Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Յորում ժամու յարեաւ Քրիստոս. եւ քանի՞ ժամ եկաց մեռեալ։
       Պատասխանի. Ասեմք թէ՝ օր յարութեանն Քրիստոսի կիրակէն է ըստ աւետարանչացն։ Իսկ թէ յորո՞ւմ ժամու յարեաւ, այսմ զանազան են կարծիք։ Նախ՝ զի աւետարանն յայտնապէս ո՛չ ասէ զժամ յարութեանն. որպէս զխաչին եւ զթաղմանն։ Վասն զի գերեզմանն կնքեալ էր եւ յարեաւ։ Եւ ապա յետ յարութեանն իջեալ հրեշտակն թաւալեցոյց զկափարիչ վէմն եւ նստաւ ի վերայ նորա եւ աւետեաց իւղաբերիցն։ Երկրորդ՝ զի վարդապետք եկեղեցւոյ ո՛չ համաձայնին յարութեան ժամուն։ Վասն զի ոմանք՝ որպէս մեծն Ներսէս ի մեկնութիւն սաղմոսին որ ասէ «Է անգամ յաւուր օրհնեցից զքեզ, » ասէ յարութիւնն Քրիստոսի յորում լուսանայր կիրակէն. ըստ Մատթէոսի «յերեկոյի շաբաթուն յորում լուսանայր միաշաբաթին»։ Իսկ այլ վարդապետք ընդ արշալոյսն առաւօտուն ասեն յարուցեալ ըստ Մարկոսի եւ այլ աւետարանչացն. Այլ որք ուղղաձեւ են աշակերտք՝ ի մէջ գիշերի ասեն զժամ յարութեանն Քրիստոսի ի գերեզմանէն. որոց հետեւիմք եւ մեք եւ հաստատեմք բազում վկայութեամբ եւ օրինակաւ։ Նախ՝ զի Մատթէոսս զերեկոյի շաբաթուն եւ զլուսանալ միաշաբաթին յիշէ. այսինքն զսկիզբն եւ զվախճան գիշերին. զի յերեկուց մէջն որ է՛ հասարակն եւ մէջ գիշերին՝ նշանակեսցէ զժամ յարութեանն։
       Երկրորդ՝ ի դիմաց Տեառն ասէ Դաւիթ. «ի մէջ գիշերի յառնէի խոստովան լինիլ առ Տէր». որում սովոր էր յայլ աւուրս ընդ առաւօտն կալ յաղօթս, եւ կիրակէն ի մէջ գիշերի. Երրորդ՝ ի մէջ գիշերի ծնաւ ի կուսական արգանդէն որպէս յայտէ ի հովւացն եւ հրեշտակացն։ Եւ ի նոյն ժամն ի մէջ գիշերի ծնաւ ի կոյս գերեզմանէն։ Չորրորդ՝ ի մէջ գիշերի ըմբռնեցաւ եւ կապեցաւ ի մահ. եւ ի մէջ գիշերի յարեաւ եւ արձակեցաւ ի մահու։
       Հինգերորդ՝ պատճառ յարութեան մերոյ է յարութիւնն Քրիստոսի։ Արդ յարութիւնն մեր է ի վերջնում կիրակէն ի մէջ գիշերի. ըստ այնմ «ի մէջ գիշերի. եղեւ բարբառ ահա փեսայ գայ արիք ելէք ընդ առաջ նորա։ Ապա ուրեմն յարութիւնն Քրիստոսի է ի մէջ գիշերի յաւուր կիրակէի որպէս ասացաւ։
       Վեցերորդ՝ ի մէջ գիշերի հրեշտակն եհան զԵգիպտոս. եւ Մովսէս եհան զորդիսն Իսրայէլի. որ էր օրինակ աւերման դժոխոցն եւ ազատութեան հոգւոյ։ Նոյնպէսս եւ Քրիստոս ի մէջ գիշերի եհար զսատանայ եւ կապեաց։ Եւ յորում ժամու ել Մովսէս յԵգիպտոսէ եւ եհան զժողովուրդն, ի նոյն ժամն յարեաւ Քրիստոս ի մեռելոց եւ եհան ազատեաց զհոգիսն ի հրահալոց չարութենէ դժոխոցն եւ ի բռնութեանց իմանալի փարաւոնին։
       Եօթներորդ՝ դարձեալ յաւուր կիրակէի էանց Մովսէս ընդ ծովն կարմիր. եւ ընկղմեցաւ փարաւօն ի տիպ յարութեանն Քրիստոսի եւ կորստեան սատանայի. Որ այսպիսի էր պատկեր աւուրն. յաւուր Ե շաբաթոջ երեկոյին ի չորեք տասան լուսնին զգառն զենին եւ ելին յայգ ուրբաթի ժԵ ամսեան. եւ ի կիրակէ անցին ընդ ծովն որ էր նիսանի ԺԷ։
       Նոյնպէս ըստ օրինակին արար Տէր մեր զատիկն յերեկոյի մեծի Ե շաբաթին. եւ ի մէջ գիշերին յորում ընբռնեցաւ՝ եհար զանդրանիկան դիւաց։ Եւ յաւուր ուրբաթու խաւարեցաւ երկիր. որպէս ամպն ի վերայ ժողովրդեանն։ Եւ յերեկոյին լոյս ծագեաց հոգւոցն. որպէս սիւն լուսոյն Իսրայէլի։ Եւ որպէս դարձաւ ժողովուրդն ի հանգրուանն առաջին, եւ Տեառն մարմինն եդաւ հող երկրի։ Եւ յերեկոյի շաբաթուն պատառեցաւ ծովն, եւ ի գիշերի կիրակէի անցին ընդ ծովն եւ ընկղմեցաւ փարաւօն։ Յորում աւուր կիրակէի ի մէջ գիշերի ընդ առաւօտն յարեաւ Տէրն ի գերեզմանէն. հանելով զհոգիսն յանապատն երկնից. եւ խաչանիշ գաւազանաւն ընկղմեցաւ փարաւօն յանդունդս դժոխոց։
       Ութներորդ՝ արին Սամփսոն որ օրինակ էր ամենազօր Տեառն մերոյ, էջ ի գազա ի տիպ աշխարհի. եւ օթեցա ի պոռնկատունն յօրինակ դժոխոցն. յորում պաշարեցին զքաղաքն այլազգիքն։ Եւ ի մէջ գիշերի զարթեաւ եւ զդրունս փակեալ նգօքն եւ սեմօք եհան յուսն եւ ել ի լեառն։ Որ նշանակէ զյարութիւնն Քրիստոսի ի մէջ գիշերի զդրունս դժոխոցն խորտակեալ. եւ զհոգիսն հանեալ ի լեառն երկնային։
       Իններորդ, Գեթէօն՝ այն որ զցօղն ետես ի վերայ գեղման, զհօր իւրոյ զեզն պարարակ հրամանու հրեշտակին ի մէջ գիշերին պատարագեալ. եւ զանտառն եւ զսեղանն բահաղու կործանեալ եւ զերծեալ ի ձեռացն նոցա։ Որ էր օրինակ փրկչին. զի նա է եզն պարարակ պատարագեալ. եւ ի մէջ գիշերի զբագինսն դժոխոց կործանեալ եւ յարուցեալ եւ ապրեալ ի մահու։ Տասներորդ՝ յաւուրն միում այսահարեալ Սաւուղ՝ կամէր նիզակաւն բեւեռել զԴաւիթ յորմն. յորմէ զերծեալ ապեցեւ եւ գնաց ի տունն։ Որեւ պահանքն շրջապատեալ. որեւ զհանդերձն պատատեալ յանկողնի, եւ լերդ այծեաց եւ մազ ի սնարսն. եւ ի գիշերի իջեալ ընդ պատուհանն եւ ելեալ առ Սամուէլ զերծաւ ի ձեռաց նոցա։ Այսպէս եւ որդիքն Սաւուղայ հարեալ նախանձու բեւեռեցին զՏէրն եւ խոցեցին նիզակաւ. եւ պահէին զգերեզմանն։ Յորում ի մէջ գիշերի թողեալ զկռաւսն ի գերեզմանի եւ յարեաւ ել առ հայր ի յերկինս։ Մետասաներորդ՝ փախստեայ Դաւիթ բնակէր ի ներքնումն այրի. եւ Սաւուղ ննջեաց յարտաքին այրին։ Եւ ի գիշերին է հատ Դաւիթ զդրօշակն Սաւուղի. եւ յառաւօտուն աղաղակեաց առնա։ Արդ՝ ներքին այրն նշանակէ զդժոխս. եւ արտայինն զգերեզմանն. եւ Սաւուղն զսատանայ որ ըմբռնեալ էր զմարդիկ։ Եւ Տէրն ի գիշերի ելեալ ի գերզմանէն բաժանեաց եւ էա զհոգիս մարդկան ի նմանէ. եւ արար իւր հանդերձ զսուրբ ժողովուրդ իւր։ Որում ասէր «զձեզ զամենեսեան իբրեւ զհանդերձ զգեցայց» Ապա ուրեմն ի գիշերի յարեաւ եւ յառաւօտուն երեւեցաւ։
       Երկոտասաներորդ՝ դարձեալ Սաւուղ կամէր պաշարել զԴաւիթ. եւ եկն զօրօքն իւր եւ ննջեաց ի դաշտի. եւ Դաւիթ մտեալ եւ առեալ զսուրն ի սնարից նորա. եւ ելեալ ի գիշերի ի լեառն աղաղակեաց առնա «ո՞ւր է սուր քո» Այսպէս եւ Տէր մեր էջ առ ննջեցեալսն ի գերեզմանս եւ ի դժոխս։ Եւ յարուցեալ ի գիշերի ել ի լեառն երկնային. աղաղակեաց ասելով «ո՞ւր է մահ յաղթութիւն քո. ուր է դժոխք խայթոց քո». Ապա ուրեմն ի գիշերի է յարութիւնս Քրիստոսի։
       Երեքտասներորդ՝ ամաղեկացիք գերեցին զկողմն հրէաստանի եւ զայլազգիս։ Եւ Դաւիթ զհետ մտեալ յետ Գ աւուր եւ հարեալ ի գիշերի եւ ի վաղիւն մինչ յերեկոյ. եւ դարձուցեալ զերկոսին կանայս իւր. եւ ո՛չ մնաց գերի եւ ո՛չ մի. եւ յաւուրէ աստի բաշխեաց ամենայն սիրելեաց իւրոց։ Ամաղէկ նշանակէ զսատանայ որ գերեաց զհոգիս մարդկան հրէից եւ հեթանոսաց. եւ Տէր մեր յետ յերից օրինաց՝ այսինքն բնական բանական եւ գրաւական՝ երեւեալ ի գիշեր կենցաղոյս եւ իջեալ ի դժոխս աւերելով զնա դարձոյց զերկոսին ժողովուրդս իւր. եւ ո՛չ մի հոգի եթող ի դժոխս. այլ զամենայն ազատեաց յարուցեալ ի մեռելոց. եւ բաշխեաց պարգեւս որդւոց մարդկան։ Որպէս ասէ մարգարէն «ել ի բարձունս, գերեաց զգերութիւն։ էառ աւար, բաշխեաց զպարգեւս որդւոց մարդկան»։ Չորեքտասաներորդ՝ այլ եւ ի գիշերի հրեշտակն Տեառն էհան զղօրսն Ռափսակայ. որ պաշարեալ էին զԵրուսաղէմ եւ փրկեաց զնոսա։ եւ յառաւօտին տեսին զայն ամենայն մարմին մեռեալ. եւ զաւարն ժողովեցին ի տիպ խորհրդոյն Քրիստոսի. որ ի գիշերի եհան զզօրութիւնն սատանայի եւ յառաւօտուն ցուցեալ զինքն աշակերտաց իւրոց եւ զյարուցեալսն ընդ իւր։ Եւ այս քան ի վկայութեանց Սուրբ Գրոց։
       Հինգետասներորդ՝ ի մէջ գիշերի է յարութիւնն. որպէս ասէ Ոսկեբերանն ի յարութեան ճառին, եւ սուրբն նիւսացին, եւ Բարսեղ կեսարացին, եւ Գրիգոր արասցէ մարդկան ազգի, եւ զանկեալքս ի խաւարի եւ ստուերսս մահու՝ ի լոյս գիտութեան եւ շնորհաց յարուսցէ։
       Վեշտասաներորդ՝ ի մէջ գիշերի յարեաւ, զի զհոգիսն ի խաւարային բանտէն ի լոյս կենաց շրջեսցէ։
       Եօթնեւ Ժ՝ ի մէջ գիշերի յարեաւ, զի զօրէնս ստուերական ի լոյս ճշմարտութեան փոխեսցէ։
       Ութեւ Ժ՝ ի մէջ գիշերի է յարութիւն փրկչին, վասն որոյն յերեկոյն մերձ ի մուտս գիշերոյն ճրագալոյց առնեմք եւ պարագ որպէս ի ծննդեանն. Ապա թէ ի լոյս կիրակէին էր յարութիւնն, պարտ էր յառաւօտին առնել պատարագ եւ ո՛չ յերեկոյին։
       Իննեւ Ժ՝ պատշաճ էր ի մէջ գիշերի յառնել։ Զի ի նոյն ժամն սկսանի արեգակն բարձրանալ, եւ յառաւօտն ծագէ առ մեզ. Այսպէս իմանալի արեգակն Քրիստոս ի նոյն ժամն յարեաւ ի գերեզմանէն. եւ ընդ արշալոյսն երեւեցաւ իւղաբերիցն եւ առաքելոց։ Քսաներորդ, յարտ է յայսմանէ՝ որ նախ քան զՔրիստոս՝ էր սկիզբն աւուր ծագումն լուսոյն. իսկ յետ յարութեանն Քրիստոսի եղեւ սկիզբն աւուրն ի մէջ գիշերի. զի այժմ ի խաւարէ ի լոյս ճանապարհորդիմք։ Եւ ի յայս միտս զտօն ամենայն սրբոց մարտիրոսաց ի մէջ գիշերի սկսանեմք Զ ժամով յառաջ քան զծագումն լուսոյն հասարակ աւուր։
       Իսկ թէ ոք ասիցէ, աւետարանն ընդ արշալոյսն ասէ զգալ կանանց եւ տեսանել զՔրիստոս։ Ասեմք նախ՝ թէ յարութիւնն ի մէջ գիշերի է որպէս ցուցաւ. այլ երեւիլն ընդ արշալոյսն է։
       Դարձեալ ասեմք՝ թէ կանայքն իւղաբերք Դ անգամ եկին ի գերեզմանն եւ այլ եւ այլ տեսլեան դիպեցան. եւ զիւրաքանչիւր դասուց Դ աւետարանիչքն գրեն։ Մատթէոս զառաջինն գրէ որ ի մէջ գիշերի եկին. եւ մի հրեշտակ տեսին. եւ զվէմն առաջին նոցա թաւալեցոյց եւ նստաւ ի վերայ նորա։ Եւ զերկրորդն զուկաս պատմէ վաղ քաջ ընդ առաւօտն։ Եւ տեսին երկու լուսազգեացք. եւ զվէմն թաւալեալ։ Իսկ զերրորդն Մարկոս պատմէ առաւօտուն եւ յարեւագալն յետ Ղուկասու. եւ տեսին երիտասարդ մի ի ներքս ի գերեզմանն ընդ աջմէ նստեալ։ Եւ զչորրորդն Յօհաննէս պատմէ միայն զՄագդաղենացին. եւ տեսեալ երկու հրեշտակս ի սնարս եւ յոտս նստեալ։ Եւ սոյնպէս շաղփաղփ երեւէին բանք նոցա. եւ տեսիլքն սակայն ամենայնք՝ զմի եւ զնոյն յարութիւնն պատմէին։ Եւ այս հարցանելի է, զի թէ Մագդաղենացին ընդ առաջին կանայսն եկն զոր Մատթէոս պատմէ եւ համբուրեցին զոտն Յիսուսի. վասն է՞ր այժմ ասէ «բարձին զՏէրն իմ եւ ո՛չ գիտեմ ուր եգին զնա»։ Այս է, զի յորժամ ի մէջ գիշերին հրամայեաց հրեշտակն գնալ եւ պատմել աշակերտացն, այլ կանայքն որ ընդ նմային էին՝ գնացին. ի սէրն Քրիստոսի՝ եկաց զի այլ ինչ լուիցէ կամ տեսցէ։ Եւ ոմանք ասեն թէ՝ երկու են մագդաղենացիքն. մինն գնաց եւ ի ճանապարհին ետես զՏէրն. եւ միւսն եկաց եւ պարտիզին ետես։
       Եւ թէ ոք ասիցէ, մարգարէն ասէ «զարթիք փառք իմ եւ ես զարթեայք առաւօտուց»։ Ասեմք թէ՝ վաղ առաւօտն եւ խոր երեկոյն զմէջ գիշերն նշանակեն. որպէս ասէ սուրբն Կիւրեղ եթէ՝ «վաղ առաւօտն եւ խոր գիշերն ի մի եւ ի նոյն ընթանան ժամանակ»։ Այս թէ յորո՞ւմ ժամու յարեաւ Քրիստոս։ Իսկ թէ քանի՝ ժամս եկաց մեռեալ։ Ոմանք Խ ժամս ասեն. եւ այլք աւելի եւ պակաս։ Այլ որ ուղղապէս հանդիպիմք ասեմք թէ Լ ժամ մարմինն եկաց ի գերեզմանի. եւ հոգին ԼԳ ժամ կէս յամեաց ի դժոխս։ Զի յինն ժամու ուրբաթուն արձակեաց զհոգին եւ էջ ի դժոխս. եւ ապա ընդ երեկոյս ի մուտն արեւու մարմինն եմուտ ի գերեզման. Արդ՝ շաբաթի գիշերն եւ տիւն ԻԴ ժամ. եւ Զ ժամ ի կիրակէէն մինչ ի մէջ գիշերն. որ լինի Լ ժամ։ Իսկ հոգին Դ ժամ եւ կէս նախ իջեալ ի դժոխս որ լինի ԼԳ ժամ եւ կէս։ Եւ այն է խորհուրդն, զի որ Ք ամ մարմնով մարմնաւորացն քարոզեաց. նոյն քան ժամս հոգւով հոգւոցն քարոզեաց. այսինքն ԼԳ ամ եւ կէս ի յերկրի. ԼԳ ժամ եւ կէսս ի դժոխս, իսկ մարմինն յերեսուն ժամուն ի գերեզմանէն յարեաւ. զի երեսնամեայ մկրտեցաւ մարմնով եւ ել ի ջրոյն։ Եւ Լ ժամեայ յարեաւ եւ ել ի գրեզմանէն։ Եւ Ադամ երեսնամեայ ստեղծաւ։ Եւ մեք ի հասարակ յարութեանն երեսնամեայ յառնելոց եմք։
      
       Հարց. Ապա որպէս Գ տիւ եւ Գ գիշեր թաղումն Տեառն։
       Պատասխանի. Զանազան են ասացեալ։ Նախ՝ խորհրդաբար. ի Ե շաբաթոջ աւուրն յերեկոյն թաղեցաւ ի սիրտ առաքելոցն ճաշակմամբ մարմնոյն. եւ յերկոյին կիրակէին տեսին զՏէրն յորժամ դրօքն փակելովք եմուտ առ նոսա։
       Երկրորդ այսպէս, զի յուրբաթի գիշերն ըմբռնեցին մինչեւ զվեց ժամն որ խաւար եղեւ մինչեւ ցինն ժամն։ Եւ դարձեալ լոյս եղեւ յերեք ժամն մինչեւ յերեկոյն ըստ մարգարէիցն «մտցէ արեգակն ի մէջ օրէի։ եւ ընդ երեկս եղիցի լոյս։ եւ դարձեալ ո՛չ տիւ իցէ եւ ոչ գիշեր. եւ եղից օր մի»։ Եւ Զ ժամն անցեալ եւ իւր գիշերն լինի Բ օր ուրբաթուն։ Եւ շաբաթի գիշերն եւ տիւն իւր՝ լինի Գ տիւ եւ Գ գիշեր։
       Եւ յերեկոյի շաբաթուն յորում լուսանայր միաշաբաթին լինի յարութիւնն Քրիստոսի ըստ Մատթէոսի։ Երրորդ սոյնպէս ասեն, ընդ իւն եւ ընդ գիշերն Գ. որ է ուրբաթն, եւ շաբաթի գիշերն, եւ շաբաթի օրն, եւ յերեկօրեայ յարութիւնն։ Չորրորդ սոյնպէս ասեն. ուրբաթն եւ իւր գիշերն որ չարչարեցաւ, եւ շաբաթն եւ իւր գիշերն որ թաղեցաւ։ Կիրակէ եւ իւր գիշերն որ յարեաւ. յորում ժամու եւ իցէ։ Հինգերորդ որ ուղիղն է. զի Բ է օր. բնական եւ արուեստական. եւ ասացեալքդ ամենայն յարուեստական օրս նկատեն եւ ի չարչարանս։
       Այլ պիտոյ է բնական Գ տիւ եւ Գ գիշեր գոլ ի սիրտ երկրի որպէս ասաց Քրիստոս։
       Եւ է այսպէս. զի անուամբ բոլորին պարտ է իմանալ զմասնաւորն. զի առաջին օրն անկատար է. նոյնպէս եւ երկրորդն անկատար է. նոյնպէս եւ երկրորդն անկատար է եւ մասն. այլ միջինն կատարեալ է։ Եւ այսպէս սովորաբար խօսիմք, թէ յուրբաթի կէս օրն ելեալ ոք ի տեղւոջէ մինչեւ գայ առ մեզ ի լոյս կիրակէին կամ ընդ առաւօտն, ասեմք թէ Գ օր է ճանապարհին. նոյնպէ եւ յարութիւնն Քրիստսի։
       Վասն Մարիամանց Հարց.
       Քանի՞ են Մարիամք զոր յիշէ աւետարանն։
       Պատասխանի. Վեց։ Նախ՝ աստուածածին կոյսն՝ Մարիամ։
       Երկրորդ՝ Մագդաղենացին Մարիամ յորմէ Է դեւքն ելին. Երրորդ՝ միւս Մարիամ Մագդաղենացի։ Չորրորդ՝ Մարիամ Յակոբայ եւ Յովսեայ մայրն, որ էր կին Յովսեփայ կոչեցեալն Աստուածահայր։ Հինգերորդ՝ մարիամ կղէոպեանց որ կայր առ խաչին։ Կղէոպոս եղբայր է Յովսեփայ. եւ Մարիամս այս դուստր է նորա։ Եւ վասն այս չափ ազգակցութեան՝ քոյր Աստուածամօրն կոչեցաւ։ Վեցերորդ՝ Մարիամ քոյրն Ղազարու. որ էօծ զՏէրն իւղով։
      
       Հարց. Զի՞նչ է վարշամակն ծալեալ եւ կտաւն ոչ։
       Պատասխանի։ Ծալեալ վարշամակն նշանակէ զաստուածութիւնն որ գլուխ է. եւ կտաւն զմարդկութիւնն. Դարձեալ՝ որպէս ծալեալն ծածուկ է եւ մի կողմն երեւի։ Նոյնպէս եւ ծածուկ է աստուածային էութիւնն եւ անհաս յամենայն եղանակաց. միայն խնամօք երեւի որոց կամի։ Իսկ պատանքն ո՛չ ծալեալ. զի խորհուրդ տնօրէնութեանն ոչ ամենեւիմբ յայտնի է եւ ո՛չ անյայտ. որպէս կտաւն բազում ունէր փութուածս։ Եւ սոքա ամենայն ստուգեն զյարութիւն նորա թէ ոչ է գողացեալ. զի գողն ո՛չ ծալէր զվարշամակն եւ զկտաւն զմռեալ։
      
       Հարցումն. Վասն է՞ր ոչ ետ թոյլ մերձենալ Մարիամու. եւ այն զի ի ճանապարհին կալան զոտս նորա եւ համբուրեցին այլ կանայք։
       Պատասխանի. Նախ՝ ոմանք ասեն թէ մարդկօրէն կամէր իմանալ զնա եւ հարցանել վասն խաչին եւ դժոխոց եւ յարութեանն. իսկ այս կատարեալ մտաց պէտք էին եւ շատ ժամու։
       Երկրորդ՝ ասելն «չեւ եւս ելեալ եմ առ հայր իմ, » ցուցանէ թէ զոր այժմ խնդրես, հոգին գայ եւ զայդ ամենայն ծանուցանէ ձեզ։
       Երրորդ վասն այն արգել, զի ցուցանէ է յոյժ պատուեցաւ մարմինն այն եւ ոչ է համարձակելի որպէս յառաջն մաքսաւորք եւ պոռնիկք եւ մերձենային։
       Չորրորդ ասեն ոմանք թէ՝ դեռ չէր մկրտեալ Մարիամ. եւ ոչ մկրտելոցն անհպելի է. թէպէտ եւ իւրք իցեն։
       Հինգերորդ, այլք ասեն թէ հայցեաց ինչ շնորհս քահանայութեան որ չէր անկ կանանց։
       Վեցերորդ, ոմանք ասեն թէ պարգեւս խնդրէր հոգեւորական. վասն այն ասէ ելանեմ առ հայր իմ եւ իջանէ հոգին եւ լնու զձեզ ձրի պարգեւօք. այժմ յաղագս այդորիկ մի մերձենար։
       Եօթներորդ, կամ թէ եգիտ ի նա երկեւան ինչ թերութեան վասն յարութեանն. իբրեւ զի ասէ յայսմ գիշերի մերձեցայք յոտս իմ եւ ոչ հաւատացեր. վան այն կրկին անգամ ո՛չ հրամայէ մերձենալ։
       Ութներորդ, զի ծնունդ էր նա նոր եւ գլխաւոր. եւ այն՝ զի նովաւ կորնչէին ազգք եւ տոհմք եւ գարք։ Յայսմիկ յայտ արար թէ ի յարութեան անդ ոչ դառնայօք յոք ոչ հայր յոդիս՝ եւ ո՛չ որդիք առ հարս իւրեանց. այլ դառնան ամեքեան յայս. զի արժանի լիցին ողորմութեամբ ելանել առ հայր։
       Իններորդ, ասէ «մի մերձենար, » զի մարմինն այն պտուղ էր կանուխ դժոխոցն. եւ ինքն Տէր մեր իբրեւ քահանայ նոր յամենայն ձեռաց պահէր զգուշութեամբ, զի պահեցէ զնա ի ձեռին որ կարօղ է ընդ ունել զայնպիսի պատարագն։
       Տասներորդ, զի ցուցցէ թէ թշնամեաց նորա ո՛չ է իշխանութիւն բուռն հարկանել զնմանէ. իսկ բարեկամաց նորա գոյ իշխանութիւն այլով իւրք մերձենալ ի նա. այսինքն սիրով եւ երկիւղիւ յայնմիկ զոր ուտեն զնա։
       Մետասաներորդ, զի ձգեալ զձեռն Եւայի հնազանդեցոյց զմարմինն զայն իներքոյ մահու։ Վասն այն ո՛չ ետ Մարիամու մերձենալ. այլ պահեաց զնա բազկին այնմիկ որ նստոյց զնա ընդ աջմէ իւրմէ։
       Երկոտասաներորդ, «մի՞ մերձենար, » եցոյց թէ՝ որք յետ յարութեանն եւ վերանալոյն յերկինս կամին մերձենալ ի մարմին նորա առաքինութեամբ ի մարմին նորա առաքինութեամբ եւ սրբութեամբ, զախտս հոգւոց ի բաց ընկեսցեն եւ մի ունայնապէս մերձեսցին ի նա։
       Երեքտասներորդ, զի Մարիամ ո՛չ խոնարհութեամբ կամէր մերձենալ յոտս նորա որպէս այլ կանայքն. այլ յերեսն դիմեաց նա հպարտութեամբ առ ի համբուրել զնա։ Իսկ Տէրն կամեցաւ ուսուցանել նմա զխոնարհութիւն՝ արգել զնա։
       Չորեքտասներորդ, զի ցուցցէ թէ յայսմ հետէ արքն միայն ունին իշխանութիւն մերձենալ առ ի պատարագել. եւ ոչ գոյ համարձակութիւն կանանց յայս գործ։ Հինգետասներորդ, զի բաւական համարեցաւ ի պատիւ կանանց զայն՝ զի յառաջագոյն մերձեցաւ ի նոսա ծննդեամբ։ Իսկ յետ յարութեանն կամի զի արք նախ մերձեսցին ի նա մինչ դեռ ոչ է ելեալ նա առ հայր։ Իսկ ասելն «չեւ եւս ելեալ եմ առ հայր իմ, » ցուցանէ թէ որպէս նախ զչարչարանսն եւ յարութեանն։ Սոյնպէս եւ աստ յառաջագոյն ասէ վասն վերանալոյն իւրոյ։ Եւ դարձեալ՝ որպէս զայլ կանայսն արար աւետաւորս յարութեան իւրոյ. սոյնպէս եւ զՄագդաղենացին վերանալոյն առ հայր։
       Ներսէս Կաթողիկոսն Հայոց։
       Արդ մի մերձենար դու յիս անկատար գոլով. որպէս մայր քո Եւա ի ծառն գիտութեան. յորժամ առ բնութեամբ իմ հայր՝ եւ ձեր ըստ շնորհի՝ եւ Աստուած մարմնոյս իմոյ ես ելանիցեմ, որոտմամբ իջեալ հոգին զձեզ կատարէ. արժանաւորիք յայնժամ առիս մերձենալ
       Հարցումն։
       Զի՞նչ է որ ասէ «հայր իմ եւ հայր ձեր, Աստուած իմ եւ Աստուած ձեր»։
       Պատասխանի. Նախ՝ որպէս ասաց սուրբն Ներսէս՝ Քրիստոսի բնութեամբն է հայր՝ եւ մեզ շնորհօք։ Մեզ բոլորիցս Աստուած եւ նմա մարմնոյն։ Դարձեալ Քրիստոսի հայրէ բնութեամբ՝ եւ Աստուած հաւասարութեամբ։ Եւ մեզ հայր է կոչմամբ՝ եւ Աստուած բնութեամբ։ Դարձեալ, հայր է Քրիստոս ըստ էութեանն. եւ Աստուած վասն միաւորութեանն. զի հայր միաւորեաց զբանն ի մարմնի. ըստ որում ասէ «զնա Տէր եւ օծեալ Աստուած արար»։ Եւ այլ եւս գտցես յաստուածաբանին ճառն յառաջքն գրոցս ի եօթն գլուխն ի ԺԳ համարն։ Եւ վասն յարութեան Քրիստոսի այս քան։