Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Այլ եւ տեսցուք զվկայութիւնս հակառակացն եւ յարմարեսցուք զպատասխանիսն, զի առ ձեռն պատրաստ լիցի։ Նախ ընդդէմ բերեն զբան մեծատանն եւ զՂազարու. որ մինն ի գոգն Աբրահամու եւ միւսն ի տանջանքն էջ։
       Պատասխանեմք առ այս որպէս ասԷ սուրբն Կիւրեղ ի գիրս պարապմանց եթէ առակ օրինակ եւ սոքա արդարոց եւ մեղաւորաց որ այսպէս լինելոցէ ի կատարածի։
       «Ներհակաբար տալով զոր աստ ընկալան» ասէ սուրբն Ներսէս։ Ուստի յայտ է զի նախ քան զՔրիստոս արդարք եւ մեղաւորք ի դժոխս էին։
       Դարձեալ ասեն զբանն Պօղօոսի, «ցանկամ ելանել ի մարմնոյս եւ մտանել առ Աստուած»։ Ասեմք եթէ՝ մտանելն առ Աստուած այն է՝ որ հեռանայ ի չարութեանց եւ լինի ի բարութեան եւ ոչ փոփոխի ի չար, Աստուծոյ պահելովն. ըստ այնմ «հոգիք արդարոց ի ձեռս աստուծոյ են. եւ ո՛չ մերձեսցի ի նոսա չար»։
       Դարձեա լ ասէ ի նոյն գլուխն եթէ՝ «շինուած յԱստուծոյ ունիմք տաճար. եւ ընդ այս տաղտկամք եւ զբնակութիւնս երկնից փափագիմք զգենուլ»։
       Ասեմք, շինուած տաճար եւ բակութիւն երկնից զերանելի մարմինն ասէ։ Զի ո՛չ կարեմք հոգւով երանի լինիլ եթէ ոչ մարմնով երանելի լիցուք։ Իսկ զբնակութիւն փառացն այլ ուր պատրաստ ասէ եւ ոչ տուեալ։ «Զոր ակն ո՛չ ետես, եւ ունկն ո՛չ լուաւ. զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց։
       Դարձեալ ասեն զբանն Սողոմոնի, «մարմինն դառնայ ի հող, եւ հոգին երթայ առ Աստուած որ ետ զնա»։ Ասեմք առ այն նախ՝ ապա դու զիա՞րդ ասես թէ երթայ ի դժոխս։ Եւ ապա ասեմք, եթէ Աստուած յամենայն տեղիս է. վասն որոյ կայանք հոգւոցն ուր եւ իցէ առ Աստուած էա։ Զի թէպէտ անդ ո՛չ է փառք, այլ եւ ո՛չ տանջանք եւ չարչարանք գոյ։ Վասն այսորիկ առ Աստուած ասէ որք են ի պահեստ հոգւոցն։
       Դարձեալ ասեն՝ «յոգիս անդրանկաց կատարելոց յերկինս»։ Ասեմք եթէ՝ անդրանիկ եւ կատարեալ ո՛չ վասն պսակացն ասէ որ դեռ առնլոյ են։ Արդ ըստ կատարեալ գործոցն զոր ունին յինքեանս՝ եղեն անդրանիկ երանութեամբ եւ հանգստեամբ։
       Դարձեալ ասեն զբանս օրինացն, «մի՛ պահեսցես զվարձ վարձկանի քո ի վաղիւ»։ Աասեմք առ այս, եթէ ո՛չ է պահել որպէս այժմ ի մարմնի. եւ ո՛չ առնուն որպէս ի կատարածի. այլ ընկալեալ ունին զյոյս անմահութեան եւ զերանութեան ի հոգի։
       Դարձեալ ա սեն՝ ըստ Սողոմոնի «յոյս զապաղեալ տանջէ զհոգի»։ Ասեմք ըստ Նիւսացւոյն Գրիգորի, թէ յոյյս նոցա ո՛չ է տանջանք, այլ վայելչութիւն նոցա. զի հաւատարիմ է խոստացօղն եւ ճշմարրիտ։ Դարձեալ ասեն, «յոյս տեսանելի չէ յոյս» ըստ Պօղոսի։ Ասեմք առ այս նախ՝ թէ կրկին է յոյսն։ Զի է յոյս ակնունիլ ի հեռաւորն. եւ է յոյս ըմբռնել ի մերձաւորն։
       Ա՛րդ այս կենացս յոյս ակն ունի ի հեռաւորն. եւ յետ մահու յոյս նոցա ըմբռնէ ի մերձաւորն։ Եւ դարձեալ ասեմք, թէ աստի կենացն յոյս է հանդերձ ստուգութեաեմբ կարծեաց. եւ յետ մահու յոյս նոցաէ հանդերձ ստուգութեամբ գիտութեան. կամ տեսութեան. որպէս ասացաւ ի վերոյ ԼԳ գլուխն ի ԻԲ համարն։
       Դարձեալ ասեն՝ հոգին յառաջ գործէ զբարին զի նախիմանայեւ կամի։ Ասեմք առ այս, եթէ նախ է բարին ի հոգին ըստ տեսութեան մտացն եւ կամացն. այլ զգործելն ի միասին գործեն հոգին եւ մարմին։ Այսպէս հոգին նախ տեսութեամբն ուրախանայ եւ փառաւորի, եւ ապա մարմնովն կատարեալ պսակի։
       Դարձեալ ասեն, «տուաւ նոցա արկանելիս սպիտակս եւ ասացաւ նոցա զի հանգիցեն փոքր մի ժամանակ մինչեւ լզցին ծառայակիցք նոցա եւ եղբարք որ հանդերձեալ էին կատարիլ իբրեւ զնոսա »։ Տես ԺԷ գլուխն։
       Ասեմք ըստ սրբոյն Անդրէի մեկնչի՝ եթէ սուրբքն աշխարհի վախճան խնդրեցին. որոց ցուցանէ զպատճառս երկայն մտելոյն. զի լաւագոյն համարեցաւ Աստուած մի առանց մեր պսակիլ։ Այլ արկանելիք սպիտակ՝ զծաղկեալ նոցա առաքինութեան երեւեցուցանէ զպայծառութիւն յետ ի թանձրութենէ մարմնոյս փոխելոյն. զոր զգեցեալ են նախքանզխոստացեալ զփառսն. եւ են առ Աստուած ի հանգիստ որպէս լուաք։ Եւ ճշմարիտ է հանգչիլն ի թանձրութենէն՝ յախտաւորկրից զերծելոցն եւ առ Աստուած եղելոցն։ Սակայն զփառսն չեւ եւս են ընկալեալ մինչեւ ի սքանչելի երկրորդն գալուստ. այսպէս մեծն Անդրէաս։
       Դարձեալ ասեն թէ, ի նոյն գլուխն ասէ «տեսի յամենայն ժողովրդոց որ կային առաջի աթոռոյն եւ առաջի գառինն արկեալ զիւրեամբք հանդերձս սպիտակս եւ արմաւենիս ի ձեռս իւրեանց»։ Ասէ մեկնիչն, սպիտակ հանդերձն զոր զգեցեալ էին՝ շնորհացն Քրիստոսի մաքրութիւն է. յորմէ ամենեքեան վայելեցաք որպէս ասէ առաքեալն. քանզի յորժա սրբի հոգին՝ բնական ունի զպայծառութիւն։ Իսկ արմաւենեօքն զոր բարձեալ են ի ձեռս՝ զյաղթութիւնն նկարագրեն։ Դարձեալ ասեն, Մատթէ ի՝ «ասէ տանուտէրն՝ կոչեա զմշակսն եւ տու՛ր նոցա զվարձս»։ եւ կոչելն զմահն ասէ. եւ վարձ՝ իսկոյն զփոխարէնն։ Աասեմք եթէ՝ իսկոյն այսմ պատասխանի ասացաւ յառաջագոյն. զի ո՛չ ուղղակի իմանան վասն առակին. զի երեկոյ կատարա ծն է աշխարհիս. զի «Ռ ամ յաչս Տեառն որպէս օր երեկոյ է»։ Իսկ կոչելն զյառնելն ի մեռելոց ցուցանէ. հոգւոյն եւ մարմնոյն միաւորեալ։ Նաեւ մշակ ասելն, զի հոգին առանց մարմնոյն ո՛չինչ է աշխատեալ. վասն որոյ եւ զվարձն հոգւոյն եւ մարմնոյն տայ։ Նախ զվարձն համանգամայն ետ մշակացն։
       Դարձեալ ասեն զբանն Ղուկասու, «որ ունիցի բարեկամ եւ երթայ առ նա ի գիշերի, եւ նա ասէ՝ մանկունքս ընդ ինեւ են»։ Եւ ասեն թէ մանկունք ի յանկողնի՝ են արդարքն ընդ Քրիստոսի. եւ մէջ գիշերն է այս կեանքս. ապա ուրեմն առեալ են զվարձս։ Ասեմք եթէ՝ սխայլին ի յիմացումն առակին։ Զի ասէ մեծն Իգնատիոս մեկնիչն յայսմ. բանի, եթէ բարեկամ եկեալ՝ զպահանջօղ հրեշտական ասէ յօր մահուն. իսկ առաջին բերեկամ է Աստուած։ Ա՛րդ՝ եկեալ հրեշտական խնդրէ ի նմանէ զբարի գործս որով նա կերակրի։ Իսկ հոգի մարդոյն յանհնարինս մտեալ երթայառ միտս որ է՛ երրորդ բապեկամ եւ խնդրէ բարիս։ Իսկ միտքն տայ պատասխանի՝ դրունքս փակեալ են. այսինքն զգայարանքս խցեալ են եւ մեղաց մանկունքս ընդ ինեւ ո՛չ տան թոյլ։ Իսկ հոգին թախանձէ թերեւս զի ելս իրացն իմասցէ։ Զոր վասն յոյժ ժտելոյն՝ յարուցեաել միտքն տացէ զխոստովանութիւն հաւատոյ սուրբ Երրորդութեան. զոր յերիս նկանակս յառակեաց։ Իսկ գիշեր զօր մահուն ասէ։ Յայտ ուրեմն է թէ ոչ է առակս վասն հատուցման արդարոց։
       Դարձեալ ասեն, Տէրն աւազակին ասաց «այսօր ընդիս իցեսի դրախտին» ահա հատոյց. զի ներկայական է այսօրն։ Եւ ի տեսիլն ասաէ՝ «տուաւ նոցա արկանելիս սպիտակս»։ Այս առաջինն ասեմք թէ՝ որպէս ո՛չոք ընդ Քրիստոսի ի խաչ ելեալէ՝ բայց միայն աւազակն, այսպէս եւ ո՛չոք առեալ զպատիւ, բայց միայն աւազակն։
       Զի այս ո՛չ է ի կարգ է դատաստանին. աեյլ ի սքանչելեաց միածնին։ Որպէս արեգական խաւարիլն, եւ գերեզմանաց բանիլն, եւ այլն։ Առ երկրորդն ասեմք թէ՝ ի տեսիլն ո՛չ զհատուցումն ասէ, այլ զյայտնութիւն գիտութեան. որով իմանան արդարքն թէ այնպիսի փառս պատրաստեալ է նոցա. եւ յուսով վայելեն մինչեւ օր դատաստանին։
       Դարձեալ ընդդէմ բերեն զձայնն երկնայեին եթէ՝ «ծառայք իմ եկայք եւ հանգերուք»։ Նոյնպէս եւ լուսաղէն պսակքն որ իջանէր ի վերայ նոցա՝ յայտնապէս ցուցումն է իմանալի պսակացն։ Ա
       Ասեմք եթէ՝ ձայնիւն եւ պսակաւն եցոյց մարդկան եւ լսեցոյց ի յաչս եւ ի յականջս թէ զայնպիսի կեանս վիճակեցին նոքա որք սուրբք են ի մարդկանէ. այլ սկիզբն է ի մահն, եւ կատարումն ի յարութեան որպէս ասացաւ։
       Դարձեալ ասեն, զի՞նչ է փառքն եւ պսակ արդարոցն, եթէ ոչ տեսութիւն Աստուծոյ զոր ունին հոգիքն։
       Ասեմք, թէ ո՛չ գիտես զի՞նչ է, երթ առ առաքեալն եւ ուսուսցէ քեզ, «ցանկամ ելանել ի մարմնոյ եւ մտանել առ Աստուած». այս տեսութիւն է եւ հանգիստն։ Եւ «կայ եւ մնայ ինձ արդարութեան պսակն զոր հատուսցէ յաւուր յայնմիկ արդար դատաւորն». այս է փառք եւ պսակ սրբոցն։
       Եւ զի այլ է այս՝ եւ այլ այն՝ յայտ է յերկուց։
       Նա՛խ՝ զի առաքեալն զանազանեաց զտեսանելն յետ մահու՝ եւ զպսակն ի յարութեան։
       Երկրորդ՝ զի տեսութիւն հաւատոյն է փոխարէն զոր հոգին ընկալաւ. եւ պսակն գործոյն է զոր մարմնով առնու։
       Իսկ այս կատարելոցն է որ են յերկինս. իսկ միջակ արդարքն որ են ի կայանս հոգւոցն՝ եւ զտեսանելն պայծառապէս ընկալցին ի յարութեան դէմ յանդիման որպէս եւ էն. ըստ Յոբայ «մարմնով իմով տեսանեմ զԱստուած դէմ յանդիման»։
       Այսքան առարկութիւնք հակառակաց եւ պատասխանիք ուղղափառաց։