Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Զի՞նչ է որ որ ասէ գիր. «Հայեցաւ Աստուած ի Հաբէլ եւ ի պատարագս նորա։ Եւ ի կայէն եւ ի զոհս նորա ո՛չ հայեցաւ»։
       Պատասխան։ լ Եօթն ազգ բարեգործութեան տեսակ երեւի աստ ի Հաբէլ. վասն որոյ եւ է պարգեւաց արժանացաւ։
       Նա խ՝ զի սիրտ սուրբ եւ աննենգ ունէր։ Ուստի յայտ է յանմեղութեամբ գնալոյն ընդ եղբօրն ի դաշտն։
       Երկրորդ՝ զի խոնարհ եւ հնազանդ էր յամենայնի. ուստի մնաց եղբօրն պատարագի. որ իւրն գ ամսով յառաջ էր հասեալ քան զեղբօրն. այսինքն ծնուն ոշխարացն քան զպտուղ երկրին. ըստ մարգարէին. «Զսիրտ սուրբ եւ զհոգի խոնարհ՝ Աստուած ո՛չ արհամարհէ»։
       Երրորդ՝ զի էր յօժար կամօք եւ զուարթ սրտիւ. ուստի երեւի այս ի նուէրքն. ըստ այմն. «Ես կամօք իմովք պատարագս մատուցի ». եւ թէ. «Զտուր զուարթս սիրէ Աստուած»։
       Չորրորդ՝ զի զանարատսն եւ զպարարտսն մատուցա նէր յօրինակ անարատ գառինն Քրիստոս ի. եւ ճարպաւորն՝ լուսոյ Աստուածութեանն։
       Հինգերորդ՝ զի զանդրանիկսն մատուցանէր. որպէս վկայէ գիր. «Յանդրանկացն եւ ի պարարտացն ասէ մատուցանէր»։
       Վեցերորդ՝ ի սոցանէ երեւի եւ գործ արդարութեան. որ զընտիրսն Աստուծոյ նուիրէր գի տելով զմեծութիւն նորա եւ զբոլորիցն տուրսն. եւ զխոտանն իւր թողլով։
       Եւ սոքա ամենեքեան վասն է երրորդին են որ է՛ սէրն. զոր ունէր կատարելապէս առ Աստուած։ Զայսոսիկ որպէս ասացաւ ունէր նա ընդ պատարագելն։
       Իսկ զփոխարեն պարգեւսն զոր ընկալաւ։ Վասն առաջնոյն՝ զի ասէ գիր. «Հայեցաւ », այսինքն հաճեցաւ Աստուած ի Հաբէլ։
       Վասն երկրորդին՝ զի ասէ. «Եւ ի պատարագս նորա ». այսինքն զի ընկալաւ ի հոտ անուշից։
       Վասն երրորդին՝ զբերկրումն սրտին եւ զզուարթութիւն դիմացն ըստ Սողոմոնի. «Սրտի բերկրեցելոյ երեսք զուարթք»։
       Վասն չորրորդին՝ զի առ աջին եղեւ քահանայ ի տիպ ճշմարիտ քահանայապետին Քրիստոսի։
       Վասն հինգերորդին՝ զի զանդրանկութեան օրհնութիւնն ընկալաւ որպէս Յակոբ զԵսաւայն։
       Վասն վեցորորդին՝ արդար վկայացաւ յամէներանեան բերանոյն. ըստ այսմ. «Յարենէ Աբէլի արդարոյ մինչեւ ցարիւնն Զաքարիայ՝ խնդրեսց ի յազգէդ յայդմանէ. այսինքն ի սպաննողացդ. զի սպանողին ազգ՝ սպանօղ է»։
       Վասն է երրորդին, այն քան սիրեցաւ յԱստուծոյ, մինչ զի յետ մահուանն վրէժխնդիր եղեւ արեան նորա. ըստ այնմ. «Գոչումն արեան եղբօր քոյ բողոքէ առ իս»։
       Այսինքն տեսութեամբն գոչէ. կամ զհոգին կոչէ արեան անուամբ։ Դարձեալ սիրեցաւ յԱստուծոյ, զի առաջին մարտիրոս սա եղեւ. թէպէտ թոյլ ետ իջանել ի դժոխս, զի ի պատճառս նորա խնդրեսցին այլքն. որպէս ի պատճառս Ղովտայ զերծան սոդոմայեցիք Աբրահամաւ։
       Իսկ Կայեն զի ո՛չ այսպիսի կամօք մատոյց՝ անարգեցաւ եօթնիցս ընդդիմակօքն։ Զի ո՛չ հաճեցաւ ի նա եւ ո՛չ ի զոհս նորա. եւ տրտմեցան երեսք նորա եւ այլն։ Դարձեալ՝ է յանցանօք մեղաւ Կայեն. վասն որոյ եւ եօթնիցս պատժեցաւ։
       Առաջին՝ յանցանք՝ անարժան պատարագն։
       Երկրորդ՝ նախանձն առ եղբայրն։
       Երրորդ՝ խաբելն ի զբօսանս երթալ։
       Չորրորդ՝ սպանանել։
       Հինգերորդ՝ զի առաջին սպանօղ եղեւ։
       Վեցերորդ՝ զի եղբայրասպան է։
       Եօթներորդ՝ զի ստեաց Աստուծոյ ի հարցանելն վասն զղջման։
       Դարձեալ որպէս ասէ առակն. «Է չարիք են ի սիրտ թշնամւոյն » որ է սատանայի է մարդոյ։
       Եւ սատանային յայտնի են է չար խորհուրդքն որ կոչին գլխաւոր մեղք։
       Իսկ մարդոյս է չարիքն կրկին է։
       Նախ՝ Գ մասունք հոգւոյն, բան՝ ցասումն՝ եւ ցանկւթիւն. եւ Դ տարերաց խառնուածն որովք մեղանչէ մարդ։
       Երկրորդ՝ այսպէս. Գ մասանց աւելին եւ պակասն լինին զ չարիք. եւ մի գործ մարմնոյն որ լինի է նենգութեան խորհուրդ։
       Վաս ն յն արդարադատն Աստուած է պատիժս եդ ի վերայ Կայենի. վասն զի է չարութեամբ յանցեաւ։
       Իսկ է պատիժքն, Նախ՝ անէծքն։
       Երկրորդ՝ յերկրէ. զոր արեամբ ոռոգեաց։
       Երրորդ՝ գործելն վաստակաւ։
       Չորրորդ՝ չտալն զզօրութիւնն։
       Հինգերորդ՝ երերիլն։
       Վեցերորդ՝ տատանիլն։
       Եօթներոր դ՝ նշանն որ եդաւ չսպանանել զնա։ Ոմանք զպիսակն ասեն։ Այլք զդողդոճալն ասեն. որ եւ հաց եւ ջուր չկարէր ի բերանն տանել։ Այլք եղջիւրս ասեն ունել ի ճակատն որ իբր զփող գոչէր թէ՝ գա՛յ ահա Կայեն եղբայրասպանն։
       Զանէծքն ո՛չ յինքենէ ասաց զի մի սատակեսցի. այլ յերկիր ետ որ է զէն մահու եւ չարչարիչ՝ եւ գերեզման յետոյ։ Իսկ գործել ասաց զերկիր, զի դպախտին չեղեւ արժանի։ Եւ «Մի՛ տացէ զզօրութիւն իւր », Նախ՝ զի արեա՛մբ շաղախեցեր զնա։
       Երկրորդ՝ զի զզօրութիւնն որ քեզ տուաւ յԱստուծոյ՝ չարաչար արկեր ի կիր։
       Երրորդ՝ ասէ չտայ զզօրութիւնն, զի մի՛ դադարեսցիս ի գործելոյ։
       Եւ չորրորդ՝ զի յաւելեր անէծս երկրի զկնի հօրն քոյ Ադամայ։
       Իսկ զի ասէ «Երերեալ », յայտ է իբրեւ զծառ մարմնովն։
       Եւ տատանեալ իբրեւ զծով ալեկոծեալ միշտ խորհրդովն։
       Դարձեալ՝ հոգի որ Աստուծոյ հեռանայ՝ ինքն յինքենէ շարժի . անհաստատ յերկրի, անպատսպարան յերկինս։
       Իսկ թէ վասն է՞ր այսպիսի դառն պատժեցաւ։ Առաջին պատճառ, զի մի՛ եւ այլ ոք համարձակեսցի։
       Երկրորդ՝ զի պատիժս անցաւորովս կրեսցէ։
       Երրորդ՝ զի որ նոր չարիս գործեսցէ՝ առաւել պատժեսցի։
       Որպէս սոդոմայեցիքն վասն արտօրէն գործոցն՝ ա րտօրէն իջմամբ հրոյ պատժեցան։ Եւ որպէս Փարաւօն վասն հեղցուցեալ մանկանցն՝ ջրասոյզ կորեաւ. եւ յառաջ քան զայս՝ Ժ հարուածովք պատժեցան։ Ե որպէս Կորխ դադան եւ Աբիրոն վասն հակառակութեանցն ընդ Մովսէս եւ Ահարոն՝ հրով եւ բացմամբ երկրի դատապարտեցան։
       Նմանապէս եւ որք ն որ իմն բարեաց սկիզբն լինիցին՝ առաւելապէս պարգեւաց արժանասցին։
       Որպէս Ենովս որ յուսացաւ կոչել զանուն Հեառն Աստուծոյ. այսինքն յուսացաւ զհանդերձեալ կեանսն որ աներեւոյթն էր. եւ վասն իւրաքանչիւր գործոց գոլ հատուցումն. եւ կոչեաց զանունն Աստուծոյ ի յօգնականութիւն։ Վասն որոյ վկայեցաւ Ենովս որ է մարդ։ Զի պատկերն Աստուծոյ վերստին նորոգեցաւ ի նմա։ Ուստի եւ զորդիսն նորա որդիս Աստուծոյ անուանէ գիր։
       Եւ ենովք վասն անպտուղ կալոյն եւ զգայարանացն ծածկութեան, վերափոխեալ եղեւ։ Եւ նոյն՝ վասն կուսութեան սրբութեանն զշ ամն , եւ վասն արդար գոլոյն, որում վկայէ՛ Մովսէս. «Նոյ էր այր արդար կատարեալ յազգի անդ իւրում ». վասն որոյ ապրեցաւ ինքն եւ տունն իւր. եւ երկրորդ սկիզբն եղեւ մարդկութեանս եւ աշխարհի շինութեան։
       Նորն Աբրահամ վասն աներկբայ հաւատոյն արդարացաւ . վասն որոյ ասէ. «Հաւատաց Աբրահ ամ յԱստուած, եւ համարեցաւ նմա արդարութիւն»։
       Ըստ որում առաւել փառաւորեցաւ կրկին կենօք։ Աստ հայր ազգաց բազմաց եղեւ. մանաւանդ թէ եւ նորին իսկ Քրիստոս ի ըստ մարմնոյն։ Եւ ի հանդերձեալսն գոգ եւ հանգիստ արդարոց կոչեցաւ ըստ Ղուկասու, թէ. «Ղազար էր ի գոգն Աբրահամու»։
       Նմանապէս եւ մեծն ի մարգարէս Աստուածախօսն Մովսէս որ Աստուած կոչեցաւ փարաւոնի. իշխելով տարերցս փոփոխման, որ ջրածինն էր՝ եղեւ վիմածին եւ կայծակնածին. որում լուսաւորեցան երեսք։
       Եւ Եղիաս նախանձախնդիրն Աստուծոյ. եւ այլք բազումք։
       Այսպէս եւ ի նորս սուրբն Ստ եփաննոս որ եղեւ առաջին մարտիրոս եւ վկայ Քրիստոս ի՝ հեղլով զարիւն իւր. տեսանէր բացեալ զերկինս՝ եւ զՅիսուս ընդ աջմէ Աստուծոյ։ Եւ նախնին կրօնաւորաց մեծն անտօն. եւ այլք բազումք ըստ Տեառն հրամանի, թէ. «Որ արասցէ եւ ուսուսցէ, նա մեծ կոչեսցի»։ Այսքան առ այս։