Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Զի՞նչ է հիմն որ եդեալ է Յիսու Քրիստոս, եւ շինուածն ոսկի արծաթ եւ այլն։
       Պատասխանի. Հիմն եւ շինուածն ցուցանեն թէ տաճարս կամի շինել զմեզ Աստուծոյ. ըստ այնմ «դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք»։ Արդ՝ առաջին հիմքն Քրիստոս է եւ գլուխ. եւ հաւատացեալքն շինուածք ի նա. եւ հայր շինօղ։ Ըստ այնմ, «ես դնեմ ի հիմունս Սիօնի վէմ ընտիր գլուխ անկեան պատուական. եւ որ ի նա հաւատայցէ՝ մի՛ ամաչեսցէ յաւիտեան»։ Երկրորդ հիմն՝ դաւանութիւնն Պետրոսի է. եւ գաւանօղքն շինուածք. եւ Քրիստոս շինօղ։
       Երրորդ հիմն՝ առանձին հաւատն է. եւ գործքն շինուածք. եւ մեք շինօղք։ Եւ թէ վասն է՞ր է Գ հիմն հաւատոյ։ Այս է. զի հաւատն ունի Գ յատկութիւն, որ է հաւատն. եւ հաւատալն. եւ հաւատալին։ Նոյնպէս ասա զդաւանութիւնն։ Զորօրինակ ասեմք, իմացումն իմանալ. եւ իմանալի։ Եւ որպէս ասեմք, զգայութիւն. զգալ. եւ զգալի։ Այսպէսս հաւատալին է Քրիստոսի, եւ հաւատալն դաւանելն, եւ հաւատն որ առ մեզ է։
       Վասն այսորիկ հիմն հաւատոյն եւ գլուխ՝ է երեք ամենայն հաւատացելոց։
       Իսկ թէ ուրեք առաքեալք եւ մարգարէք հիմն կոչին, քանզի նախ նոքա ժողովեցան ի հաւատս եւ եղեն հիմունք եկեղեցւոյ, եւ ապա զայլս ժողովեցին։ Եւ շինուածք են դասք ամենայն արդարոց. նոքին դարձեալ մարմնով բնակիչք եւ հաւատով շինուածք։ Իսկ վասն շինուածոց ասացեալ է յառաջիկայդ ի ԼԵ գլուխն, ի ԼԷ համարն։
      
       Հարց. Զի՞նչ է որ Քրիստոս գլուխ կոչի եւ եկեղեցի անդամք։
       Պատասխանի. Գլխոյն հարկաւոր է կրկին իր։ Նախ՝ զի իցէ սկիզբն ամենայն մարմնոյն. եւ զի իցէ յէութենէ նորին։ Որպէս ասէ առաքեալն, «գլուխ կնոջ այր է»։ զի կինն յառնէն եւ բնութիւն նորա ունի «Եւ առն ամենայնի գլուխ է Քրիստոսի»։ զի անդամք Քրիստոսի եմք եւ բնութենակիցք։ «Եւ գլուխ Քրիստոսի Աստուած հայր»։ զի սկիզբնէ Որդոյ եւ էակից նմա։ Այլ գիտելի է, զի Քրիստոս գլուխ է եկեղեցւոյ, եւ հաւատացեալք մարմին եւ անդամք նմա։ Որպէս գրէ առաքեալն. «որ է պատկեր աներեւութիւն Աստուծոյ. զնա եդ գլուխ մարմնոյ եկեղեցւոյ»։ Եւ այս վասն բազում յատկութեանց գլխոյ։ Նախ՝ որպէս մի է գլուխ, եւ անդամք բազում։ Նոյնպէս մի է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս եւ ոչ երկու ըստ բաժանողաց ոմանց։ Իսկ հաւատացեալք բազումք։ Երկրորդ՝ միով գլխով բոլոր անդամք ամենայնի մի են հաղորդութեամբ նմա։ Նոյնպէս մի է Քրիստոս եւ մի մարմին նորա. որ կոչի կաթուղիկէ եկեղեցի. որպէս ի հաւատմքն ասի. Երրորդ՝ ի գլխոյն իջանեն կենդանութիւնք եւ զօրութիւնք եւ առողջութիւնք եւ շարժութիւնք ի բոլոր անդամս ի ձեռն ջլոյն։ Նոյնպէս ի Քրիստոս է ի մեզ իջանէ կենդանութիւն հոգեւոր, եւ զօրութիւն, եւ առողջութիւն, եւ շարժութիւն յօդոց եւ խաղալեաց ի ձեռն հաւատոյն շաղկապութեան։ «Զի նովաւ կեամք եւ շարժիմք եւ եմք» ասէ առաքեալն։ Չորրորդ՝ ի գլխոյն է տեսողութիւն եւ լուր եւ վայելչութիւնք համոզ եւ հոտոց։ Նոյպէս Քրիստոսիւ տեսանեմք զհայր Աստուած, եւ առնեմք զկամս նորա. եւ կերակրիմք եւ զմայլիմք հոգէպէս։ Հինգերորդ՝ ի գլխոյն են փառք եւ խնդութիւն. բան եւ իմաստութիւն։ Նոյնպէս Քրիստոս է փառք եւ ցնծութիւն, բան եւ իմաստութիւն եկեղեցւոյ սրբոյ։ Որով զփառս որդէգրութեան եւ զժառանգութիւն արքայութեան ընկալաք. որ է անտրտում ուրախութիւն։ Եւ շնորհք իմաստութեան ի մեեզ ծաւալեալ. ըստ այնմ «որպէս իւղ զի իջանէ ի գլուխ մեր եւ ի մորուսս քահանայութեան կարգի, եւ ի գրապանս զգեստու ժողովրդեանն»։ Այս քան վասն հիման եւ գլխոյ եկեղեցւոյ։
      
       Թէ մի է Եկեղեցի Հարցումն.
       Որպէ՞ս է մի կաթուղիկէ եկեղեցի ընդ ոլորտս տիեզերաց։
       Պատասխանի.
       Կաթողիկէն ընդհանրական լսի. իսկ եկեղեցին ժողովումն։ Եւ հոմ անունէ. զի եկեղեցի է շինեալն ի քարանց, եւ եկեղեցի է հաւատացեալ ժողվուրդն. Եւ նմանի սոքա։ Նախ՝ զի երկոքեան տաճար են Աստուծոյ. այսինքն շինեալն եւ մարդն. «Դուք տաճար Աստուծոյ կենդանւոյ էք ասէ առաքեալն». Եւ զի Քրիստոս է հիմն երկուցն. եւ Դ անկիւն առաքեալք եւ մարգարէք. եւ հին եւ նոր կտակարանք ասացեալ նոցա. եւ շինուածքն բոլոր հաւատացեալք։ Այլ եւե այսու, զի մեք մկրտութեամբ եւ հաղորդութեամբն լինիմք տաճար Աստուծոյ։ Նոյնպէս եւ շինեալն օրհնութեամբ. զի լուանամք նախ ջրով եւ ապա գինւով։ Եւ այլ բազում ինչ ունիմք հաւասարութիւն. որպէս ցուցանի յառաջիկայդ ի ԼԸ համարն։ Իսկ յատուկ, զի նա կոչի ժողովարան. եւ մեք ժողովեալք։ Եւ դարձեալ նա կոչի դուստր. եւ մեք հարսն երկնաւոր փեսային։
       Այժմ ասասցուք թէ ո՞րպէս կոչի մի եկեղեցի յայտնապէս ի կարճոյ։ Մի կոչի եկեղեցի՝ ոչ տեղեաւ մի. այլ միով հաւատով եւ յուսով կոչմանն. եւ միոյ մօր եւ մի որովայնի ծնունդ աւազանին. եւ մի կերակուր որ է տեսութիւն աստուածային գրոց. եւ մի մարմին եւ արիւն փրկական. եւ մի գլուխ եւ պսակ եւ զգեստ ունիմք զՔրիստոս։ Սակայն տեսցուք զի ըստ փիլիսոփային մի ասի Գ եղանակաւ։ Այս է կամ սեռիւ. կամ տեսակաւ. կամ անհատիւ. Որպէս սեռիւ մի են ամենայն կենդանիք. եւ տեսակաւ ամենայն մարդ. եւ անհատիւ մի որպէս Պետրոս։ Արդ՝ մի է ամենայնի ընդհանուր եկեղեցիք որ է բոլոր քրիստոնեայք ըստ հաւատոյն եւ կոչմանն յուսոյն որպէս սեռիւ։ Եւ մի է ըստ խորհուրդոյն՝ այսինք մկրտութեամբ պատագելով՝ կարգիւ՝ եւ այլովն՝ որպէս տեսակաւ։ Եւ միէ ըստ ձեւոյն արարողութեան պահոց աղօթից որպէս անհատիւ։ Դարձեալ եւ այլապէս երեւի միութիւն ի բաժանմանէ Գ եղանակաց։ Կամ որպէս բոլոր իմասունս. կամ հոմ անուն ձայն. կամ որպէս ի միոջէ եւ առ մի։ Նախ՝ որպէս բոլորն է մարմին եւ իւրաքանչիւր մասունքն. նոյնպէս եւ բոլորն մի եղեղեցի՝ եւ իւրաքանչիւրքն. եւ բոլորն քրիստոնեայ՝ եւ մին մարդն. եթէ նման։ եւ Երկրորդ, մի անուն՝ եւ նշանակեալքն բազումք. որպէս խոյ է յերկինս եւ երկրի եւ ի ծովս նոյնպէս մի կոչի եկեղեցի կենդանի մարդն եւ շինեալն ի քարանց եւ եկեղեցին անդրանկացն են որպիսութեամբ։ Երրորդ ի միոջէ եւ առ մի. որպէս բժշկական դեղ եւ գործիք։ Նոյնպէս մի է եկեղեցի յիւրաքանչիւր ազգս. զմի եւ զնոյն ունելով գործ եւ իր ի միոյ գլխոյն առ մի անդամքս. ի միոյն Քրիստոս է առ մի քրիստոնեայքս. ի միոյ հաւատոյն առ մի հաւատացեալքս. եւ այլ նմանապէս առ այսոքիւք երրորդ եկեղեցի որով կարօղ են հաւաքել ամենայն տիեզերք երկրի եւ լինիլ միով հաւատովն մի հաւատացեալք որպէս ասացաւ։ Չորրորդ՝ եկեղեցի է անդրանկացն վերինն Սիոնի որ է հոգիք սրբոցն ժողովեալ. զոր Պողոս եկեղեցի կոչէ զորդիս արդարոց կատարելոցն։ Իբր զի հոմ անուն է եկեղեցի եւ ունի Դ նշանակութիւնս. որ է ըստ որինս. եւ վերինն եկեղեցի. եւ շինեալք ի մէնջ. եւ հաւատն ժողովարար մեր։ Այս թէ ո՞րքանաբար կոչի եկեղեցի։
       Դուստրն եւ Հարսն կոչի Հարցումն։
       Վասն է՞ երբեմն իգական հարսն եւ դուստր կոչի եկեղեցի. եւ երբեմն արական որդի։
       Պատասխանի. Հարսն կոչի վասն երից. Նախ՝ վասն կատարեալ սիրոյն Քրիստոսի որպէս փեսայի եւ հարսին։
       Երկրորդ՝ վասն գերազանց եւ ծայրագոյն միաւորութեանն Քրիստոսի ընդ եկեղեցի։
       Երրորդ՝ վասն ծննդեական գոլոյն բարեաց։
       Իսկ եւ որդի կոչի վասն երից։ Նախ՝ զի եղբայր եւ ժառանգակից եմք Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի աջակողմեան եմք։ Երրորդ՝ վասն արիական գործոցն։
       Հարց. Որպէս կոչի հարսն եւ դուստր.
       Պատասխանի. Ընդ Քրիստոսի միաւորեալ. որպէս փեսայն որդի է, եւ հարսն դուստր կոչի Աստուծոյ հօր։ Որպէս եւ առ մեզ է. զի կին որդւոյն դուստր կոչի հօրն վասն մի մարմնոյն։
       Դարձեալ՝ թէպէտ մի է հայր եւ մայր Քրիստոսի եւ եկեղեցւոյ, այլ զանազան կերպիւ։ Զի նա բնութեամբ. եւ մեք շնորհօք։ Նոյնպէս եւ Ադամ զծնեալս յինքենէ՝ այլ եւ այլ զուգիցն կապէր։ Եւ որպէս կողն Ադամայ եղեւ կին. եւ շինեալ եկեղեցի լինի հարսն Քրիստոսի։ Իսկ մայրն է եկեղեցի վասն անդամոցն Քրիստոսի։ Եւ կին վասն գոլոյն որում փեսայի կոչի։ Եւ այլն նոյնպէսս ի մասցի ուղղակի։
       Վասն մասնաւոր Անդամոց Հարցումն.
       Ո՞րք են մասնաւոր անդամք եկեղեցւոյ։
       Պատասխանի. Գլուխ եկեղեցւոյ է Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս որպէսս ասացաւ։ Եւ փոխանորդ նորա ի յերկրի ի հինն քահանայապետն որպէս Ահարօն. եւ ի նորս կթղկոսն իւրաքանչիւր ազգի։ Իսկ ակն տեսանօղ՝ մարգարէքն. եւ առաքեալքն ինքնատեսսք բանին Աստուծոյ։ Այլ եւ եպիսկոպոն վերատեսուչ եւ դէտ կոչի։ Բերան աւետարանիչքն. եւ լեզուք՝ քարոզք բանին կենաց։ Ատամունք՝ վարդապետք եւ մեկնիչք եւ ծասկիչք հոգեւոր կերակրոյն։ Հոտոտելիք՝ որք ընտեն եւ որոշեն զբարի եւ զչար։ Ունկն՝ աշակերք ճշմարտութեան բանին։ Մարմին՝ բոլոր հաւատացեալք եւ անդամք Քրիստոսի։ Ձեռք՝ քահանայք գործիք սուրբ խորհրդոցն։ Եւ Ոտք՝ կրօնաւորք եւ ապաշխարօղք. որք կրեն զծանրութիւն օրինացն։
       Եւ Դարձեալ՝ գլուխ է Քրիստոս. եւ հերք՝ որպէս դասք վերին զօրացն ի նմանէ առ մեզ ի ջուցեալ զշնորհս։ Իսկ մորուս կոչին մարգարէք եւ առաքեալք եւ հայրապետք մերձ բերանոյն առ մեզ խօսելով զպատգամս օրինացն Աստուծոյ։ Իսկ գրապան՝ վարդապետք եւ քահանայք պահապանք ժողովրդեանն. որք բոլորակի զգեստ կոչեցան Քրիստոսի։