ այլք զի՞ նչ մեղան որք ընդ նմա անկան։
       Պատասխան։ Հաճոյ թուեցաւ նոցա բարձրութիւն նորա. խորհելով՝ զի թէ նա Աստուծոյ յաղթեալ էր, նոքա եւս այլոցն իշխէին կարողութեամբ։ Վասն որոյ ընդ նմա եւ իշխանք նորա անկան եւ ի տանջանս մատնեցան։
       Հարց։ Ընդէ՞ր այլ հրեշտակք ո՛չ ստեղծ փոխա նակ նոցա։
       Պատասխան։ Այլ հրեշտակ ոչ էր պարտ ստեղծանել փոխանակ նոցա։ Նախ՝ զի գոյին այնպիսի հրեշտակք որք մնացին ի բարին։
       Երկրորդ՝ զի պա՛րտէր տեսանել այլոցն զմեղս նոցա եւ զպատիժ եւ մնալ ի բարին։
       Հարց։ Ընդէ՞ր Քրիստոս ո՛չ փրկեաց զնոսա որպէս փրկեաց զմարդիկ։
       Պատասխան։ Ամենայն հրեշտակք զուգապէս ստեղծան յԱստուծոյ. եւ ո՛չ մի ի միոյ. որպէս մարդ ի մարդոյ ծնանի։ Վասն այն թէ Քրիստոս զմի հրեշտակի բնութիւն ընդունէր՝ զնա միա՛յն փրկէր եւ այլքն արտաքոյ մնային փրկութեան։ Դարձեալ՝ եւ ո՛չ զնա միայն փրկէր զի մեռանիլ ո՛չ կարէր։ Զի Աստուած փոխանակ ապաշխարութեան զմահն կամեցաւ. եւ հրեշտակքն անմահք են։
       Վասն որոյ առանց փրկութեան մնացին։
       Հարց։ Վասն է՞ր ո՛չ ստեղծ զնոսա այնպէս զի մի՛ կարիցեն մեղանչել։
       Պատասխան։ Վասն արդարութեան, զի արդարապէս վարձս ընդունիցին։ Զի թէ այնպիսիք էին որ ո՛ չ կարէին մեղանչել՝ իբր կապեալք լինէին եւ բռնադատեալք, եւ վարձս ո՛չ առնուին։ Այլ եւս նոցա անձնիշխան կամս՝ զի կամովին ընտրեսցեն զբարին եւ արդարապէս զհատուցումն ընկալցին զի մի երբէք մեղանչել կարիցեն։
       Հարց։ Եւ զի նախագէ՛տ էր Աստուած՝ ընդէ՞ր ստեղծ զնոսա որ այն պիսիք եղեն։
       Պատասխան։ Վասն զարդու գործոց իւրոց. որպէս նըկարիչ ըզթուխ գոյնն ի ներքոյ դնէ՝ զի սպիտակն եւ այլ պատուականքն երեւեսցին։ Նոյնպէս երեւմամբ չարեացն՝ արդարքն պայծառագոյն երեւեսցին։
       Հարց։ Կարե՞ն զամենայն զոր կամին։
       Պատասխան։ Բարի ինչ ո՛չ կամին եւ ո ՛չ ամենեւին կարեն։ Իսկ առ չարն յոյժ ազդողականք են. այլ ո՛չ այն քան որչափ եւ կամին. այլ որքան իբր ի հրեշտակաց թոյլ տացի։