Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Զի՞նչ է ժամանակն։
       Պատասխան։ Ժամանակն թէ ո՞րպէս բաժանի ի մշտնջենաւորն եւ յաւիտեանցն՝ ասացաւ ի վերոյ ի ընդ գլուխն՝ ժբ համարն։ Ա՛րդ՝ թէ զի՞նչ է ժամանակն՝ աստ ասասցի։ Եւ յա՛յտ է յայսմանէ՝ զի ժամանակն առ մեզէ եւ ո՛չ յերկինս։ Վասն զի առաջին շարժումնն զայլս չափէ՛, եւ զինքն ո՛չ չափէ։ Եւ ի յերկրի լինի ամառն եւ ձմեռն եւ ո՛չ ի յերկինս։ Որպէս ասեն փիլիսոփայք թէ կրկին է չափ. է՛ որ ինքնաչա՛փ է. որպէս գիծն ի կանգունն՝ ըստ ինքեան չափէ՛ զկանգունն ի յորում է. եւ ըստ պատահման չափէ՛ զկտաւն ի յորում ո՛չ է։
       Այլ ժամանակն է առաջին շարժումն երկնից։ Սակայն ո՛չ չափէ զնա. այլ չափէ՛ զտարրականս եւ զներգործութիւնս մեր յորում ո՛չ է։ Այլ եւս ոմանք՝ ի գոյից ասեն զժամանակն, եւ կէսք յանգոյից։ Ի գոյից է, զի շարժումն երկնի եւ ընթացք լուսաւորացդ ծնանին զժամանակն։ Եւ յանգոյից, զի անցեալն ապականեալ է, եւ ապագայն ո՛չ է ի միջի, եւ ներկայն անզգայաբար անցանէ։
      
       Հարց։ Ժամանակին ո՞ր մասն է առաջին. անցեա՞լն՝ ներկա՞յն՝ թէ ապառնին։
       Պատասխան։ Եթէ մի եւ նոյն իմանաս զժամանակն, ապառնին յառա ջ է քան զայլսն։ Զի ժամանակն նախ է հանդերձեալ. եւ ապա ներկայ, եւ յետոյ լինի անցեալ։
       Իսկ թէ զանազանապէս իմանաս զժամանակն, նախ է՛ անցեալն որպէս երէկ. եւ ապա ներկայն որպէս այսօր. եւ յետոյ ապառնին որպէս վաղիւ։ Թէ ըստ պատուոյ իմանաս, նախ է ներկայն. զի է՛ ստոյգ եւ ճշմարիտ։ Եւ ապա անցեալն. եւ յետոյ ապառնին։ Եւ այսպէս շարադասեն քերթօղքն։
       Դարձեալ ասեն վարդապետք թէ՝ ժամանակն է չափումն իրաց մարմնականաց։ Եւ քան զժամանակն ո՛չ է ինչ պատուական. ոչ ինչ հասարակ. ոչ ինչ անցական եւ հոսական. ոչ ինչ անմնացական. ոչ ինչ այ լայլական եւ փոփոխական։ Այսպիսի ժամանակ է յայտնապես կեանք մեր. զի զոր ինչ ժամանակ կենցաղոյս չափէ բնութեամբ՝ ապականէ եւ փոփոխէ. որպէս ասէ Դանիէլ. «Փոխէ՛ զժամանակս եւ զդարս. փոխէ՛ զթագաւորութիւն եւ կացուցանէ»։
       Դարձեալ՝ ոչ ինչ պատուական քան զժամանակ. զի զինչ եւ իցէ յաշխարհի՝ երկու մասունքն կարե՛ն համանգամայն գոլ ի միասին բաց ի ժամանակէ եւ ի հասակէ՛. զի ժամանակին բ մասն անհնա՛ր է համանգամայն գոլ ի միասին. զի եւ բ պահք ո՛չ կարեն համանգամայն գոլ։ Վասն այն պա՛րտէ զժամանակ կենցաղոյս ի բարին ծախել. զի զառաջին ժամանա կն ո՛չ ոք կարէ վերստին ստանալ։ Զորմէ ասէ Յոբ. «Ընդ շաւիղս անդարձս գնամք»։
       Դարձեալ՝ քան զժամանակն ոչ ինչ անցաւոր եւ հասական. զի ժամանակ կենցաղոյս հանապազ հոսի. զի չափէ՛ զբնութիւնս՝ եւ զինքն չափէ՛։ Վասն այնորիկ յորժամ զիրս հոսականս եւ շարժունս չափէ՛, հա՛րկ է զի ի նոսին հոսեսցի. քանզի միշտ ժամանակն անցանէ եւ հոսի. յանցելոյն ի ներկայս. եւ ի ներկայէս յապառնին։ Ի տուէ ի գիշեր. ի գիշերէ ի տիւ։ Որպէս ասէ ծննդոց. «Զամենայն աւուրս ամառն եւ ձմեռն տիւ եւ գիշեր ո՛չ դադարեսցէ»։
       Եւ համառօտ ասեմ, կեանք մեր եւ ժամանակ որք ան առաւել յերկարէ՛ եւ աճէ՛, այնքան առաւել պակասի եւ նուազէ. որպէս իմաստութիւնն ասէ. «Մեք իբրեւ ծնանիմք՝ հանապազ գոլ»։
       Դարձեալ՝ քան զժամանակ ոչ ինչ անկայուն եւ անյայտ։
       Քանզի ժամանակ ըստ ինքեան ո՛չ ճանաչի. այլ միայն մարդկային ներգործութեամբ։ Զի եւ ներկայ ժ ամանակս որ յայտնի երեւիս այսպէս անյայտ եւ անկայուն է. զի ո՛չ ոք կարէ զվայրկեան ժամանակի մի ստուգել որպէս ասէ ժողովօղն. «Յառաւօտէ մինչեւ ցերեկոյ փոփոխի ժամանակն»։ Դարձեալ քան զժամանակն ոչ ինչ այլայլի. քանզի մերթ ցուրտ է եւ մերթ ջերմն. ամպ եւ պարզ։ Նոյնպէս ե ւ կեանք մեր. այլայլի ի մանկութենէ ի ծերութիւն. յառողջութենէ ի հիւանդութիւն. եւ այլն՝ ըստ Դանիէլի. «Է ժամանակ փոփոխեսցին ի վերայ քու»։
       Դարձեալ՝ քան զժամանակն ոչ ինչ հասարակ. զժամանակ յամենեցունց հասարակ ստացեալ լինի. եւ հասարակապէս անցանէ։ Նոյնպէս եւ մարդկ ային կենցաղս ամենեքեան հասարակաբար հաղորդին. եւ ամենեքեան առ հասարակ փոփոխին եւ կորուսանեն. որպէս ասէ ժողովօղն. «Ամենայն իրաց ժամանակ գոյ. եւ ժամանակաւ իւրեանց անցանեն ընդ հանուրք»։
       Այսքան առ այս։