Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Զի՞նչ տայ իմանալ մի բնութիւն ասելն բանին եւ մարմնոյն։ Եւ կամ զի՞նչ երկու բնութիւնն։ Եւ կամ զի՞նչ յերկուցն եղեալ մի բնութիւն։
       Պատասխանեմք։ Ծածու կ եւ զանխուլ է Աստուածաբանութեան տեսութիւն հասարակ մտաց. եւ հազիւ ճանաչի կիրթ խորհրդոց՝ եւ նուրբ քննութեանց սրբոց։ Իսկ թէ զի՞նչ իմանի մի բնութիւն ասելն. եւ զի՞նչ երկու. եւ կամ յերկուցն մի բնութիւն։
       Ա՛րդ՝ որ պարզապէս մի բնութիւն ասեն բանին եւ մարմնոյն՝ կատ արեալ ամբարշտութիւն է։ Զի մարմինն է՛ ի կուսէն. եւ կոյսն յազգէն Ադամայ. եւ Ադամ ի հողո՛յ արարած։ Ա՛րդ՝ հողոյ արարածի՝ եւ Աստուծոյ արարչի՝ մի եւ նոյն բնութիւն ասել ամբարշտութեան է կարծիք։
       Իսկ որք յետ միաւորութեանն բ ասեն բնութիւնս ի Քրիստոս, եւ բաժանեն զկամ ս, եւ զգործս, եւ զկիրս , թէպէտ եւ անձն մի համբաւեն։
       Այլ նոքա ո՛չ խոստովանին զԱստուած մարդացեալ այլ՝ կամ ի նախագոյացեալ անձն բնակեալ ասեն զԱստուածայինն բնութիւն, եւ կամ շնորհօք որդիացեալ որպէս Նեստորի թըւի։
       Իսկ որք յերկուցն մի եղեալ բնութիւն ասեն, որպէս թէ յԱստուծոյն եւ ի մարդոյն եղեալ մի բնութիւն ո՛չ Աստուծոյ եւ ո՛չ մարդոյ։ Նոքա ի կիսաէշ նման զտնօրէնութիւնն սուրբ համբաւեն։ Եւ կամ առաչօք եւ ունայնութեամբ. որպէս մանիքեցւոցն, եւ կամ եւտիքի կարծի։
       Հարց։ Վարանեցայ ի Տէր կոյսս մեկնեա՛ զբանդ։
       Պատասխանեմք։ Ասեմք եթէ՝ յորժամ մի ասեմք բնութիւն բանին եւ մարմնոյն, այս լինի կամ Արիոսին. որ զբանն արարած ասէ եւ զմարմինն արարած. եւ այսպէս մի բնութիւն է արարածոյն ասէ. եւ զբանն ընդ մարմնոյն չարչարելի եւ մահկանացու։
       Դարձեալ՝ մի բնութիւն ասէ ապօղինար. որ զհոգի եւ զմիտս ուրա ցաւ. եւ միայն զմարմին ասէ առեալ, եւ ի տեղի հոգւոյ զբանն բնակեալ։
       Այլ եւ մի բնութիւն ասաց Եւտիքէս. շփոթեալ եւ խառնակեալ զտարբերութեան յատկութիւնս բնութենացն։
       Դարձեալ՝ մի բնութիւն ասաց միւս Եւտիքէս . ոչինչ առեալ մարմին ի կուսէն. այլ իբր ընդ խողովակ անց եալ իբր ի դարիճակի. միայն զձեւն ի նմանէ ձեւագրեալ։
       Դարձեալ՝ մի բնութիւն ասեն որք առաչօք եւ նմանութեամբ զճշմարիտ մարդեղութիւնն համբաւեն։
       Այլ եւ մի բնութիւն ասեն՝ որք ի յերկնից բերեալ զմարմինն խոստովանին։ Եւ կամ բանն բնութեամբ մարմնոյ թանձրացեալ որպէս ջուր սառուցեալ։
       Դարձեալ՝ մի բնութիւն համբաւեն Մարկեղոս եւ Փոտինոս։ Որք ասեն զսկիզբն բանին ի կուսէն առեալ. եւ ո՛չ նախքան զյաւիտեանս ի հօրէ ծնեալ։ Այլ եւ նոքա որք անանձն եւ անգո՛յ ասեն զբանն մարմնացեալ. որպէս մեր բանս։
       Այլ եւ մի բնութիւն ասեն՝ որք միայն սոսկ մ արդ խոստովանին զՔրիստոս, եւ ո՛չ Աստուած մարդացեալ։ Այսոքիկ են չար աղանդաւորացն համբաւօղք մի բնութիւն բանին եւ մարմնոյն։ Զորս զայսպիսի խորհօղսն նզովէ՛ եկեղեցի սուրբ։
       Իսկ որք յետ միաւորութեանն՝ Բ բնութիւնս խոստովանին, եւ սոքա են Բ դասք։ Ոմանք՝ որպէս Նեստոր. եւ սամոստացին Պօղոս. եւ Դիոթորոս։ Որք Բ անձն եւ Բ բնութիւնս՝ եւ Բ կամս՝ եւ Բ գործս բաժանեն Քրիստոսի։ Բ որդի՝ եւ Բ Քրիստոս յայտնապէս ասեն։
       Զմինն Տէր, եւ զմինն ծառայ։ Զմինն բնութեամբ որդի Աստուծոյ, եւ զմիւսն շնորհօք եւ այլն։
       Եւ ոմանք որպէս քաղկեդոնիկքն՝ մ ի անձն համբաւեն, եւ յերկու բնութիւնս բաժանեն զմի Քրիստոսն. եւ Բ կամք. եւ Բ գործք. որպէս անիծեալն Լեւոն. եւ Փլաբիանոս, եւ ընկերք նոցա։ Եւ սոքա էութեամբ եւ բնութեամբ ո՛չ խոստովանին զմիութիւնն. այլ անձա՛մբ միայն։ Իսկ անձն առանց բնութեան՝ միայն անուն է սոսկ. ո րպէս որդի՝ կամ Քրիստոս՝ կամ Յիսուս։ Ա՛րդ՝ սոքա զանունն մի ասեն, եւ յանունն միաւորեն զերկու էութիւնսն. այսինքն զԱստուածն եւ զմարդն։ Եւ ասեն մի անձն. մի որդի. մի Քրիստոս. եւ այլն։ Իբր թէ բանն եւ մարդն բաժանեալ են էութեամբ եւ բնութեամբ, իսկ մի են որդիութեամբ։ Զի բանն որդի կոչի, եւ մարդն որդի կոչի։ Եւ բանն Քրիստոս կոչի, եւ Յիսուս, եւ Տէր եւ Աստուած։ Նոյնպէս եւ մարդն կոչի Քրիստոս, եւ Յիսուս, եւ Տէր , եւ Աստուած։ Այսպէս սոքա կոչմամբ եւ ձայնիւ միաւորեն, եւ իրոք եւ բնութեամբ բաժանեն եւ որոշեն։ Ապա ուրեմն յորդիութիւն ն եւ յանունն խոստովանին միութիւն ի պատրանս պարզամտաց։ Եւ զճշմարիտ միութիւնն ուրանան եւ փախչին։ Եւ այսոքիկ նզովեալք են ի հոգւոյն սրբոյ ի ժողովն Եփեսոսի եւ այլոցն. եւ եղիցին ի նզովս սուրբ եկեղեցւոյ։
       Իսկ երրորդ դասքն, որք յերկուց ասեն եղեալ մի բնութիւն, ո՛չ Աստուծոյ եւ ո՛չ մարդոյ։ Եւ սոքա կամ շփոթեալ խոստովանին. որպէս Եւտիքէս եւ այլքն։ Եւ կամ զմի բնութիւնն ուրացեալ. եւ կամ առաչօք ասացեալ։ Զորս նզովէ՛ սուրբ եկեղեցի Աստուծոյ։
       Իսկ մեք դասք ուղղափառաց՝ գիտեմք զբնութեանն բան։
       Նախ քան զմարդեղութիւնն հեռի ի միմեանց. որքան Աստուծոյ եւ արարածոյ։ Անեղի եւ եղականի։ Ժամանակ էի եւ յաւիտենականի։
       Իսկ յորժամ կամեցաւ արարիչն մարդ լինիլ, բանն Աստուած իւրով կատարելութեամբն անձամբ եւ էութեամբ՝ ո՛չ մասամբ, այլ լրիւ միացաւ անճառապէս ի մարմնի։ Ո՛չ զմասն ինչ առեալ զմարդոյ. այ լ զբոլոր բնութիւնն ժողովեալ անհատ մարդկութեամբն. զհոգի բանական՝ եւ զմիտս եւ զմարմինս մեր՝ միաւորեաց ընդ իւրում աստուածութեանն անշփոթ եւ անորոշ միութեամբ։
       Զի ո՛չ երբէք՝ ոչ բանիւ՝ ո՛չ իմացմամբ՝ եւ ո՛չ իրօք բաժանումն ունելով։ Ո՛չ ի դէմն. եւ ո՛չ ի բնութիւնն. եւ ո՛չ ի կամքն. եւ ո՛չ ի գործս։ Զի միաւորեալն ո՛չ բաժանի։ Վասն զի միութիւնն եբա՛րձ զերկուութիւնն։
       Եւ զայս միաւորութիւնս խոստովանիմք մեք մի անձն. եւ՝ մի դէմ. եւ մի կերպ. եւ մի բնութիւն. եւ մի կամք, եւ մի ներգործութիւն։
       Եւ թէպէտ համաձայն մեզ այլք ասացին մի անձն՝ բայց թիւրապէս։ Մեք ո՛չ պատրիմք. եւ ո՛չ հաւանիմք նոցա։ Եւ թէպէտ եւ ոմանք նմանապէս մեզ ասեն մի բնութիւն՝ բայց շփոթեալ։ Ոչ մոլորիմք մեք ի հոմ անուն ձայնս նոցա։
       Այլ հետեւիմք հարցն սրբոց, որք առանց կարծեաց եւ խոտորմանց՝ զմիաւորութիւնն Քրիստոսի անշա՛րժ պահեն։ Որպէս սուրբն Աթանաս գրէ ընդ դէմ Արիոսի այսպէս։
       «Խոստովանիմք զորդին Աստուծոյ նախ քան զյաւիտեանս ծնեալ ի հօրէ՛. եւ յետոյ ի ժամանակի ծնեալ ի մօրէ՛։ Զնոյն գոլ Աստուած եւ որդի Աստուծոյ ըստ հոգւոյ։ Իսկ որդի մարդոյ ըստ մարմնոյ։ Ո՛չ երկուս բնութիւնս զմին որ դին ասելի. զմինն երկրպագելի եւ զմինն աներկրպագելի. այլ մի է բնութիւն Աստուծոյ բանին մարմնացելոյ»։
       Զնոյն եւ սուրբն Կիւրեղ գրէ առ Սուկեսոս թղթին. «Մի ասեմք զՔրիստոս Աստուած մարդացեալ , եւ մի զբնութիւն նորա։ Եւ որպէս սուրբ հարքն ասացին՝ մի է բնութիւն բանին Աս տուծոյ մարմնացելոյ։
       Այլ եւ մեծն Դիոնէսիոս ի բազում տեղիս միաւորեալ եւ մի բնութիւն խոստովանի բանին Աստուծոյ մարդացելոյ։ Զոր նախ յեկեղեցական քահանայապետութեան երեք գլուխն ասէ. «Ամենակատար եւ անշփոթ մարդանալովն՝ ըստ մեզ մարդասիրապէս ի բնութիւնս մեր տեսակացեա լ. եւ առ բաժանականս մեր անայլայլաբար ըստ բնութեան միոյ յառաջ եկեալ»։
       Դարձեալ ի նոյնն ասէ. «Քանզի միութիւնն եւ պարզութիւնն Յիսուսի Աստուածպետականին բանին ըստ մեզ մարդանալովն՝ առ շարադրութեան երեւումն, զմեր նուաստութիւնս ընդ իւրոյ ծայրագունի աստուածութեանն միաւորեաց»։
       Դարձեալ սուրբն յՌեթէոս յերկրորդ գլուխ Աստուածային անուանցն ասէ. «Զի եւ բնութեամբ ի չափ եկն յաղագս մարդասիրութեան. եւ ճշմարտապէս էացաւ եւ ա՛յր եղեւ գերագոյնն Աստուած»։ Եւ դարձեալ ասէ. «Ամենեցուն պատճառ եւ լցողական Յիսուսի աստուածութիւն, ո՛չ մաս ն եւ ո՛չ բոլոր գոլով. եւ բոլոր եւ մասն. որպէս զամենայն մասն եւ բոլոր յինքեան առեալ»։
       Դարձեալ ասէ սուրբն Դիոնէսիոս՝ ի չորրորդ թուղթն. «Յիսուս՝ որ անդրանիկ է քան զամենայն, ընդ ամենայն մարդկան էապէս շարակարգեալ. որպէս նոյն ըստ բոլորութեան ճշմարտապէս մարդ եղեալ»։
       Եւ դարձեալ ասէ. «Մեք զՅիսուս ո՛չ մարդկօրէն որոշեմք»։
       Եւ դարձեալ ասէ՝ «Վերնագոյնն էութեամբ՝ որպէս մինչ այսորիկ սեպհականութեամբ» եւ ի գոյութիւն ճշմարտապէս եկեալ»։
       Եւ դարձեալ ասէ. «Գերագոյն քան զէութիւն էացաւ. եւ գերագոյն քան զմարդ ներգործէ՛ զմարդոյ»։
       Եւ դարձեալ ասէ. «Ո՛չ մարդ էր Քրիստոս՝ եւ ո՛չ որպէս ոչ մարդ. այլ որպէս ի մարդկանէ՛՝ եւ ա՛նդր քան զմարդիկ։ Եւ գերագոյն մարդ. ճշմարտապէս եղեալ մարդ»։
       Եւ դարձեալ ասէ. «Ապա ո՛չ ըստ Աստուծոյ յԱստուածայինսն գործեալ , եւ ո՛չ ըստ մարդոյ զմարդկայինսն. այլ՝ այ րացելոյ Աստուծոյ նո՛ր իմն զԱստուած այրակա՛նն ներգործութիւն ի մեզ կենցաղավարեալ»։
       Դարձեալ՝ սուրբն յՌեթէոս ասէ. «Ուստի վասն զի մինչեւ ըստ բնութեան սակս մարդասիրութեան եկն. եւ ճշմարտապէս գոյացաւ այր»։
       Եւ դարձեալ. «Քանզի Աստուածութեամբն միաւորութիւն՝ զտրամոր ոշութեանցն մակ ունին. եւ ո՛չ ինչ նըւազ է միաւորեալ»։
       Ա՛րդ՝ մեք ո՛չ մտացածին բանիւ ինչ իշխեմք յաւելո՛ւլ կամ պակասեցուցանել։ Այլ հաստատեալ կամք ի վերայ սրբոցն դաւանութեանց։ Որք ուսուցին մեզ զխորհուրդ Աստուածպաշտութեան որպէս ցուցաւ։