Դարձեալ
ըստ
կարգի
ս
հարցանեմ
թէ
յո՞րժամ,
եւ
ի
քանի՞ս
սկսանի
ներգործել
տնկականն
եւ
զգայականն
եւ
բանականն։
Պատասխան։
Պատճառ
յապաղելոյ
եւ
փութալոյ
սերմնականին
զօրութեան
գ
են.
այսինքն.
ազգն՝
տեղին՝
եւ
ժամանակն.
որպէս
ի
սերմանս
բուսոց
է
տեսանել։
Ոմանք
ըստ
ազգի
եւ
տեսակի
իւրեանց
հով
եւ
ջերմ՝
չոր
եւ
գէջ
գոլով,
փութով
կամ
յապաղելով
բուսանին։
Եւ
այլոց
տեղին
է
պատճառ,
բերրի
եւ
անբերրի
գոլով։
Ոմանց
ժամանակն
ցուրտ
եւ
ջերմ։
Իսկ
որ
հասարակն
է
սոցա
եւ
պատշաճաւոր,
ունին
զնոյն
հասարակութիւն
բուսոց
ի
նոյն
ժամանակս։
Եւ
արդ՝
ուսեալք
զայս,
մտցուք
եւ
ի
ներքս
բանիցս
այսոցիկ
եւ
տեսցուք։
Զի
սերմնական
զօրութիւնն
որ
է
ի
նիւթն
այն՝
իսկ
ընդ
խառնիլ
սերմանցն
յարգանդի,
զուգապէս
ցուցանէ
զտնկականն։
Ի
մածնուլն
արուական
եւ
իգական
սերմանցն՝
լինի
որպէս
պանիր
մինչեւ
ի
Զ
օրն.
ըստ
Յոբայ
որ
ասէ.
«Որպէս
կաթն
կթեց
եր
զիս.
եւ
որպէս
պանիր
մածուցեր»։
Եւ
այս
է
ըստ
մարգարէութեանն
որ
ասէ.
«Եղիցին
երկոքեան
ի
մարմին
մի
».
այսինքն
յերկու
սերմանց
ծնողացն
լինի
մին
մարմին
զաւակի։
Եւ
յետ
այնորիկ
յեօթներորդէ
աւուրն
սկսանի
արիւնածուծ
լինիլ
յարգանդէ
մօրն
ընդ
պորտն.
որպէս
դըդում
եւ
ձ
մերուը
ընդ
կոթն։
Ապա
կազմէ
զձեւ
զգայականին
մինչեւ
ի
ի
օրն.
ըստ
մարգարէին
որ
ասէ.
«Ես
որդն
եմ
եւ
ո՛չ
եմ
մարդ»։
Եւ
նախ
սիրտն
կազմի
զայլ
անդամսն.
զի
ջերմութիւն
սերմանն
ի
մէջն
ժողովի
եւ
կազմէ
զսիրտն։
Եւ
դարձեալ
սիրտն
է
ի
մէջ
բոլոր
անդամոցն
որպէս
կէտ
կարակնին։
Եւ
որպէս
սիրտն
նախ
գոյանայ ,
նոյնպէս
եւ
յետոյ
մեռանի
վասն
ջերմութեան
նորին։
Եւ
ի
իա
աւուրցն
ի
վեր՝
երեւեալ
շնչոյն
ձեւակերպէ
զկերպ
մարդոյ
մինչ
ի
խ
օր
արու
մանկան.
եւ
իսկոյն
հեղի
ի
նա
հոգին
բանական
ի
շնորհացն
Աստուծոյ
ծագեալ
ի
նա։
Եւ
էգն
հոգեւորի
յետ
ձ
աւուր՝
որպէս
ասացաք
զպատճառն
վասն
տեղւոյն
ցրտութեան
որ
է
ձախ
կողմն
արգանդին.
որ
ցուրտ
գոլով
վասն
փայծաղանն՝
յապաղէ
զկազմուած
նիւթոյն
ի
կրկնապատիկ
ժամանակս
ձ
աւուրց։
Որպէս
լերինք
ցուրտ
գոլով՝
զպտուղս
ո՛չ
հասուցանեն
որպէս
ի
դաշտի։
Այսպէս
եւ
արու
մանկանն
յաջ
կողմն
բեղմնաւորեալ՝
վասն
ջերմութեան
լերդին
եւ
լեղւոյն՝
փութով
կատարի
անդամօք։
Եւ
թէ
վասն
է՞ր
ասիցէ
ոք՝
ոմն
յետ
զ
աւուր՝
եւ
ոմն
ի
ի՝
եւ
ոմն
ի
Խ։
Ասեմք
առ
այս,
եթէ
քառասունն
ունի
զչորս
եւ
զտասն
թիւն.
զի
Դ
տասն
է։
Ա՛րդ՝
ժ
թիւն
կատարեալ
է.
եւ
չորսն
տարրակ
ան
է.
այսինքն
զի
կատարեալ
հոգին
բանական
ի
նոյն
ժամն
խառնեալ
միաւորի
ընդ
մարմնոյն
տարրական,
եւ
կերպացեալ
լինի
մի
մարդ
ի
դէմ
եւ
մի
բնութիւն
մարդոյ
ի
հոգւոյ
եւ
ի
մարմնոյ.
որպէս
քառասուն
ի
տասանց
եւ
ի
չորից
է
գոյացեալ։
Այսպէս
եւ
շնչականն
գոյացեալ
ի
ի
երորդ
աւ
ուր՝
կիսակատար
գոլով
բանականին
զնոյն
ունի
խորհուրդ։
Զի
քսան
Դ
Ե
Է.
եւ
կենդանին
է
ի
չորից
տարերց.
ունելով
զԵ
զգայութիւնս։
Իսկ
տնկական
կերակրի
յետ
զ
աւուր.
զի
վեցն
որ
է՛
կատարեալ
թիւ,
եւ
նիւթն
այն
է
ի
չորից
տարերց,
եւ
ունի
ՆՌ
ինքն
զկազմողական
եւ
զտնկական
զօ
րութիւնն
որ
է
Զ։
Կամ
ընդ
Դ
տարերց
ունի
զխառնումն
երկուց
նիւթոց,
այսինքն
արուական
եւ
իգական։
