Առ
այնոսիկ
որք
ասեն՝
անկա՛ր
է
Աստուծոյ
առնել
զաշխարհս
ո՛չ
ինչ.
մինչ
զի
ո՛չ
երեւիլ
սկիզբն
լինելութեան
սորա։
Դ
արձեալ
ասեն՝
անկա՛ր
է
կուսի
ապականելոյ
լինիլ
կոյս։
Զի՞նչ
է
պատճառն
աղաչեմ։
Պատասխան։
Այլ
եւ
այլ
են
հարցմունքդ
եւ
ո՛չ
մի։
Նմանապէս
եւ
պատասխանին
այլ
եւ
այլ
եւ
ո՛չ
մի։
Եւ
նախ
վասն
առաջնոյն
ցուցցուք
բնականապէս
եւ
բարոյականապէս։
Եւ
բնական
այսպէս։
Զի
յատուկ
է
առաջին
պատճառին
որ
է
Աստուած՝
ի
հարկէ
էակ
գոլ՝
եւ
միշտ
ներգործութեամբ,
եւ
իսկապէս
ներգործութեամբ .
որովք
տարորոշի
յայսցանէ՝
որ
կարելի՛
են
էակ
գոլ.
եւ
երբեմն
ներգործութեամբ
եւ
հանդերձ
զօրութեամբ։
Որպէս
այսոքիկ
որ
փոփոխականք
են.
որ
կարեն
գոլ
եւ
ո՛չ
գոլ.
եւ
ե
րբեմն
հանդերձ
զօրութեամբ։
Զի
կամ
ի
զօրութենէ
լինի
ներգործութեամբ .
որպէս
մանկան
հիւսնել։
Եւ
կամ
ի
ներգործութենէ
լինի
զօրութեամբ.
որպէս
ի
շարժմանէ
դադարեալ։
Այլ
արդ՝
յայսցանէ
օտար
են
Աստուածայինքն։
Զի
ի
հարկ
է՛
էակ
է,
որ
զգոլն
միա՛յն
ունի.
իսկ
չգոլն
ո՛չ
ունի։
Ապա
ուրեմն
անփոփո՛խ
է
էութեամբ։
Եւ
միշտ
ներգործութեամբ
է.
զի
ո՛չ
կարօտի
սկզբան
եւ
կատարած
ի
զօրութեամբ
գոլ.
ապա
ուրեմն
անսկիզբն
է
եւ
անվախճան։
Եւ
իսկապէս
ներգործութեամբ,
զի
զօրութեամբ
որ
է՛
անկատար
իր
ինչ
ի
յԱստուած
ո՛չ
է.
այլ
ամենայն
ներգործութեամբ.
այս
ինքն
ի
տեսութիւնն
եւ
ի
կամքն.
ապա
ուրեմն
անշա՛րժ
է
տեսութեամբ
եւ
կամօք։
Եւ
զի
յա՛յտ
եղեւ
այս,
այժմ
պատասխանեսցուք
հարցմանն։
Նախ՝
որպէս
ցուցաւ
միշտ
է
Աստուած
էութեամբ
եւ
ներգործութեամբ.
առ
ինքեան
միշտ
է,
եւ
ներգործութիւն
իւր
առ
այլս։
Զոր
օրինակ
հուր
միշտ
ն
երգործութեամբ
է
ըստ
ինքեան,
եւ
միշտ
ներգործէ
առ
յայլս։
Վասն
որոյ
արար
զաշխարհս
գործ
մշտնջենաւոր.
եւ
մշտնջենաւորն
հարկաւո՛ր
է.
եւ
հարկաւորն
ի
գոլն
կարէ,
եւ
ի
չգոլն
անկա՛ր։
Յաղագս
որոյ
աշխարհ
գոյացեալ.
երբեմն
մշտնջենաւոր
գոյութեամբ,
անգոյանալ
երբէք
ո՛չ
կարէ։
Դարձեալ՝
կամքն
Աստուծոյ
անփոփոխ
է.
զի
ո՛չ
տարակուսի
եւ
ո՛չ
զղջանայ.
ապա
թէ
արար
Աստուած
զաշխարհս
ի
գոյութիւն՝
եւ
այժմ
առնէ
յանգոյութիւն,
երեւի
փոփոխումն
անփոփոխելոյն.
կամ
զղջումն
եւ
երկբայութիւն.
որ
օտա՛ր
է
արարչականն
կամաց։
Վասն
որոյ
կամեցաւ
եւ
ա
րար
ի
գոյութիւն.
այժմ
ո՛չ
կամի
եւ
ո՛չ
փոխէ
յանգոյութիւն։
Եւ
զոր
կամի՝
զնոյն
եւ
առնէ
եւ
կարէ .
եւ
զոր
ո՛չ
կամի՝
ո՛չ
առնէ
եւ
ո՛չ
կարէ։
Եւ
թէ
ոք
ասիցէ,
եթէ
Աստուած
զոր
ո՛չ
կամի՝
ո՛չ
կարէ,
որպէս
զչար
զի
ո՛չ
կամի
եւ
ո՛չ
կարէ.
նոյնպէս
զմեղս
եւ
զայլսն։
Ապա
երեւի
անկարութիւն
ի
յԱստուած
գոլ։
Ասեմք
առ
այս
Նախ՝
եթէ
կամքն
եւ
կարն
ի
մեզ
անհաւասարք
են.
վասն
այն
զոր
ինչ
կամիմք՝
ո՛չ
կարեմք.
եւ
զոր
կարեմք՝
զա՛յն
կամիմք։
Իսկ
առ
Աստուած
կամքն
եւ
կարն
հաւասարք
գոն.
վասն
որոյ
հակադարձին
ի
միմեանս.
զի
զոր
ինչ
կամի՝
կարէ.
եւ
զո
ր
կարէ՝
զնոյն
եւ
կամի՛։
Ապա
յայտ
է
զի
զչարն
եւ
զմեղս
ո՛չ
կամի.
վասն
այն
ո՛չ
կարէ։
Դարձեալ
ասեմք,
ամենակար
եւ
ամենազօ՛ր
է
Աստուած.
եւ
որ
ամենայնի
կարօղ
է
եւ
հզօր,
ո՛չ
է
անկար։
Իսկ
այն
որ
ո՛չ
կարէ
զչար,
առաւել
կարողութեանն
է
ցոյցք,
եւ
ո՛չ
եթէ
անկարութեան։
Զ
որ
օրինակ՝
արեգակն
ո՛չ
կարէ
լինիլ
խաւար,
զի
առաւել
է
լոյս։
Նմանապէս
եւ
Աստուած
ո՛չ
կարէ
զչար,
զի
առաւել
կարէ
զբարին։
Եւ
ո՛չ
կարէ
ոչ
էանալ.
զի
առաւել
է.
եւ
այլն
ամենայն։
Նոյնպէս
վասն
առաւել
բարի
կամացն
ո՛չ
կամի
եւ
ո՛չ
կարէ
առնել
զաշխարհս
ո՛չ
է։
Իսկ
որ
ասէ ,
մինչ
զի
ո՛չ
երեւիլ
սկիզբն
լինելութեան
սորա։
Գիտելի
է,
զի
կրկին
է
սկիզբն
լինելութեան
աշխարհի։
Առաջին
է
նախագաղափար
տեսութիւն
արարչին.
որպէս
նախ
քան
զժամանակ
անսկիզբն
յաւիտենիւ։
Եւ
Երկրորդ՝
սկիզբն
է
ի
ժամանակի
լինելութեան
իւրոյ։
Զոր
օրինակ
եթէ
կամիցի
ոք
տա
ճար
շինել.
նախ
ձեւանայ
ի
միտքն
եւ
յետոյ
շինէ
զտաճարն
ըստ
այնմ
ձեւոյ։
Ա՛րդ՝
տաճարիս
այս
է՛
կրկին
սկիզբն.
նախ
միտքն
շինողին,
եւ
յետոյ
սկիզբն
եւ
կատարումն
շինուածոյն։
Այս
առաջին
զանազանութիւն։
Երկրորդ՝
զանազանութիւն՝
զի
նախկին
սկիզբն
համանգամայն
է
ի
միտքն.
եւ
երկրորդ՝
սկիզբն
նա՛խ
է՝
եւ
կատարումն
յետոյ։
Երրորդ՝
զանազանութիւն՝
զի
թէ
շինի
տաճարն
եւ
թէ
ոչ՝
առաջին
սկիզբն
որ
ի
միտքն
մնայ՝
նոյն
ո՛չ
առաւելու
եւ
ո՛չ
նուազէ։
Չորրորդ՝
զանազանութիւն՝
զի
առաջին
սկիզբն
զօրութեամբ
է
տաճարին.
եւ
երկրորդն
ներգործութեամբ։
Հինգերորդ՝
զանազանութիւն՝
զի
ձեւն
անմարմին
է
ի
միտս.
իսկ
շինեալն
մարմին։
Այսքան
զանազանութիւն։
Իսկ
հասարակութիւն
է
Նախ՝
զի
երկուց
սկզբանցն
մի
եւ
նո՛յն
է
պատճառ
ներգործական.
որ
է՛
արուեստաւորն։
Երկրորդ՝
հասարակութիւն
է,
զի
որպէս
է
նկարեալ
ձեւն,
նոյնպէս
ե
ւ
շինեալ
տաճարն
քանակութեամբ
եւ
որպիսութեամբ.
եւ
անդրադարձեալ
եւս։
Իսկ
այս
օրինակ,
եւ
նա՛
ճշմարտութիւն։
Եւ
զի
օրինակն
ունի
նմանութիւն՝
եւ
ունի
աննմանութիւն.
վասն
որոյ
կոչի
օրինակ։
Բե՛ր
եւ
զայն
տեսցուք։
Նախ՝
զի
որպէս
շինօղ
տաճարին
զսկիզբն
եւ
զկատարումն
ետես։
Այսպէս
եւ
արարիչն
Աստուած
ի
կրկին
սկիզբն
գործոյն
զկատարումն
աշխարհի
ետես։
Երկրորդ՝
զի
բանիւ
գործէ
արուեստաւորն.
այսինքն
իմաստութեամբ
եւ
կամօք.
այսպէս
եւ
արարիչն
Աստուած
զամենայն
եղեալքս
կամեցաւ
եւ
արար.
«Եւ
բանիւ
Տեառն
երկինք
հաստատեցան
»
ասէ։
Երր
որդ՝
եւ
թէպէտ
իցեն
բազում
արբանեակք
շինուածոյն,
այլ
մինն
է
արհեստաւորն
եւ
պատճառ։
Նոյնպէս
թէ
եւ
իցեն
հրեշտակք
արբանեկեալք
ի
ստեղծումն
գոյից,
սակայն
մինն
է
Աստուած
պատճառ
ամենայն
գոյից։
Չորրորդ՝
եւ
որպէս
որք
մերձն
են՝
զառաջին
սկիզբն
ո՛չ
տեսանեն
որ
ի
միտս
շինողին։
Նոյնպէս
եւ
հրեշտակք
ո՛չ
տեսանեն
զնախագաղափար
տեսութիւնն
որ
լինելոց
էր
յետոյ։
Հինգերորդ՝
ի
տեսանելն
զշինուածն՝
իմանամք
զշինօղն։
Եւ
մեք
ի
տեսանել
զարարածս՝
իմանամք
զարարիչն։
Ըստ
որում.
«Երկինք
պատմեն
զփառս
Աստուծոյ»։
Այսոքիկ
նմանութիւնք
օրինակիս։
Իսկ
աննմանութիւն
բազում
եւս։
Նախ՝
զի
շինօղն
էր
յառաջ,
եւ
յետոյ
ետես
զշինուածն։
Իսկ
նախատեսութիւնն
Աստուծոյ
է
անսկիզբն
յաւիտենիւ։
Երկրորդ՝
զի
յետոյ
ջնջեցաւ
նախատեսիլն։
Իսկ
առ
Աստուած
անջնջելի՛
է
գիր
նախատեսութեանն։
Երրորդ՝
զի
շինօղն
որ
ինչ
պատահի
գործոյն
ո՛չ
գիտէ։
Այլ
նախատեսութիւնն
Աստուծոյ
զամենայն
գիտէ։
Ըստ
այնմ.
«Ի
գիրս
քո
ամենայնքն
գրեցան»։
Չորրորդ՝
զի
շինուածն
ի
միտս
զօրութեամբ
է
եւ
սոսկ
մտածմունք։
Իսկ
առ
Աստուած
ներգործութեամբ.
զօրութեամբ
եւ
սոսկ
մտածմունք
ո՛չ
բնաւ։
Հինգերորդ՝
պատահական
է
ի
միտս
եւ
երբեմն։
Իսկ
նախախնամութիւնն
առ
Աստուած
գոյացական
է
եւ
միշտ.
զի
պատահումն
ո՛չ
գոյ
յԱստուած։
Վեցերորդ՝
շարժական
է
եւ
զղջական։
Իսկ
առ
Աստուած
նախատեսութիւնն
անշա՛րժ
է
եւ
անզղջական։
Եօթներորդ՝
զի
ուսմամբ
է
նախատեսութիւնն
որ
առ
մեզ։
Իսկ
առ
Աստուած
բնութեամ
բ
է
եւ
առանց
ուսման։
Ութերորդ՝
զի
բազմօք
զբազումս
տեսանեմք,
կամ
բազմօք
զմի։
Իսկ
նախատեսութիւնն
Աստուծոյ
միով
զբազումս
տեսանէ,
եւ
միով
զմի։
Իններորդ՝
զի
նախատեսութիւն
մեր
ի
ներքուստ
զարտաքոյսն՝
եւ
արտաքուստ
զներքոյնս
ճանաչէ։
Իսկ
Աստուած
տեսանէ
զներքոյսն
ի
ներքուստ,
եւ
զարտաքոյսն
ի
ներքուստ.
զի
զամենայն
առ
ինքն
եւ
յինքն
տեսանէ.
եւ
ոչ
ինչ
է
արտաքոյ
ինքեան։
Տասներորդ՝
զի
տեսութիւն
մեր
զէ՛սն
տեսանէ.
եւ
զոչ
էսն
ո՛չ
տեսանէ։
Այլ
տեսութիւնն
Աստուծոյ
զոչ
էսն
տեսանէ
եւ
նախընտրէ.
ըստ
այնմ.
«Զանգործս
իմ
տեսին
աչք
քո»։
Եւ
թէ.
«Նախքան
զլինիլն
աշխարհի
ընտրեաց
զմեզ,
եւ
կոչեաց
եւ
արդարացոյց»։
Եւ
այլ
բազում
զանազանութիւն
է
գործոց
մարդկան
եւ
Աստուծոյ .
զի
մեք
կարօտ
եմք
նիւթոյ.
ժամանակի.
տեղւոյ .
օգնականի։
Իսկ
Աստուած
անկարօ՛տ
է
սոցա։
Ա՛րդ՝
այս
չափ
համեմատութիւն
է
ի
նախկին
ս
կիզբն.
նախագաղափար
տեսութեանն
Աստուծոյ.
եւ
ո՛չ
յերկրորդ
սկիզբն
ի
գործ
արարչութեան։
Եւ
որովհետեւ
գիտացեալ
եղեւ
այս,
ապա
յա՛յտ
է
թէ
անկա՛ր
է
ո՛չ
երեւիլ
սկիզբն
լինելութեան
աշխարհի.
ըստ
այնմ՝
որ
էր
ի
նախագաղափար
տեսութիւնն
Աստուծոյ։
Այլ
եւ
ո՛չ
ըստ
այնմ
որ
է
սկիզբն
գոյացութեան
աշխարհի.
զի
անփոփոխ
կամօք
կամեցաւ
եւ
արար
ի
գոյութիւն .
եւ
անկա՛ր
է
փոխիլ
կամացն
անեղին
եւ
առնել
յանգոյութիւն
զեղեալս
էութիւն։
Ապա
յայտ
է
ցուցումն
առաջնոյն։
