Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Զի՞նչ է ապաշխարութիւնն է ցաւիլ վասն մեղացն զոր գործեաց. եւ պատժէ զինքն վասն չարին զոր արարեալ լինի։ Դարձեալ ապաշխարութիւն է վասն անցեալ չարեացն լալ. եւ լալովն վերստիին այլ ո՛չ առնել։ Եւ ապաշխարութիւնն Դ բաժին ունի. այսինքն զղջումն սրտի. խոստովանութիւն բերանոյ. եւ ապաշխարութիւն գործով։
       Զի որպէս Գ կերեպիւ մեղանչեմք. այսինքն ի խորհուրդս, ի բանս, եւ ի գործս։ Նոյնպէս Գ կերպիւ պարտիւք ապաշխարել։
       Եւ պարտ է որ ապաշխարանքն լինի առ ոտս քահանային։
       Եւ զամենայն մեղք ըստ կարգի վերոյ գրելոց խոստովանեսցի։ Եւ պարտ է ի շրջակայքն նայիլ. այսինքն յի՞նչ տեղ կամ յի՞նչ ժամանակ գործեաց զմեղքն։ Ո՞րքան յամեաց ի մեղքն։ Եւ եթէ թեթեւ փորձութեամբ անկաւ եւ եթէ մեծ։ Եւ յի՞նչ հասակ էր։ Ո՞րչափ իմաստութիւն ունէր։ Թէ կնոջ տէ՞ր էր յորժամ մեղանչեաց թէ ազապ էր։ Քահանայ էր թէ սարկաւագ։
       Դարձեալ թէ՝ ի՞նչ մարդոյ խոստովանեցաւ. թէ քահանա՞յ էր. հերձուածօ՞ղ էր թէ ուղղափառ։ Եւ գիտո՞ւն էր որ կարէր ճանաչել զմահու չափ մեղքն եւ զներելին։
       Դարձեալ զգուշասցի զիմի յամօթ է կամ երկիւղէ քահանային յուսահատութեամբ ծածկէ զմեղքն. եւ կամ զմեղքն բաժանէ. եւ զկէսն մին քահանային ասէ եւ զկէսն մին։ Զի շնորհքն Աստուծոյ ո՛չ է մասն մասն. այլ բոլոր եւ կատարեալ։ Եւ գիտելի է, զի մարդ որ ի մեղք անկանի եւ իմանայ զինքն որ մեղք գործեաց, եւ ունի զխոստովանահայրն պատրաստ ուղղափառ եւ գիտուն, ի յայն պահն պարտի խոստովանիլ։ Զի որպէս հուրն դիզին վնասակար է, նոյնպէս մեղքն հոգւոյն։
       Իսկ յորժամ մեղաւորն խոստովանի, պարտ է հայիլ քահանային թէ կրօնաւո՞ր թէ աշխարհական։ Թէ կրօնաւոր է՝ հարցանէ թէ ծոյլ եղեա՞լ յաղօթքն. կամ անհնազանդ. թէ բղջախոհ. թէ յատուկ իրք ունօղ։ թէ պճնօղ. թէ որոնօղ լաւ կերակրոց եւ ըմպելեաց. թէ քնափ եւ թէ կռւօղ։ Թէ անպատկառ մտեալ յեկեղեցին. եւ ի յաղօթք կանգնեալ։ Իսկ թէ աշխարհական լինի. հայի քահանայն թէ խոստովանօղն իմաստուն մարդ լինի առանց բարի գործոց։
       Ծեր եւ յանդուգն։
       Մանուկ եւ անհնազանդ.
       Փարթամ անգութ.
       Աղքատ ամբարտաւան։
       Դատաւոր մեղաւոր։
       Իրաց Տէր եւ անողորմ։
       Թագաւոր անօրէն։
       Կնոջ Տէր եւ պոռնիկ։
       Զամենայն ճշմարտութեամբ հարցանէ քահանայն. եւ այսպէս որ մի լիցի ի հարցանելն մեղք ուսուցանել ժողովրդեանն։
       Իսկ յորժամ քահանայն լաւ քննէ զխղճմտանքն ժողովրդեանն. խորհի վասն ապաշխարել. Տայ խրատ եւ զգուշացուցանէ ի մեղացն որ այլ չգործ է. վասն անցեալ մեղացն ցաւի. եւ խոստանալ այլ ոչ մեղանչել զանցեալ մեղքն։ Յայնժամ արձակ է ի մեղացն այս ձեւովս։ Ողորմեսցի քազ մարդասէրն Աստուած. եւ թողութիւն շնորհեսցէ յամենայն յանցանաց քոց. խոստովանելոցն եւ մոռացելոցն։ Եւ ես կարգաւս քահանայութեան իշխանութեամբ եւ աստուածային հրամանաւն. թէ «զոր արձակիցէք յերկրի՝ եղիցի արձակեալ յերկրինս»։ Նովին բանիւն արձակեմ զքեզ յամենայն մասնակցութենէ մեղաց. ի խորհրդոց ի բանից եւ գործոց. յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ։ Եւ դարձեալ տամ զքեզ ի խորհուրդ սուրբ եկեղեցոյ, զոր ինչ գործեսցես, եղիցի քեզ ի բարեգործութիւն եւ ի փառս հանդերձեալ կենացն ամէն։
       Արդ՝ ի սոցանէ մասն ինչ աղօթական է եւ մասն ինչ հրաման. վասն զի մասն ինչ եկեղեցւոյ կանոնաց մեղանչեմք, եւ մասն ինչ եւ մասն ինչ պատուիրանացն Աստուծոյ։ Վասն այն ի դիմաց եկեղեցւոյ աղօթքն է, եւ ի դիմաց Աստուծոյ իշխանութեամբ արձակումն։ Եւ յետոյ դնէ ապաշխարանք թէ զինչ կերպիւ պատեհ. պահք. թէ աղօթք. թէ ողորմութիւն. պատարագ. եւ այլ զինչ զոր կարօղ իցէ. զի պարտ է նմանեաւն զնմանն բժշկել.
      
       Հարց. Եթէ խոստովանութեամբ թողուի մեղքն, վասն է՞ր դնի ապաշխարանքն։
       Պատասխանի. Ասեմք թէ՝ այնպէս է շնորհք խոստովանութեանն որ զյաւիտենից պատիժն ժամանակեայ առնէ. որպէս յորժամ Դաւթի ասացաւ թէ՝ «մի պակասեսցէ սուր է տանէ քումմէ յաւիտեան» վասն սպանման եւ շնութեանն։ Եւ ընդ ասելն «մեղայ, » անցոյց Աստուած զմեղքն. այսինքն անցաւ եւ փոխեցաւ յաւիտենից պատուհասն ի ժամանակեայն. որ սակաւ մի խրատեցաւ ի ձեռն Աբիսողոմայ։ Եւ այս է պատճառն. զի անջրելի է հրամանքն Աստուծոյ. զի յորժամ մեղանչեմք, գրիմք ի պատիժն յաւիտենից։ Այլ ի զղջանալն եւ փոխիլն մեր, փոխէ Աստուած եւ զպատիժն ի ժամանակեայս։
       Այժմ պատասխանեսցուք նախ՝ եթէ խոստովանութեամբն թողութիւն լինի ամենայն մեղաց. այստուծոյ մնայ պատիժն զոր պահօք եւ աղօթիւք վճարէ որպէս ասեն ոմանք։
       Դարձեալ խոստովանութիւն սրբէ զմեղս որ ո՛չ տանջի. այլ ապաշխարութիւնն ամբարէ զբարիս ի հոգին զի պսակեսցի։
       Դարձեալ խոստովանութիւնն սրբէ զանցեալ մեղս. այլ ապաշխարութիւնն ցանկ է եւ պարիսպ ապագային զի մի եւս գործեսցէ։
       Եւ թէ ոք ասիցէ՝ ընդէ՞ր ապա յորժամ խոստովանին հաղորդին։ Ասեմք եթէ՝ կրկին է խոստովանութիւնն։ Մին է որ նախ խոստովանին եւ յետոյ ապաշխարեն։ Այլ սոքա ընդ ապաշխարութեան պատժոցն են եւ ոչ հաղորդին։ Որպէս այնք որք խոստովանին ի մուտս քառասնորդաց պահոց. որպէս ասէ Եսայի։ «Լուացարուք սրբեցարուք եւ եկայք խօսեցարուք ընդ միմեանս» եւ այլն։ Եւ երկրորդ խոստովանութիւնն է՝ որք նախ ապաշխարեն պահօք եւ ճգնութեամբ, եւ յետոյ խոստովանին եւ հաղորդին. այսպիսիքս, որպէս նոքա որք մերձ ի զատիկն խոստովանին եւ սրբութեանց արժանաւորին։
       Դարձեալ ասեմք թէ կրկին է խոստովանութիւնն. նոյնպէս եւ թողութիւնն։ Զի է որ խոստովանին զմեղս եւ արմատն հաստատ է. այս է որ ի միտ ունի խոստովանիլ եւ դարձեալ մեղանչել. որպէս աղգն Ֆռանկաց ունին զայսպիսի խոստովանութիւնս միշտ քահանայքն եւ ժողովուրդքն. եւ այսպիսիս անկատար առնու զթողութիւն. զի խոստովանեալ մեղքն բարձութիւն, այլ պատիժն ոչ։ Եւ է խոստովանութիւն որ զարմատ մեղացն քակէ ի սրտէն ե զղջացեալ ի մեղաց, հաստատ է ի կամս եւ ի միտս այլ ո՛չ մեղանչել։ Այսպիսիս կատարեալ խոստովանութիւն է. եւ զայսպիսոյ մեղս թողու քահանայական իշխանութիւնն. եւ զպատիժն ընդ նմին։ Զի պատժոյ արմատն մեղքն է. ընդ բառնիլ մեղացն բարձաւ եւ պատիժ գեհենին. որպէս Տէր մեր եթող զմեղս անդամալուծին. եւ բարձան պատիժքն։
       Նոյնպէս եւ քահանացւոյն. նոյնպէս եւ աւազակին։ Նաեւ կատարեալ խոստովանութիւնն ունի զերիս մասունս ապաշխարութեան։ Զի ատելութիւն մեղաց զղջումն է սրտին. եւ խոստովանի բերանով. եւ զամօթն կրէ փոխանակ պատժոյն։ Յիրաւի ապա այսպիսի խոսովանութիւնս կատարելապէս թողու զմեղս եւ զպատիժս. որպէս ասացաւ յառաջագոյն ի թագաւորեաց ԻԷ գլուխն. ԺԵ համարն տես։
      
       Հարցումն.
       Որք իցեն ի մեծամեծ մեղս մահու չափ, օգո՞ւտ է խոսստովանութիւն նոցա թէ ոչ։
       Պատասխանի.
       Ասեմք վարդապետք եթէ՝ խոսովանութիւնն է հնարք, եւ է հրաման։ Արդ ըստայնմ որէ հնարք՝ ո՛չ է օգուտ որ քան է մարդ ի մեղս։ Սակայն ազատի ի կանոնական հրամանաց։
      
       Հարց. Զխոստովանեալ մեղքն պա՞րտ է կրկնել թէ ոչ։
       Պատասխանի. Ասեն վարդապետք թէ՝ զմի անգամ խոստովանեալն բարի հաւատով եւ կատարեալ զղջմամբ՝ ոչ է պարտ կրկնել. եթէ ոչ վասն չորից պատճառաց։ Երկուքն ի կողմանէ խոստովանահօրն, եւ երկուքն ի խոստովանողին։ Նախ՝ թէ խոստովանահայրն չունի իշխանութիւն արձակելոյ կամ ընդ բանիւ արգելեալ է։ Երկրորդ՝ թէ տգէտ լիցի քահանայն եւ ոչ չկարէր ընտրել զծանրութիւն մեղացն եւ զանազանել։ Երրորդ՝ թէ խոստովանօղն կիսատեաց զխոստովանութիւնն եւ ծածկեաց. զի պարտ է զոր ի մտի ունի՝ զբոլորն միոյն քահանայի խոստովանիլ. Չորրորդ՝ եթէ անփոյթ արար եւ մոռացաւ զկարգեալ ապաշխարութիւն փոխարինացն, պարտ է կրկին խոստովանիլ. զի առանց խոստովանութեան մեղքն ոչ թողութիւն։ Եւ վասն ներելեացն թողութեան ասացաւ ի թուոց ԻԲ գլուխն, ԿԱ համարն։
       Այսքան ի կարճոյ վասն ապաշխարութեան։