Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Զի՞նչ է օրհնելն զԱստուած։
      
       Պատասխան։ Երեք նշանակաւ է օրհնելն զԱստուած։
       Նախ՝ շնորհակալութիւն է եւ գոհութիւն երախտեացն Աստուծոյ տրիտուր. ո՛չ իբր կարօտի, այլ անկարօտի որպէս Աստուծոյ։
       Երկրորդ՝ խոստովանութիւն է եւ վկայութիւն. իբր թէ բարի ես բնութեամբ. երջանիկ. եւ այլն։
       Երրորդ՝ յայտնել թարգմանի. իբր թէ յայտնի է Աստուած եւ ո՛չ ծածուկ կամ թաքուն։
       Եւ յերից է յայտնի գոլն Աստուծոյ։
       Նախ՝ ի պարգեւաց բանականաց. որպէս հրեշտակաց եւ հոգւոյս մեր։
       Երկրորդ՝ ի յարարածոցս տեսանի արարիչն. զի երեւելի արարածքս թարգման են նորա։
       Երրորդ՝ ի խնամելոյ զմարդ եւ զանասուն՝ ցուցանի թէ նա է արարիչ որ խնամէ եւ դարմանէ զսոսա։
       Այսպէս եւ օրհնութիւն մարդկան որ գերագոյն է քան զմեզ, խնորհակալութիւն է եւ գոհութիւն. որպէս սրբոց կամ թագաւորաց եւ այլն։ Եւ չեն անկարօտք. այլ արարածք են եւ կարօտ են Աստուծոյ։
       Վայն այն յԱստուծոյ օրհնեմք զնոսա եւ գոհանամք։
       Երկրորդ՝ զներքինս օրհնեմք, եւ Աստուծոյ բարութեանցն կցորդեմք. ողորմութեան, պարգեւաց, կամ այլ ինչ շնորհաց. եւ այսու եղանակաւ օրհնեմք զքահանայս. զժողովուրդս. զմեռեալս եւ զկենդանիս։
       Երրորդ՝ յայտնեմք զփառս եւ զպատիւ եւ զհանգիստ նոցա եւ զայլն։ Եւ այսու եղանակաւ օրհնեմք զհրեշտակս, զսուրբս, զխաչ, եւ զայլն։
      
       Հարց։ Զի՞նչ է ապաշնորհն եւ ապերախտն։
      
       Պատասխան։ Ի հակառակէն տեսցուք։
       Նախ՝ զի շնորհակալ եմք հոգւով, եւ գոհանամք մարմնով։
       Երկրորդ՝ հոգեւոին շնորհակալութիւն, եւ մարմնաւորին գոհութիւն։
       Երրորդ՝ ի խոստումն շնորհակալութիւն, եւ ի պարգեւսն գոհութիւն։
       Այսու ամենայնիւ ապաշնորհ եւ ապերախտ լինի ոք եթէ Աստուծոյ եւ եթէ մարդոյ։
       Զի՞նչ է նայիլ եւ հայիլ եւ տեսանելն։
       Պատասխան։ Նայիլն ի վերուստ ի վայրէ. որպէս ասէ. «Նայեցարուք երկինք». եւ Հայիլն ներքուստ ի վեր. ըստ այնմ. «Հայեաց ի բարձունս». եւ Տեսանել՝ զհաւասար։
       Դարձեալ՝ Նայիլ եւ Հայիլ՝ է հոգեկան. ըստ այնմ. «Հայեաց յանձն քո»։
       Եւ «Նայեցղք ժողովուրդք յօրէնս իմ». իսկ տեսանելն մարմնական. ըստ այնմ. «Տես աչօք քո»։
       Դարձեալ՝ նայիլն եւ հայիլն յատուկ տեսողութեանն է. իսկ Տեսանելն հասարակ զգայութեան։
       Զի ասեմք՝ տես զհամն եւ զհոտն. տես զբանդ. տես թէ ջե՞րմ է կամ ծանր։
      
       Հարց։ Ո՞րքան են պարարտութեան աստիճանք։
      
       Պատասխան։ Չորս։ Նախ՝ անընդմիջաբար յերկրէ. որպէս նաւթ։
       Երկրորդ՝ ի բուսոց եւ ի պտղոց. որպէս ձէթ եւ այլք։
       Երրորդ՝ կիթն ի կենդանեաց. որպէս կաթն եւ ձու։
       Չորրորդ՝ մարմին կենդանեաց որ առաւել պարարտ է քան զամենայն. վասն այն ի մսոյ հատանին պարկեշտք. զի մի առաւել գիրասցին եւ գազանասցին։
       Այսքան են նիւթք լուսաւորաց։
       Նախ՝ անընդմիջաբար ի հողոյ. որպէս փայտ։
       Երկրորդ՝ ի պտղոյ. որպէս ձէթ։
       Երրորդ՝ ի ծաղկանց. որպէս մոմ։
       Չորրորդ՝ ի կենդանեաց. որպէս ճարպն առաւել քան զայլսն պարզ եւ լուսաւոր։
      
       Հարցումն։
       Զի՞նչ է որ բնաբանն ի բնագիրն ուրիշ է, եւ ի սաղմոսն ուրիշ։
      
       Պատասխան։ Ի կրկին թարգմանչացն է, յունաց եւ ասորւոց։ Զի սէն՝ յունաց է, եւ շան՝ ասորի. եւ մի եւ նոյն է տեսութիւնն որ ասէ, անգոսնեաց, եւ անգուշնեաց։
       Եւ է ինչ ի մեկնչաց ուղղեալ. այլ միտքն նոյն է։
       Վասն Օրհնութեանն վերջին Հարցումն։
       Վասն է՞ր կոչի աւագ օրհնութիւն. զի Յակոբ եւս օրհնեաց զորդիսն. նոյնպէս եւ Իսահակ. եւ այլն։
      
       Պատասխան։ Նախ՝ կոչի աւագ, զի Մովսէս երէց է եւ առաջին քան զամենայն մարգարէսն։ Եւ օրհնութիւն, զի յօրհնել բերանոյ նորա՝ յառաջ եկն առ որ բերան ի բերան խօսեցաւ Աստուած դէմ յանդիման եւ ո՛չ առակօք։
       Երկրորդ՝ զի միայն Մովսէս կոչեցաւ Աստուած. եւ ո՛չ անուամբ միայն, այլ եւ գործով իշխէր ի վերայ տարերաց ի վեր եւ ի խոնարհ. վասն այն աւագ օրհնութիւն կոչի։
       Երրորդ՝ վասն կատարածի եւ վերջին օրհնութեանն պատմէ. արդարոց զպատիւ, եւ մեղաւորաց զտանջանս։
      
       Վասն ո՞րպէս բարկանայ Աստուած Հարց։
       (Պրակ ՀԸ)
       Բարկութիւնն առ մեզ ախտ է եւ չար. եւ Աստուած բարի է բնութեամբ եւ անախտ ապա ո՞րպէս բարկանայ։
      
       Պատասխան։ Աստուած բարի է բնութեամբ, եւ ո՛չ այս բարիս որ առ մեզ է փոփոխական եւ ախտաւոր բարի. այլ անփոփոխ եւ յաւիտենական եւ զուտ բարի։ Եւ յայտ է յայսմանէ, զի հուր բորբոքեալ է ի բարկութենէ. ո՛չ յէութենէ եւ ո՛չ ի կամաց իմ, այլ ի բարկութենէ.
       Զի Աստուծոյ բնութիւնն եւ կամք եւ այլն ամենայն բարի է։ Եւ երկոքին սոքա առ մեզ եկեալ, յորժամ չարաց բարի առնէ, ողոցմութիւն է։ Եւ յորժամ բարեացն բարի, եւ չարացն չար, արդարութիւն է։
       Իսկ բարեաց չա առնել՝ անիրաւութիւն է. որ ո՛չ գոյ բնաւ առ Աստուած. ո՛չ ի կեանս յայս եւ ո՛չ ի հանդերձելումն։
       Եւ զի բարկութիւն ո՛չ է ի յԱստուած, այսպէս ասեն վարդապետք սուրբք։
       Նախ՝ եթէ բնութեամբ բարի է Աստուած եւ ո՛չ ունի բարկութիւն. զի ծառ բարի պտուղ չար ո՛չ առնէ. այլ մեք գործովք մեր զայրացուցանեմք զնա եւ արկանեմք ի բարի կամս նորա բարկութիւն։
       Երկրորդ՝ որպէս բնութիւն մեր բարի էր պատկեր եղեալ բարւոյն. եւ մեք կամօք մեր ախտացուցաք չար ածելով ի ներքս. իսկ Աստուած անախտ է՝ ձեւանայ բարկացեալ եւ սրտմտեալ. զի զմեզ դարձուծէ յառաջին բարին։
       Երրորդ՝ յայտ է յայսմանէ. զի նոյն ինքն բարկութիւնն ո՛չ եկեալ ի գործ՝ չէ՛ չար. ըստ որում մեզ ասաց, բարկանայք բանիւ, եւ մի՛ մեղանչէք գործով։ Նոյնպէս բարկութիւնն Աստուծոյ՝ սպառնալն է. եւ սրտմտիլն գործն։
       Չորրորդ՝ յայտ է, զի թէպէտ սրտմտի՝ ո՛չ յինքենէ. այլ մեք հարկանեմք զնա ի գործն, անդարձ լինելով մեր։ Ուստի յայտ է, զի յորժամ ի սպառնալն դառնամք ի մեղաց, ո՛չ սրտմտի։
       Իսկ ի գործ ածել զսրտմտութիւն լինի վասն Դ պատճառի։
       Նախ՝ զի մի՛ արհամարհիցեմք զսաստն. իբր թէ սոսկ բանք են։
       Երկրորդ՝ ի խրատ մեղաւորաց. զի յորժամ գիտենան թէ ո՛չ յաջողի ճանապարհ մեղաւորի, արգելուն ի մեղաց։
       Երրորդ՝ զի առցեն մասնաւոր զառ հաւատչեայ հանդերձելոյն. տանջելով աստ ի սով, ի սուր, եւ ի գերութիւն։
       Չորրորդ՝ յայտ է յայսցանէ, զի բարկութիւն սպառնալեացն բարի է եւ դարձուցանօղ։ Եւ սրտմտութիւնն բարի է եւ խրատ։ Նոյնպէս եւ հանդերձեալ պատուհասն բարի է եւ արդարութիւն։
       Եւ սպառնալիքն Աստուծոյ եւ մարդկան ո՛չ են նման. զի մարդոյս դատարկ բան է. իսկ սպառնալիքն Աստուծոյ՝ է բան զարհուրական. յորմէ լսօղքն զերծանին, եւ անլուրքն ըմբռնին ի նոյն։