Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Ո՞րք են դատաւորք։
       Պատասխան։
       Չորս են դատաւորք։ Նախ Քրիստոս դատեսցէ աստուածութեամբն եւ մարդկութեամբն։ Զի բոլոր Երրորդութիւն դատէ զմեղաւորս, եւ մարդկութեամբ խօսի ընդ նոսա Քրիստոս։
       Երկրորդ, աթոռակիցքն Քրիստոսի. որպէս առաքեալն եւ մարգարէք եւ կատարեալքն դատեն զմեղաւորս իբրր տեղեակք օրինացն Աստուծոյ։ Այլ եւ որք ի մի խնամս վայելեցին յԱստուծոյ. յարեւ եւ յանձրեւ. եւ ի մի տեղիք բնակեցան եւ մի պիտոյիւք շատացան. եւ նոքա զտուօղն ո՛չ ճանաչեցին։
       Երրորդ, հաւաստի արդարութեամբ. եւ այսպէս ամենայն սուրբք եւ հրեշտակք դատեսցեն զնոսա որք ի նոյն շաւիղն յանցաւոր գտան։
       Չորրորդ, յայտնելով մեղացն. եւ այսպէս մեղաւորք եւ չարք զմիմեանս դատեսցեն։
       Վասն Դատելոցն Հարց։
       Ո՞րպէս դատին։ Պատասխան։
       Կրկին է դատաստանն։
       Նախ քննութեան. եւ երկրորդն հատուցման։ Եւ դատաստան հատուցման ամենեցուն է, այլ դատաստան քննութեանոչ. զի ի չորս բաժանին ամենայն դատեցեալք։ Ոմանք ո՛չ դատին այլ դատապարտին որպէս բուն չարքնեւ յայտնի մեղաւորքն. վասն որոց ասէ մարգարէն, «ո՛չ յարիցեն ամբարիշտք ի դատաստան»։ Եւ ոմանք դատին եւ դատապարտին. որպէս միջակք որք ունին հաւատ եւ ո՛չ գործք. որպէս չար հաւատացեալք։ Եւ որք ունին գործք եւ ո՛չ հաւատ. զի աստ հատուցաւ նոցա։ Ոմանք ո՛չ դա տին եւ ո՛չ դատապարտին. որպէս բուն արդարքն եւ կատարեալքն. որոց ա սէ Տէրն «ի դատաստան ո՛չ մտանեն, այլ փոխեցան ի մահուանէ ի կեանս»։ Եւ ոմանք դատին այլ ո՛չ դատապարտին. որպէս միջակ արդարքն. որք ունին ներելի եւ մասնաւոր մեղս։
      
       Հարց։ Ո՞րք են որ առանց դատաստանի կորնչին։
       Պատ. Որք արտաքոյ օրինաց մեղանչեցին որպէս կռապաշտք՝ եւ հրէայքն որք յետ խաչելութեան Քրիստոսի. զի յետ խաչին պահպանութիւն օրինացն ի կռապաշտութիւն է համարեալ նոցա։
      
       Հարց։ Ո՞րք են որ դատաստանաւ կորնչին։
       Պատ. Որք առին զօրէնս եւ ո՛չ պահեցին որպէս չարա քրիստոնեայք ի նորս եւ չար հրէայքն ի հինն. նոցա ասասցի «երթայք յինէն անիծեալք ի հուրն յաւիտենից»։
      
       Հարց։ Ո՞րք եեն որ առանց դատաստանի փրկին։
       Պատ. Որք ի վեր Ք զօրէնս գործեցին. որպէս առաքեալք, մարգարէք, մարտիրոսք, կուսանք, եւ այլք։
      
       Հարց։ Ո՞րք են որ դատաստանաւ փրկին։
       Պատ. Հաւատացեալ արդարք. որք ըստ օրինաց հնոյն կամ նորոյս գործեցին զարդարութիւն. կամ որք սխալեցին եւ ապաշխարեցին զմեղս զղջմամբ խոստովանութեամբ պահօք աղօթիւք ողորմութեաեմբե եւ այովք։ Նոցա ասա սցի «եկայք օրհնեալք հօր իմոյ» եւ այլն։
      
       Հարց։ Իցէ՞ անդ ձայնական խօսք։
       Պատ. Որովհետեւ ի վերայ երկրի եւ օդոյ է դատաստանն, հաւատալի է եւ ձայնական խօսից։ Դարձեալ որպէս ի վեր անդր ի հրեշտակացն՝ բանն յերիս որոշեցաւ. այսինքն է բան մտաց եւ բան լեզուի եւ բան գործոյ։
       Արդ բանիւ մտաց խօսի ընդբուն արդարս եւ ընդ հրեշտակս որք դատենն զայլս։ Եւ բանիւ գործոյ խօսի ընդ բուն չարս եւ ընդ դեւս որք առաքին ի տանջանս։ Եւ բանիւ բերանոյ խօսի ընդ միջակ արդարս եւ ընդ մեղաւորս. ասելով «եկայք օրհնեալք։ եւ երթայք անիծեալք»։
      
       Հարց։ Միո՞վ բանիւ խօսի ընդ Բ դասքն՝ թէ կրկին։
       Պատ. Դաւիթասէ «մի անգամ խօսեցաւ Աստուած, եւ երկուք զայս լուաք»։ Որպէս առաքեալքնիմի լեզու քարոզէին եւ ամենեքեան ի լեզուս իւրեանց լսէին։ Նոյնպէս եւ ի միոյ ձայնէն ոմանք զօրհնութիւնս եւ այլք զանէծսն լսեն։
       Եւ դարձեալ, որպէս մի շնչմամմբ օդոյ՝ ցորեանն ժողովի եւ յարդն հոսի։ Նոյնպէս ի միոյ վճռէն եկայք եւ գնացէ՛ք լսի։ Զի՞նչ է որ ասէ «օրհնեալք» կամ անիծեալք»։ եւ ոչ թէ՝ ես օրհնեմ, կամ անիծանեմ։
       Պատասխան։
       Հոգին սուրբ բերանով սիրելեաց եւ թշնամեաց յառաջագոյն օրհնեաց զարժանաւորս ասելով «օրհնեալ էք դուք ի Տեառնէ»։
       Եւ զանարժանս անէծ ասելով «անիծանել ոյք խոտորեցան ի պատուիրանաց քոց»։
       Հարց։ Զի՞նչ ցուցանէ վճիռ դատաստանին։
       Պատ. Վճիռ որ վասն բարեացն է՝ պարունակէ յինքն է մասունս օրհնութեան։ Առաջին՝ կոչումն սիրական որ ա սէ «եկաք»։
       Երկրորդ՝ աստուածային օրհնութիւն որ ասէ «օրհնեալք»։
       Երրորդ՝ սէրն հայրական որ ասէ «հօր իմոյ»
       Չորրորդ՝ հատուցումն բարեաց որ ասէ «ժառանգեցէք»։
       Հինգերորդ՝ զմեծութիւն թագաւորութեան որ ասէ «զարքայութիւն»։
       Վեցերորդ՝ զնախապատրաստութիւն փառացն որ ասէ «որ պատրաստեալ է ձեզ»։
       Եօթներորդ՝ զյաւիտենականութիւն որ ասէ «ի սկզբանէ աշխարհի»։
       Իսկ վճիռն որ ընդդէմ չարեացն, ունի մասունս Զ։
       Առաջին՝ հեռացումն յԱստուծոյ որ ասէ «երթայք յինէն»։
       Երկրորդ՝ զանէծսն որ ասէ «անիծեալք»։ Երրորդ՝ զբանտարգել լինիլն. որ ցուցանէ նախդիրն։ Չորրորդ՝ զդառնութիւն տանջանացն որ ասէ «հուրն»։ Հինգերորդ, զյուսահատութիւն ազատութեան որ ասէ «յաւիտենական»
       Վեցերորդ՝ զընկերակցութիւնն դիւաց որ ասէ «որ պատրաստեալ է սատանայի եւ հրեշտակաց նորա»։
      
       Հարցումն։
       Զի՞նչ է ասելն՝ դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս։
       Պատ։
       Երեք իմանի։ Նախ՝ որ ի յայնմ ժամու կենդանի լիցին. որպէս ասէ առաքեալն «մեք որ կենդանւոյն մնացեալ իցեմք, ո՛չ ժամանեմք ննջեցելոցն». այսինքն ի քթթել ական մեռանին եւ յառնն։ Զնոսա՝ եւ զյառաջագոյն մեռեալսն դատէ։ Երկրորդ՝ կենդանի են արդարքն. եւ մեռեալ մեղաւորքն։ Երրորդ՝ կենդանի են դեւք. եւ մեռեալ՝ մարդիկ. որս դատէ Աստուած եւ սուրբք ամենայն։
      
       Հարցումն։
       Զարդարս որպէս դատեն սուրբք։
       Պատ.
       Զի վարդապետութեան իւրեանց եւ օրինակացն հետեւօղս լեալ ցուցանեն. եւ արքայութեան արժանաւորս վկայեն։
      
       Հարց։ Ո՞րպիսի կերպարանօք երեւի Տէրն։
       Պատ. Ընտրելոցն երեւի այնու կերպիւ որ ի թափօր երեւեցաւ։ Զի անարժանքն զաստուածութիւն Քրիստոսի ո՛չ տեսանեն վասն կրկին պատճառի։ Նախ զի տեսութիւն Աստուծոյ կեանքէ յաւիտենից. ըստ այնմ «այս են յաւիտենական կեանք՝ զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտ Աստուած. եւ զոր առաքեցեր զՅիսուս Քրիստոս»։
       Երկրորդ՝ զի ոչ ունին զլոյս շնորհացն որովք տեսանի Աստուած. զի որք աստ ո՛չ տեսին հաւատով, եւ անդ ո՛չ տեսանեն իմացմամբ։
       Իսկ զմարդկութիւն Քրիստոսի տեսանեն, նաեւ զխոցուածն, վասն Բ պատճառի։ Նախ՝ տեսանեն զմարդկութիւն զի երկիցեն. եւ մի զաստուածութիւնն զի մի խնդասցեն. զի սրտմտութեամբ հայի ի մղաւորս. ըստ այնմ «ել ծուխ ի բարկութենէ նորա», եւ հուր յերեսաց նորա բորբոքեցաւ»։ Երկրորդ՝ տեսանեն եւ կսկծին. զի ոչ հաւատացին ի խաչեալն վասն մեր։ Ապա առաւել նոքա որք չարչարեցին. զի մի այլ եւ այլ կարծեսցեն։ Ապա յայտ է յասացելոցս թէ՝ Քրիստոս երեւեսցի արդարոցն քաղցրատես, եւ մեղաւորացն դառնակերպ. որ նշանակեցաւ ի սիւն ամպոյն ի տուէ եւ ի հուրն ի գիշերի։ Եւ լոյս էր Իսրայէլի, եւ խաւար Եգիպտոսի։
      
       Հարցումն։
       Զփառս արդարոցն տեսանե՞ն մեղաւորքն թէ ոչ։
       Պատ.
       Մինչեւ յօր դատաստանին տեսանեն մեղաւորք փառս արդարոց ընդհանրապէս՝ այլ ո՛չ մասնաւորաբար. զի տեսանիցեեն զնոսա ի մեծ փառս՝ այլ ո՛չի յորպիսիս։ Իսկ յայսպիսի տեսութենէս ո՛չ ուրախանան, այլ տրտմին. եւ այս վասն նախանձու նոցա ընդ բարեբաստութիւնս այլոց։ Իսկ յետ դատաստանին եւ այս եւս բարձցիի նոցանէ առ ի տանջանս իւրեանց. յորժամ անարժան համարեսցին նաեւ ի տեսանելն զայն։