Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Ո՞րք ե ն որդիքն Աբրահամու նմանեալ աւազոյ. եւ ո՞րք աստեղաց։
       Պատասխան։ Զալեկոծեալսն մեղօք եւ զծանրացեալսն՝ աւազ կոչէ՛. որպէս զորդիսն Իսմայէլի։
       Այլ եւ որ Իսահակայ վատթարք եւ խոտելիք եղեն։ Իսկ աստեղք՝ ծնունդքն Իսահակայ պայծառ վարուք եւ երկնընթացք. որպէս մարգարէքն՝ քահանայքն՝ եւ ընտրեալ թագաւորք՝ եւ այլքն։
       Դարձեալ՝ արեգակն արդարութեան Քրիստոս ի նմանէ ծնեալ։ Եւ բաժան կենդանակերպքն բաժան առաքեալք։
       Եւ եօթն նշանաւոր աստեղք՝ հօրէ աշակերտքն։ Եւ ե բիւր հաւատացեալքն եւ այլքն։
       Եւ դարձեալ Աբրահամ ունի մարմին եւ հոգի. եւ ուն ի բ զաւակ, այսինքն մարմնոյ եւ հոգւոյ։ Որք հաղորդեցան մարմնոյ նորա, եղեն զաւակք ըստ մարմնոյ՝ ըստ թլփատութեան՝ եւ այլոց օրինաց նորա։ Ե » ւ որք հաղոցդեցան հոգւոյ, այսինքն հաւատոյ նորա, եւ եղեն որդի հաւատոյ նորա . որպէս քրիստոնեայք։ Զի Աբրահամ հաւատով արդարեցաւ. եւ մեք նովին հաւատւվն աւազանաւն արդարանամք. ըստ այնմ. «Կարօղ է Աստուած ի քարանցս յայսցանէ յարուցանել որդիս Աբրահամու»։
       Փորձանքն Աբրահամու։
       Փորձեաց Աստուած զԱբրահամ ասելով, ա՛ռ զորդիդ քո սիրելի եւ բեր մատո՛ ինձ ողջակէզ։ Ո՛չ թէ փորձիւ գիտէ Աստուա ծ զմարդ։ Զի. «Որ ստեղծն առ անձին զսիրտ նոցա, ի միտ առնու զամենայն գործս նոցա»։ Այլ փորձէ Աստուած զմարդ՝ զի յայտնեսցէ զնա. որպէս զԱբրահամուս եւ զՅակոբայն։ Իսկ մարդ փորձէ՝ զի գիտասցէ։
       Իսկ սատանայ փորձէ զի խաբեսցէ որպէս զնախահայրն։
       Եւ գիտելի է, զի ժ փորձանա ցն Աբրահամու որք էին ձոյլարան նորա՝ մի է եւ այս։ Որոց առաջինն է որ ասացաւ առ նա. «Ե՛լ երկրէ եւ յազգէ քումմէ եւ ե՛կ յերկիր զոր ցուցից քեզ»։
       Երկրորդն է վարիլն Սառայի ի տուն փարաւօնի։
       Երրորդ՝ կագ հովուացն. եւ բաժանումն Ղովտայ։
       Չորրորդ՝ ո՛չ առնուլն յընչիցն Սոդոմայ յաւարէ՛ անտի։
       Հինգերորդ՝ որ ասացաւ լինիլ զաւակաց նորա իբրեւ զաստեղս՝ եւ ո՛չ երկմտեաց։
       Վեցերորդ՝ զի ի ձեռս ետ զհագար աղախինն չարչարել Սառայի։ Ուստի զերծեալ փախեաւ եւ հարցաւ ի հրեշտակէն։
       Եօթներորդ՝ զի ասաց. «Ի բաց հան զաղախնածինդ, զի մի՛ ժառանգեսցէ ընդ ազատին Իսահակայ»։
       Ութերորդ՝ զի ասացաւ Աբրահամու թլփատիլ ի ծերութեան ժամուն իննսունինն ամաց գոլով։
       Իններորդ՝ վարիլն Սառայի ի տունն Աբիմելիքայ։
       Տասներորդ՝ այս իսկ է որ ասացաւ. «Հա՛ն զորդիդ քո սիրելի յողջակէզս ինձ»։
       Սիրելի ասելով՝ առաւել շարժէ զգութ ծնողին։
       Իսկ զի հրամայէ երից աւուրց ճանապարհ տանել, զի մի՛ ապշեալ ինչ կարծեսցի։
       Եւ զի ո՛չ ասաց Սառայի զիրն. զի մի՛ մայրական աղետիւ խափան լիցի գործոյն։
       Իսկ հօրն ամենեւին ո՛չ պղտորեցան խորհուրդք. եւ ո՛չ տրտմեցան սիրտք. եւ ո՛չ տխրեցան դէմք։
       Այլ ազատ գոլով յայսցանէ վասն առավել սիրոյն Աստուծոյ տա՛յ զորդին իւր ի զենումն։ Որոյ փոխանակ հայր Աստուած ետ զորդին իւր վասն գերազանց սիրոյն ի փրկութիւն աշխարհի։ Եւ որպէս հայրն Աբրահամ նմանեցաւ Աստուծոյ հօր, մանաւանդ եւ որդին Իսահակ համեստութեամբ ինչ իրօք նմանի որդւոյ նորա Քրիստոսի։
       Եւ թէպէտ կարելի է ըստ բազմազան եղանակաց այս կարգ համեմատութեան ի սոյն խնամով աշխատասիրաց։ Սակայն զառ ձեռն պատրաստ դիցուք ի իմն եղ » անակաւ պատմաբանութեամբ։
       Նախ՝ զի որպէս Իսահակ է ստուգապէս որդի Աբրահամու։
       Սապէս եւ Քրիստոս ըստ մարմնոյ որդի է Աբ րահամու ըստ Մատթէոսի։
       «Գիրք ծննդեան Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյ Դաւթի՝ որդւոյ Աբրահամու»։
       Երկրորդ՝ զի Իսահակ աւետեաց է որդի եւ խնդութեան զաւակ որպէս անունն յայտնէ Իսահակ, որ է ծաղր։ Իսկ հրեշտակն աւետէր կուսին. «Ուրախ լեր բերկրեալ՝ Տէր ընդ քեզ. եւ ի քէն ծնանե լոց է որդի»։
       Երրորդ՝ ծնաւ Իսահակ ո՛չ բնականապէս ըստ բնութեան կարգի. զի անցեալ էին զաւուրբք. այլ էր Աստուծոյ պարգեւ։
       Ծնաւ եւ Տէր մեր մարդ բնութեամբ, քակելով զբռնութեան օրէնս։
       Զի ո՛չ յառնէ կամ ի սերմանէ այլ կուսական ծնունդ։
      
       Չորրորդ՝ զի Իսահակ էր անդրանիկ որդի եւ միածին Սառայի։
       Ասէ եւ աւետարանիչն. «Ծնաւ զորդի իւր անդրանիկ»։ Մանաւանդ թէ եւ միածին. ըստ այնմ. «Միածին որդի պատմեաց մեզ»։
       Հինգերորդ՝ զի Իսահակ նախ քան զծնանիլն կոչեցաւ անուն։ Ուստի յա՛յտ է յերից արանցն երեւելոյն առ կաղնեաւն մամբրէի։ Իսկ հ րեշտակն ասէր. «Ծնցի որդի եւ կոչեսցի Յիսուս, որ է փրկիչ»։
       Եւ Ղուկաս ասէ. «Կոչեցաւ անուն նորա Յիսուս, կոչեցեալն ի հրեշտակէն մինչչեւ յղացեալ էր»։
       Մանաւանդ թէ ի մարգարէսն։
       Վեցերորդ՝ Իսահակ նախկին էր կատարումն ուխտի ընդ օրեայ նշանին։ Եւ Տէրն վերջին ի լրումն օ րինին ի նոյն քանիսն եդեալ հրամանին. զի ո՛չ ելոյծ զօրէնսն, այլ էլից։ Ըստ այնմ. «Ո՛չ եկի լուծանել, այլ լնուլ»։
       Եօթներորդ՝ որպէս փեսաւնէրն Իսահակայ Եղիազար խօսեցաւ զհարսն ի վերայ ջրհորոյն։ Եւ մերոյն փեսային Քրիստոսի՝ Յովհաննէս ի վերայ Յորդանանու խօսեցաւ զհար սնացեալ եկեղեցի։ Ըստ այնմ. «Որ ունի հարսն՝ նա՛ է փեսայ»։
       Ութերորդ՝ զի էառ Իսահակ զհարսն եւ ուրախացաւ ի տան մօրն իւրում Սառայի. որ զվեց ամենայն փակեալ գոյր եւ ո՛չ ոք մտեալ։
       Եւ Տէրն զհարսնացեալ եկեղեցի եմոյծ վերըստին ի դրախտն որ զվեց դարիւ արգելեալ էր եւ փակեալ։ Ըստ այնմ. «Այսօր ընդ իս իցես ի դրախտին»։
       Իններորդ՝ որպէս Իսահակ նահապետ եղեւ երկուց իմն ազգաց։
       Եւ Տէր մեր գլուխ հրէից եւ հեթանոսաց։
       Տասներորդ՝ եւ որպէս Իսահակ նախ սիրէր զանդրանիկն որդի, բայց յետոյ ետ զըրհնութիւնն նորին՝ որդւոյն կրսերոյ։ Նմանապէս ա սէ մարգարէիւն. «Որդի անդրանիկ իմ է Իսրայէլ. եւ սիրեցի զնա»։
       Եւ ի մարդեղութեանն. «Ո՛չ ուրեք առաքեցայ ասէր, այլ ի կորուսեալ ոչխարս տանն Իսրայէլի»։ Եւ ցքանանացին. «Ո՛չ է պարտ ասէ առնուլ զհաց մանկանց » եւ այլն։
       Բայց յետ յարութեանն ասէր. «Մկրտեցէք զամենայն հեթ անոսս յանուն Երրորդութեանն»։ Ուստի եղեն յետինքն առաջինք. եւ Իսրայէլ նոր եւ Աստուածատեսք եղեն։
       Թողում զայլսն բազմօրինակ համանմանութիւն։ Այլ զոր այժմ օժանդակն է բանիս մեր , դիտեսցուք։
       Մետասաներորդ՝ որպէս Իսահակաւ յայտնեցաւ կատարեալ սէրն Աբրահամու առ Աստուած. ըստ այնմ. «Այժմ ծանեայ թէ երկիւղած ես դու յԱստուծոյ»։ Այսինքն այժմ ծանուցի զքեզ ամենայն աշխարհի։
       Այսպէս եւ սէրն Աստուծոյ առաւել ցուցաւ ի ձեռն որդւոյն։
       Ըստ այնմ. «Այնչափ սիրեաց Աստուած զաշխարհս, մինչեւ զորդին իւր միածին ետ»։
       Երկուտասաներորդ՝ զի որպէս Իս ահակ հնազանդ գտաւ հօրն մահու չափ, լաւ համարելով զմեռանիլն՝ քան առանց հնազանդութեան զկալն։ Եւ Պօղոս վասն Տեառն ասէ. «Հնազանդ եղեւ հօր՝ մահու չափ եւ մահու խաչի»։
       Երեքտասաներորդ՝ որպէս զհետ Իսահակայ չոքան երկուք ի ծառայիցն եւ կացին ի բացուստ։ Եւ զհետ Տ եառն Պետրոս եւ Յովհաննէս մինչ ի սրահ քահանայապետին։
       Չորեքտասաներորդ՝ Իսահակ սրով եւ՛ հրով եղեւ կատարեալ ի զենումն։ Եւ ի վերայ Տեառն ջահիւք եւ սուսերօք եկին ըմբռնել ըստ աւետարանին։
       Հնգտասաներորդ՝ որպէս ի վերայ Իսահակայ եդեալ եղեւ փայտ պատարագին մինչ ի տեղի զենմանն։ Եւ Տէրն եբարձ ի յուս իւր զփայտ խաչին մինչ ի նոյն տեղի գողգոթային ուր զենանէր Իսահակ։
       Վեշտասաներորդ՝ որպէս կապեցաւ Իսահակ ոտիւք եւ ձեռօք ի վերայ սեղանոյն։ Եւ Տէրն բեւեռեցաւ ի վերայ սեղանոյ խաչին։
       Եօթնեւտասներորդ՝ որպէս Իսահակ արձակեցաւ յետ երից աւո ւրց, զի ի կամս հօրն յօրէ յայնմանէ էր մեռեալ՝ ուստի սկիզբն եղեւ ճանապարհին։ Եւ Տէրն յարեաւ ի մեռելոց յետ աւուրց ազատելով զբնութիւնս։
       Ութեւտասներորդ՝ որպէս վասն Իսահակայ եղեւ ձայն յերկնից. այսինքն. «Օրհնելով օրհնեցից ». որ է յայտնեցից երկնի եւ երկրի։ Եւ վասն Տ եառն եղեւ ձայն. «Փառաւոր արարի, եւ դարձեալ փառաւոր արարից»։
       Իննեւտասներորդ՝ «Զի Իսահակաւ ասէ բազմասցին զաւակք քո իբրեւ զաստեղս երկնից»։ Եւ ի Քրիստոս բազմութիւն ամենայն հաւատացելոց սերեալք անդամք յանդամոց նորա եւ մարմինք ի մարմնոյ նորա ծննդեամբ ի նմանէ աւազանաւն։ Զի հայր ասէ զնա մարգարէն՝ հանդերձեալ աշխարհին աստեղափայլ պայծառացելոցն լուսաճաճանչ սլացմամբ։ Ըստ այնմ. «Յայնժամ ծագեսցին արդարքն իբրեւ զարեգակն յարքայութեան երկնից»։
       Եւ քսաներորդ՝ որպէս խոստացաւ թէ. «Զաւակք քո զքաղաքս հակառակորդաց քոց ժառանգեսցեն ». ո րպէս եւ եղեւ նոցա մարմնաւորապէս ժառանգել զերկիր ամոնացւոց, մուաբացւոց, եւ քանանացւոց։
       Իսկ մեզ հոգեւորապէս ետ պարգեւ զբնակութիւնս երկնից. ուստի մերժեցաւ հակառակորդն մեր սատանայ. զոր ասէ. «Տեղի անկելոց հրեշտակաց»։ Թէպէտ եւ յետոյ կատարէ որպէս եւ նոցայն բազում ա մօք եւ չարչարանօք։
       Զայս եւ այլ սոյնպիսի բազմօրինակ ստուերագրութեամբ առ ճշմարտութիւն իրին. իսկութեամբ ոչ գոլ անհնարին երկասիրացդ ի սոյն դեգերմամբ զոր ի պարապ ժամու քննութեան։
       Բաժանումն Պատարագաց։
       Գիտելի է, զի ամենայն պատարագ յերեք դէմս որոշի. այսինքն մատուցօղն, եւ ընդունօղն եւ պատարագն։ Եւ սոքա բաժանին ի դ։
       Զի է որ մատուցօղն մեծ է քան զպատարագն. որպէս հին օրինաց պատարագն. զի անասունք էին։
       Եւ է որ պատարագն մեծ է քան զմատուցօղն. որպէս նոր օրինացս՝ մարմինն Քրիստոսի մեծ է քան զքահանայն։
       Եւ է որ մատուցօ ղն մեծ է քան զընդունօղն. որպէս Մելքիսեդեկ քան զԱբրահամ։ & քահանայն մեծ է քան զժողովուրդն որ ճաշակէ։
       Իսկ չորրորդն է պատարագ Տեառն մերոյ Քրիստոսի որ ի մի դէմ անձնաւորութեան գ երես պատարագին բացայայտեցաւ։ Այսինքն մեծ գոլ մատուցօղն եւ ընդունօղն եւ պատարագն։
       Նոր պատարագ, եւ նոր քահանայ, եւ նոր եղանակն։
       Նախ՝ զի զԱստուած Աստուծոյ պատարագեաց։
       Երկրորդ՝ զի ինքն զինքն պատարագեաց։
       Երրորդ՝ դարձեալ ինքն ընկալաւ։
       Զի ըստ որում մարդ եղեւ տնօրէնութեամբ՝ պատարագեաց զինքն։
       Եւ Աստուածութեամբն ընդ հօր եւ հոգւոյ՝ ըն կալաւ ինքն։ Այսքան առ այս։