Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Հարց։
       Ապա վասն է՞ր ասեն քաւարան։
       Պատասխան։ Վասն Բ իրաց։ Նա՛խ վասն հեշտ ցանկութեան իւրեանց զոր ոչ կամինելանել անտի, պատճառեն գործոց իւրեանց հնարս. իբր թէ ակամայ զերծանիցին ի տանջանաց։
       Երկրորդ՝ զի ի սուրբ գրոց ածեն վկայութիւնս եւ մեկնեն ըստ կամաց իւրեանց. եւ բազումք մոլորին զհետ բանից նոցա եւ յառասպելս նոցա կործանին։ Եւ ասեն այսպէս։ Նա՛խեթէ ի խոստովանութիւն մեղացն մնայ պատիժն զոր ապաշխարութիւն քաւէ. որպէս յայտ է ի կանոնս. որոք ի պատիժն աստ ոչ ժամանէ կրել, անդ կրէ յետ մահու ի հուրն եւ քաւի։ Ասեմք եթէ՝ պատիժ չարեաց պտուղ է մեղաց։ Եւ ի խոստովանիլ մեղաց՝ լուծանի եւ պտուղն չար։ Այլ զապաշխարանքն դնէ կանոնքն, զի ցանկ եւ պարիսպ է մեղաւորին. որպէս ասացաւ ի վերոյ ճառս խոստովանութեան։
       Դարձեալ ասեմք, եթէ զպատիժ մեռելոյն զորնա ո՛չ կարէ քա ւել, եկեղեցի սուրբ եւ աղօթք քահանայիցհատուցանէ զպարտս նոցա եւ քաւէ. որպէս ասէ աստուածաբանն Գրիգոր առ Մաքսիմիանոս եթէ «մեք կենդանիքս քաւեմք զպարտս մեռելոյն զոր նոքա ո՛չ կարեն եւ հատուցանեմք»
       Երկրորդ, ասեն խնդրէ արդարութիւն Աստուծոյ՝ զի վասն մեղաց պատիժ տացի. որպէս յօրէնս մարդկային պատժին յանցաւորք. եւ որ ոք աստ կամաւ ո՛չ պատժի, Աստուած պատժէ զնա ի հուրն եւ քաւի։ Ասեմք նախ՝ եթէ Գ են մեղք. այսինքն անգիտութեամբն եւ գիտութեաեմբն եւ չարութեամբ։ Եւ արդ՝ անգիտութեամբն ներրելի է. իսկ գիտութեամբն ապաշխարելի. իսկ չարութեամբ մեղքն է պատժելի. կամ աստ ժամանակեայ, կամ անդ յաւիտենական։ Դարձեալ ասեմք եթէ՝ խոստովանողին պատիժ ամօթն է զոր կրէ առաջի քահանային. եւ ո՛չ կրէ զամօթն յաւիտենից։ Արդ՝ որք կրեն զամօթն առաջի քահանային, ո՛չ կրկնի ի վերայ նոցա պատիժ։
       Զի զամենայն ոք միանգամ սպանանեն եւ ո՛չ Բ։
       Երրորդ, ասեն բոլոր աշխարհիս նորոգի հրով. որպէս ասէ Պետրոս. եւ եղիցի երկին նոր եւ երկիր. ապա ուրեմն եւ հոգիքն նորոգին ի հուր քաւարանին։ Ասեմք նախ՝ եթէ երկինքեւ երկիր մարմին գոլով նորոգին մարմնական հրով. իսկ հոգին զի է անմարմին՝ նորոգի շնորհօքն Քրիսոտոսի եւ հոգւովն սրբով։ Դարձեալ ասեմք, եթէ ի հուրն համատարած ամենեքեան անցանելոց եմք ի կատարածի. այլ ո՛չ ի հուր քաւարանի. զի ոչ գոյ քաւարան։
       Չորրորդ՝ ասեն «անցաք մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր եւ հաներ զմեզ ի հանգիստ»։ Ասեմք նախ՝ եթէ մարգարէն Դաւիթ վասն բոլոր աշխարհի ասէ որ ջրով եւ հրով անցանի. եւ ապա հանգիստ յաւիտենական լինի։ Ուստի յայտ է զի քաւարան ջու ոչ է։ Դարձեալ ասեմքեթէ ջուր զմկրտութիւն ասէ, եւ հուր զխոստովանութիւն մեղաց։
       Հինգերորդ, ասէ առաքեալն «որ շինէ ի վերայ հիմանն փա՛յտ, խո՛տ, եղէ՛գն, տուժեսցի։ Եւ որ ոսկի, արծաթ ականս», եւ այլն։
       Ա՛րդ՝ նախ գիտելի է, զի հիմն հաւատն է ի մեզ. եւ շինուածն գործքն։ Ոսկի է խոկումն հաւատոյն։ Արծաթ՝ բան քարոզութեան։ Պատուական ակունք՝ գործքն բարի։ Եւ սոքա պարտ է զի իցին հաւատով։ Զի որ խոկայ առանց հաւատոյ՝ այնպէս է իբր թէ ջայ ոք տեսանել զարեգակն առանց աչաց։ Եւ որ քաարոզէ առանց հաւատոյ՝ ո՛չ խօսի զբանն հաւատարիմ որ ըստ Աստուծոյ։ Եւ որ գործէ զբարիս առա նց հաւատոյ, այն է որ առնէ շինուած ի վերայ աւազոյ։
       Դարձեալ՝ ոսկի է հաւատն եւ դաւանաութիւնն անապական։ Եւ արծաթ՝ անաղտ մաքրութիւն ի մեղաց։ Եւ պատուական ակունք՝ զանազան առաքինութիւնք։
       Եւ դարձեալ, արծաթ մաքրութիւն սրտի եւ խորհրդոյն։ Եւ ոսկի՝ ճշմարիտ եւ արդար բանքն։ Եւ ակն պատուական՝ գործք մարմնոյն. պահք, աղօթք, ողորմութիւն, եւ այլն։
       Եւ դարձեալ, ոսկի է հաւատն սուրբ։ Եւ արծաթ յոյսն պայծառ։ Եւ պատուական ակունք սէրն առ Աստուած եւ առ ընկերն. ուստի ամենայն բարեգործութիւնք կատարին։ Իսկ որք շինեն փայտ, այսինքն զբորբոքեալ սէր ժամանակաւորացս։ Ոմանք խոտ. որ է ծուխ մարմնական հեշտութեանց։
       Այլք եղէգն. այսինքն զդատարկաբանութիւնս եւ զտկար գործս։ Արդ այսոքիկ փրկին արդեամբք հիման հաւատոյն. սակայն այնպէս որպէս թէ ի հուր։ Զի այրի շինուածն որ ո՛չ է յարմար այնպիսի հիման հաւատոյ։
       Եւ այլ վարդապետք փայտ խոտ եւ եղէգնզներելի մեղս ասեն. եւ առաւել եւ նուազ եւ միջակ։ Իսկ այլք զերեք տեսակ մեղացն. այսինքն սկզբնականն որ է խոտ. եւ ներելին եղէգն. եւ մահացուն փայտ։ Դարձեալ՝ խոտն մտաւոր մեղք խորհրդոց. եւ եղէգն յանցանք բանից. եւ փայտն մարմնական մեծամեծ մեղք։ Եւ ամենեքեան անցանեն ընդ հուրն որ յառաջ ընթանայ գալստեանն Քրիստոսի։ «Եւ երկինք եւ երկիր վառեսցին հրով»։ այսինքն տարերք սրբեսցին ի մեղաց դիւաց եւ մարդկան։ Եւ ի յայս հուրս անցեալք՝ որ զգեցեալք՝ որ զգեցեալ են ոսկի՝ արծաթ՝ եւ ականս առաւել պայծառանան։ Եւ որք ունին զխռիւն եւ զխոտ, այրելիք են հրոյ։
       Վեցերորդ ասեն, ահա այս է քաւարանին հուրն։
       Ասեմք թէ՝ ոչ։ Նախ՝ զիաասատյաժմու կեանս շնորհքն է, իսկ անդ փառքն. որպէսաստ մեղքն է եւ անդ պատիժն. այլ ո՛չ քաւարան։
       Դարձեալ ասեմք, թէ սուրբն Ոսկեբերան ըստ չորից հակառակի եւ ստէ զնոսա։ Նախ՝ զի նոքա ժամանակեայ հուր ասեն եւ տանջանք հոգւոց. իսկ Ոսկեբերանն մի հուր եւ տանջանք յաւիտենից։ Երկրորդ՝ նոքա զարդարս ո՛չ ասեն անցանել ընդ հուրն. այլ Ոսկեբերանն ամենեցուն անցանել եւ պայծառանալ ասէ։ Երրորդ, նոքա փայտ խոտ եւ եղէգն զներելիսն ասեն. որք անդ ծախին եւ ազատին։ Եւ Ոսկեբերանն զմահացուն լինիլ ասէ փայտ խոտ եւ եղէգն. եւ նիւթ յաւիտենից այրելոյն։
       Չորրորդ, սոքա իւրաքանչիւր հոգւոցն ասեն ընդ բաժանելն. եւ Ոսկեբերանն ի վերջին օրն համընթաց այրեցումն։
       Դարձեալ՝ ա ասէ մարգարէն Մաղաքիա. «եկեսցէ օր Տեառն իբրեւ զբոզ հալոցի. եւ իբրեւ զաճառ լուանալեաց սրբեսցէ զղեւտացիս. իբրեւ զոսկի եւ զարծաթ»։
       Եւ ապա ա սէ՝ «օր Տեառն իբրեւ զբոց հնոցիհ այրեսցէ զանօրէնս իբրեւ զեղէգն. եւ ո՛չ մնասցէ ուռ եւ ո՛չ արմատ ի նոցանէ». որ է փայտ եւ խոտ։ Ահա՛ յայտնապէս զփայտ զխոտ եւ զեղէգն զոր նոքա վասն քաւարանին ասեն, մաղաքիա վասն մեծամեծ մեղացն ասէ։ Դարձեալ մեր վարդապետք ասեն, որպէս ի տեսլեան մեկնիչն ԼԴ գլուխն ասէ այսպէս։
       Զիա՞րդ վախճան ածեն տանջանաց ունայնախոհքն. թէրեւս կարծելով թէ ի հուրն մաքրեսցին. զոր մի լիցի աշակերտաց ճշմարտութեան խորհիլ։ Եւ յետ սակաւուց ի նոյն գլուխն ի վերայ այնմ բանի թէ՝ «կինն փախեաւ յանապատզի կերակրեսցի անդ» ասէ, որով դրոշմեալքն յետ արտաքս ելանելոյ ի մարմնոյս, թռչին յանապատն ի մեղաց յերկինս կերակրիլ անդ յուսով մինչեւ լնու թիւ կատարման աշխարհի։ Եւ ԽԲ գլուխն ի վերայ այնմ բանի թէ՝ «տանջեսցին նոքա հրով եւ ծծմբով, եւ ծուխ նոցա ելցէ յաւիտեանս յաւիտենից» ասէ, զի գիտասցուք թէ որպէս արդարոց փափկութիւն է յաւիտենական, այսպէս եւ մեղուցելոց տանջանքն։ Եւ յետ սակաւուց ի նոյն գլուխն ասէ, թէ ո՛չ զգայապէս լինի տեսիլ հրեշտակի, այլ ի սիրտս ամենեցուն խորհուրդ ամբարշտացն պատուհասից կերպարանի։ Իսկ պատիժն յետ արդար դատաստանին։ Եւ ի ԽԵ գլուխն ի վերայ այնմ բանի «ո՛չ ոք կարէ մտանելի տաճարն մինչեւ կատարեսցին եօթն հարուածք յեօթն հրեշտակացն, » ասէ մեկնիչն. ոչ արդարոցն հանգչելոյն աղաչանք, եւ ո՛չ մեղաւորացն ի տանջանս հառաչանք, մինչեւ կատարեսցին հարուածք բարկութեան Աստուծոյ ի վերայ երկրի. որով փորձին եւ արդարք եւ մեղաւորք. եւ ապա տացի սրբոցն վերին տաճարին բնակութիւն։ Տեսէք երբարք զսրբոցն վարդապետաց բանսն զի ո՛չ գոյ անդ քաւարան հրոյ։ Եօթներորդ ա սեն, զի՞նչ է որ ասէ Յոհաննէս «ի գալս իմում առ քեզ՝ ընկրկեսցի հուրն» եւ այլն։ Ասեմք նախ՝ եթէ գնալ առ Քրիստոս՝ վասն յարութեան ասէ եւ զվերջին հուրն. որպէս եւ ամենայն աղօթք մեր վասն կատարածի եւ յարութեան է, նոյնպէս եւ այս։ Զի ո՛չ ասէ թէ ի գալ հոգւոյս, այլ՝ ի գալս իմում. որ է հոգի եւ մարմին։
       Դարձեալ՝ թէպէտ վասն հոգւոյն ասեմք որպէս այս, եւ տեսիլ Անտօնին, եւ այլոց, այն ո՛չ է բերքաթուր. այլ պատերազմ դիւաց. որպէս աստ մարմնով, նոյնպէս եւ յետ մահու առ հոգիսն։ Ըստ առաքելոյ՝ «մեզ մարտ է ընդ իշխանութիւնս եւ պետութիւնս որ ի ներքոյ երկնից»։ Զի տանջանարանք կազմեն, սառնամանիք ցուցանեն, հուր բորրբոքեն։ Եւ զոր ինչ լինի ի կատարածի անդ ցուցանեն Այլ ոչ թողու աւանդօղ հրեշտակն. այլ ասէ՝ «սաստեսցէ ի ձեզ Տէր որպէս Միքայէլ վասն մովսիսեան մարմնոյն. եւ ապա կորնչին դեւք. եւ այս ո՛չ է բերքաթուր։ Ութերորդ՝ա սեն, «արկանիցի ի բանտ մինչեւ հատուսցէ զյետին նաքարակիտն»։ ապա ուրեմն զքաւարանն ասէ։ Ասեմք նախ՝ եթէ սուրբն Ոսկեբերան մեկնէ զբանս զայս աստի դատւորաց եւ հատուցմանց այսպէս։
       Ճանապարհ կեանս այս. եւ ոսոխ մարմինն. եւ դատաւոր միտքն. դահիճ խիղճ մտացն որ չարչարէ զհոգին եւ ոչ ազատէ մինչեւ զամենայն պարտսն վճարեսցէ ապաշխարութեամբ։ Նամանապէս այն որ ասէ եղբօր իւրում մօրոս, պարտաւոր լիցի աստի դատաստանի եւ գեհենի խղճի մտացն։ Դարձեալ ասեմք թէ՝ այլ վարդապետք մեկնեն ի դատաստանին օրն. որպէս սուրբն Եւագրիոս ի լուսաւոր պատերազմն ասէ՝ «յորժամ սատանայ ի հուր գեհենին կապեսցի ի քէն, եւ զյետին նաքարակիտն պահանջեսցեն»։
       Դատաւոր Աստուած. եւ դահիճ հրեշտակք. եւ բանտ դժոխքն։
       Իսկ մինչեւն՝ անդ ո՛չ է կոպար ժամանակի. այլ յաւիտենի։ Որպէս այն՝ «ո՛չ գիտաց զնա մինչեւ ծնաւ զորդին զանդրանիկ»։ Զի ո՛չ յառաջ եւ ո՛չ յետոյ գիտաց զնա։ Եւ այն որ ասէ «յաւիտենից մի չեւ յաւիտեանս դու ես». յետ այս յաւիտենիս ո՞չ է։
       Եւ Տէրն ա սէ, «ես ընդ ձեզ եմ մինչ ի կատարած աշխարհի»։ եւ յետ այնորիկ ո՞չ իցէ։
       Եւ այն որ ասէ՝ «նիստ ընդ աջմէ իմմէ մինչեւ եդից զթշնամիս քո ի ներքոյ ոտից քոց»։ եւ յետ այնորիկ ո՞չ նստի ընդաջմէ հօր որդի։
       Այսպէս եւ աստ մինչեւս՝ զոր մինչ առ ինքն նշանակէ, եւ զհանդերձեալն ո՛չ լքանէ։
       Իններորդ ասեն, ապա յայն կեանքն թողութիւն չկա՞յ։
       Ասեմք առ այս թէ ոչ. վասն Բ պատճառի։ Նախ՝ որպէս ո՛չ է անդ գործ մեղաց, նոյնպէս եւ ո՛չ թողութիւն։ Զի այս կեանքս է գործոց, եւ այն հատուցմանց բարեաց եւ չարեաց։ Այս կեանքս է սերմանելոյ, եւ անդ հնձելոյ եւ ժողովելոյ։ Աստ վաստակիլ եւ անդ հանգչիլ։ Երկրորդ՝ որպէս մարմինն ոչ փոխի ի բարւոյ ի չար, կամ ի հակառակն. նոյնպէս եւ ո՛չ յոր անկցի ի նոյն կացցէ. թէ ի հարաւ» որ է ջերմ սէրն Աստուծոյ եւ լոյս. «եւ թէ ի հիւսիս, » որ է ցուրտ՝ ատեքութիւն Աստուծոյ՝ եւ խաւար։
       Տասներորդ, ասեն՝ «մի թողցի. մի յայսմ աշխարհի եւ մի ի հանդերձելումն». որ ցուցանէ թէ գայ ի հանդերձեալն թողութիւն։ Ասեմք առ այս նախ՝ եթէ անդ մեղաց թողութիւն ո՛չ է զոր աստ ոչ թողուի։ Այլ ամենայն մեղք որ աստ թողուի՝ եւ անդ՝ ըստ այնմ «զոր կապիցէք յերկրի, եւ եղիցի կապեալ յերկինս. եւ զոր արձակիցէք յերկրի, եղիցի արձակեալ յերկինս։ Դարձեալ ասեմք, մեղք աստ զպատիժն ասէ. զի թէ ոք աստ զպատիժ մեղաց ոչ կարասցէ վճարել, անդ վճարեսցէ եւ թողցի։ Եւս յայտնի, աստեացս ամենայնի կատարումն է ի հանդերձեալն. այսինքն մեղաց եւ արդարութեան. պատժի եւ պարգեւի. կապելոյ եւ արձակելոյ։ Զայս ասէ մի աստ եւ մի ի հանդերձելումն։ Եւ այն որ ասէ «Ճապատիկ առցէ, եւ զկեանս յաւիտենականննս ժառանգեսցէ»։ Եւ թէ՝ դատաստանն Աստուծոյ է միաձեւ բազմաձեւ եւ ամենաձեւ. եւ այլ սոյնպիսիք եթէ բերեն վկայութիւն. եւ թէ մացածին բանիւ հաւանութիւն տան։ Այն է՝ որ յետ աստի կենացս հոգին ի քննութիւն գործոց ժամանէ. եւ ըստ իւրաքանչիւրոցն տեսանէ զփառս եւ յուսով վայելէ. մինչ ի յարութիւնն առցէբոլորիւ բոլորապէս զփառսն եւ զպսակս զանվախճան տեսութիւն Աստուծոյ։ Զի այժմ կարծեմք. եւ յետ մահու յայտնապէս տեսանեմք զամենայն. եւ յետ յարութեանն առնումք զամենայն։ Զոր այժմ ի հեռուստ գիտէ եւ կարծէ. եւ յետ մահու մերձ ի յինքն եւ առ ինքն տեսանէ եւ ճանաչէ. եւ յետ յարութեան առնու եւ կատարի։
       Եւ այս է որպէս ասէ սուրբն Դիոնէսիոս, «աստ մաքրի, յետ մահու լուսաւորի, եւ ի յարութեան կատարելագործի ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն ամէն»։
       Այլ եւ վասն դժոխոց ասացաց ի վերոյ ի մարդեղութեեան ճառն. ասի եւ յառաջիկայդ ի կատարածի։ Այլ եւ յետոյ ի Գէորգեայ հարցմունքն գտցես։