Ո՞րքան
են
զօրութիւնք
հոգւոյն։
Պատասխան։
Ըստ
փիլիսոփային
Բ
են
զօրութիւնք
անձին.
այսինքն
գիտնականս
եւ
կենդանականս։
Եւ
իւրաքանչիւրն
Ե
Ե
զօրութիւն
ունին։
Գիտնականին
են՝
Միտք.
Տրամախոհութիւն.
Կարծիք.
Երեւակայութիւն.
եւ
Հասարա
կ
զգայութիւն։
Իսկ
կենդանականին
են,
Կամք .
Ընտրողութիւն.
Յօժարութիւն.
Բարկութիւն .
Ցանկութիւն։
Եւ
ի
սոցանէ
ոմանք
են
բանականք,
եւ
ոմանք
անբանականք։
Բանականք
են
Միտք.
Տրամախոհութիւն.
Կարծիք.
Կամք .
Ընտրողութիւն։
Իսկ
անբանք՝
Երեւակայութիւն.
Զգայութիւն.
Յօժարո
ւթիւն.
Բարկութիւն .
Ցանկութիւն։
Եւ
տեսականն
եւ
գործնականն
զարդարինչք
են
սոցա։
Զի
բանական
մասունքն
տեսականաւն
զարդարի։
Եւ
անբանքն
գործնականաւն
զարդարի։
Վասն
այսորիկ
կատարեալ
իմաստութիւնն
յերկուս
բաժանի.
ի
տեսականն
եւ
ի
գործնականն.
այս
ըստ
Դաւթի։
Իսկ
Մաքսիմո
ս
իմաստասէրն
ասէ,
Հոգի
մարդոյ
բ
զօրութիւն
ունի .
միտք
եւ
բան։
Եւ
սոքա
Ե
Ե
զօրութիւնս
ունին։
Մտացն.
Իմաստութիւն.
Տեսողութիւն.
Ուսողութիւն.
Անմոռացութիւն։
Եւ
կատարումն
զճշմարտութիւն։
Իսկ
Բանին,
Խոկումն.
Գործ.
Առաքինութիւն.
Հաւատ։
Եւ
կատարումն
զբարին։
Եւ
այ
սպէս
խառնին
ընդ
միմեանս։
Իմաստութիւն
ընդ
խոկումն։
Տեսողութիւն
ընդ
գործն։
Ուսողութիւն
ընդ
առաքինութիւն։
Անմոռացութիւն
ընդ
հաւատ։
Ճշմարտութիւնն
առ
բարին։
Քանզի
միտքն
շարժեալ
առ
իմաստս՝
դադարէ
ի
ճշմարտութիւնն։
Իսկ
բանն
սկիզբն
առեալ
ի
խոկմանէն,
զտեղի
առն
ու
ի
բարին։
Եւ
երկուցն
կատարումն
է
ի
յԱստուած.
քանզի
նա՛
է
ճշմարտութիւնն.
եւ
նա՛
է
բարին։
Եւ
է՛
ճշմարիտն
բարի,
եւ
բարին
ճշմարիտ ,
անդրադարձութեամբ։
Եւ
սոքա
առնեն
զմարդն
կատարեալ
պատկեր
Աստուծոյ։
Իսկ
ըստ
այլոց,
զօրութիւնք
հոգւոյն
բաժանին
յերկուս.
որ
է
իմա
ցումն
եւ
կամքն։
Իմացումն
է
որ
ըմբռնէ։
Եւ
կամքն
է
որ
շարժէ՛։
Դարձեալ
են
զօրութիւնք
հոգւոյն
բաժանեալք
ի
մարմնոյն.
որպէս
իմանալն
եւ
կամիլն։
Ի
յայսոսիկ
հոգին
ո՛չ
առնու
ի
կիր
զմարմինն.
այլ
զկիր
առնօղն
մարմնոյն
զտրամախոհութիւն։
Զի
տրամախոհութիւնն
ա՛յնպէ
ս
է
առ
իմացումն
որպէս
գոյնն
առ
տեսանելիքն։
Դարձեալ
հոգին
ունի
զօրութիւնս
ոմանս
անխառն
ընդ
մարմնոյն.
որպէս
բանն՝
կամքն՝
եւ
սոյնպիսիք։
Եւ
զոմանս
ունի
խառնեալս
ընդ
մարմնոյ.
որպէս
է
բնական
զօրութիւն
կենդանականն
եւ
շնչականն
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ։
Դարձեալ
հոգի
ն
ունի
զօրութիւնս
ոմանս
հասարակ
ընդ
անասնոց.
որպէս
զգայականութիւնն։
Մասնաւոր
զգայութիւնն։
Հասարակ
զգայութիւնն։
Երեւակայութիւնն։
Կարծիքն։
Տրամախոհութիւնն։
Եւ
յիշողականն։
Իսկ
զոմանս
ունի
ո՛չ
հասարակ
ընդ
անասնոց.
որպէս
բանն.
իմացումն.
եւ
կամքն.
եւ
սոյնպիսիք։
Դարձեալ
են
եւ
ա՛յլ
զօրութիւնք
անբաժանելիք
ի
հոգւոյն.
որպէս
տնկականք,
եւ
զգայականք։
Զի
թէպէտ
ըստ
ներգործութեանն
բաժանին
երբեմն
ի
բաժանելի
մարմնոյն՝
զի
առանց
մարմնոյն
ո՛չ
կարեն
ներգործել
սոքօք,
այլ
անբաժանելի
մնան
ըստ
էութեանն
ի
հոգին.
որպէս
ցուցանելո
ց
եմք
յառաջիկայսդ։
Իսկ
յանասունսն
ամենեւին
ըստ
երկոցունցն
կորնչին
ընդ
մարմնոյն։
Դարձեալ
զօրութիւնք
հոգւոյն.
ոմանք
են
հնազանդ
բանին.
եւ
ոմանք
են
անհնազանդ
են
բանին՝
զգայականն.
որպէս
ցասումն
եւ
ցանկութիւնն։
Իսկ
անհնազանդ
բանին՝
որպէս
բանականն
եւ
տնկականն։
Դարձեալ
զօրութիւնք
հոգւոյն
բաժանին
ի
ներքին
զգայութիւնքն
եւ
յարտաքին։
Եւ
է՛
արտաքին
զգայութիւնքն
ե.
որ
է
մասնական
զգայութիւն.
այսինքն
է
տեսանելիքն.
լսելիքն.
հոտոտելիքն.
ճաշակելիքն.
եւ
շօշափելիքն։
Իսկ
ներքինն՝
որ
է
հասարակ
զգայութիւնն.
երեւակայութիւնն .
կա
րծիքն.
տրամախոհութիւնն.
յիշողութիւնն
որ
է
միտք.
զի
ամենայն
ինչ
ի
յիշողականն
մտանէ։
Եւ
զանազանութիւն
ներքին
եւ
արտաքին
զգայութեանցն
ասացաւ
ի
վերոյ
յաղագս
հրեշտակաց
ի
ը
գլուխն,
ի
ժզ
համարն։
Դարձեալ
զօրութիւնք
հոգւոյն
բաժանին
երրակի
ըստ
երից
ներգործութեանցն.
որ
է՛
կենդանանալն.
զգալն.
եւ
բանաւորիլն։
Եւ
ըստ
այսմ
զանազանին
երեքկին
զօրութիւնք
հոգւոյն.
այսինքն
տնկական.
զգայական.
եւ
բանական։
Զի
տնկական
հոգին
յօժարի՛
գոլ.
եւ
զգայականն
բարեպէս
գոլ.
եւ
բանականն
եւս
բարեպէս
գոլ.
զի
ո՛չ
երբէք
հանգչի,
մինչեւ
միաւորեսցի
ընդ
եւս
բարեգունին։
Վասն
այնորիկ
զօրութեամբ
սիրոյն
շարժի
առ
Աստուած
ի
միջին
կէտ
իւր.
զի
գերազանցապէս
հեշտասցի
ի
նա՛։
