Եւ
այսպիսի
ասացեալ
տկարութեան
մեղաց
առողջութիւն
է
բժշկարան
Է
զօրութիւնք
որ
կոչին
առաքինութիւնք.
որ
են
այսոքիկ։
Հաւատ.
Յոյս։
Սէր։
Եւ
սոքա
երեքեան
կոչի
աստուածային
առաքինութիւնք։
Եւ
չորք
զօրութիւնքն
այս
է։
Խորագիտութիւն.
որ
է
խոհեմութիւն։
Արիութիւն։
Ողջախոհութիւն.
եւ
Արդարութիւն.
Եւ
սոքա
կոչին
մարդկային
առաքինութիւնք։
Հարց.
Հաւատն
եւ
յոյսն
եւ
սէրն
վասն
է՞ր
կոչին
աստուածայինք։
Պատասխանի.
Նախ՝
աստուածային
ասին՝
զի
երեքին
սոքա
յԱստուած
վերաբերին։
Զի
հաւատովն
տեսանի
այրագոյն
բարին։
Յուսովն
ակն
ունիմք
գերագոյն
բարւոյն։
Սիրովն
ցանկանամք
վերնային
բարւոյն։
Եւ
այս
ամենայն
առ
Աստուած
գտանի։
Դարձեալ՝
հաւատովն
լինի։
Յոսովն
ըմբռնի.
եւ
Սիրովն
միաւորի
Աստուած։
Դարձեալ՝
հաւատովն
հաւատամք՝
որ
միայն
իւր
բարկութեամբն
զմեզ
ստեղծեաց
եւ
վերստին
փրկեաց
եւ
ոչ
ի
հարկէ։
Յուսովն
ակն
ունիմք
ինքեան
ողորմութեանն
որ
խոստացեալ
է.
զի
գթած
եւ
ճշմարիտ
է։
Սիրովն
սիրեմք
զնա
ինքն
ինքեամբ
բարի
է։
Եւ
վասն
այն
սիրեմք
զնկերն,
զի
ստեղծուած
եւ
պատկեր
Աստուծոյ
է։
Այս
թէ
վասն
է՞ր
կոչին
աստուածայինք։
Հարց.
Զի՞նչ
է
սահման
հաւատոյն։
Պատասխանի.
Զհաւատն
սահմանէ
Պօղոս
յեբրայեցւոցն,
«հաւատն
է
յուսացեալոց
հաստատութիւն.
եւ
յանդիմանութիւն
որոց
ոչն
երեւին»։
Եւ
այլ՝
«հաւատն
է
հինմ
ամենայն
առաքինութեան».
Եւ
այլ՝
«հաւատն
է
սկիզբն
հոգեւոր
կենաց»։
Եւ
Դամասկացին
ասէ՝
«ի
փօստազիս
իրացն
որ
ոչ
երեւի
յանդիմանութիւն»։
Եւ
Ոսկեբերանն
սահմանէ՝
«հաւատն
է
սրբազան
կրօնից
հիմն»։
Մեթոդիոս
ասէ՝
«հաւատն
է
առաքինութիւն՝
որով
հաւատան
զանազանելին։
Եւ
այլք՝
«հաւատն
է
մտաց
լուսաւորութիւն.
առ
ի
ճանաչել
զծայրագոյն
ճշմարտութիւնն»։
Իսկ
սուրբն
Եպիփան
սահմանէ՝
«հաւատն
է
կամաւոր
եւ
ստոյգ
նախաճաշակումն
յայնմ
ճշմարտութենէ
որ
ոչ
է
յայտնեալ»։
Եւ
մեծն
Դիոնէսիոս
ի
գիրս
աստուածային
անուանց
սահմանէ
թէ՝
«հաւատն
է
հաստատ
կայումն
հաւատացելոց.
որ
զարդարս
կացուցանէ
ի
ճշմարտութիւնն
եւ
զճշմարտութիւնն
ի
նոսա։
Եւ
այլ՝
«հաւատնէ
մտածութիւն
յաղագս
Աստուծոյ
անախտաբար.
արտագնացումն
յուսոյ
առ
յուսացեալն.
համբերութեամբ
տեսանել
զաներեւոյթն
մտացն
աչօք
անպակաս
ժուժկալելով»։
Դարձեալ՝
«հաւատն
է
ունակութիւն
հեղեալ
յառաջին
լուսոյն
ի
բանական
անձն,
առ
ի
ճանաչել
զհոգեւոր
բարիս։
Եւ
գիտելի
է,
զի
սահման
առաքելոյն
կատարեալ
է։
Եւ
այլ
սահմանք
զոր
դնեն
վարդապետք
պարունակեալ
են
ի
սահմանն
Պօղոսի.
զի
վարդապետաց
սահմանն
մեկնութիւն
եւ
յայտնութիւն
սահմանին
Պօղոսի։
Հարց.
Հաւատն
ի
յոր
մասնէ
հոգւոյն
իբր
ի
յենթակայ։
Պատասխանի։
Արիստոտէլ
Գ
սեռս
զօրութեան
ասէ
հոգւոյն.
այսինքն
է
մինն
անհնազանդ
բանին.
եւ
մինն
հնազանդ.
եւ
մինն
բան
էութեամբ։
Որ
անհնազանդ
է
բանին,
որպէս
տնկականն.
հայելն
եւ
աձիլն
եւ
այլ.
եւ
սոքա
ոչ
կարեն
լինիլ
ենթակայ
առաքինութեանց։
Իսկ
երկրորդ
սեռն
հնազանդ
բանին՝
ցասումն
եւ
ցանկութիւնն.
եւ
սոքա
ոչ
կարեն
լինիլ
ենթակայ
իմանալի
առաքինութեանց։
Իսկ
երրորդ
սեռն
որ
է
նոյն
ինքն
բանն
որ
է
ենթակայ
աստուածային
առաքինութեանց։
Եւ
սա
բաժանի
յերկուս.
այսէ
յիմացումն
եւ
ի
կամքն։
Եւ
հաւատն
է
յիմացումն
որպէս
ի
յենթակայս.
եւ
է
ի
կամքն
որպէս
հրամանատու։
Զի
կամքն
հրամայէ
զգործ
հաւատոյն.
զի
ոչ
ոք
հաւատայ,
եթէ
ոչ
կամեցօղն։
Եւ
որպէս
հաւատն
է
հանճարն,
նոյնպէս
յոյսն
եւ
սէրն
են
ի
կամքն
վասն
Բ
պատճառի։
Նախ՝
զի
յառաջ
եդեալ
հանճարոյն
է
ճշմարիտն.
եւ
յառաջ
եդեալ
կամացն
բարին։
Եւ
զի
յառաջ
եդեալ
հաւատոյն
է
ճշմարիտն.
վասն
այն
հաւատն
է
յիմացումն
որպէս
ի
յենթակայս.
եւ
յառաջ
եդեալ
յուսոյն
եւ
սիրոյն
է
բարին,
վասն
այն
յոյսնն
եւ
սէրն
են
ի
կամքն
որպէս
ի
յենթակայս։
Երկրորդ,
զի
յարքայութիւնն
յերկնից՝
հետեւի
պայծառ
տեսութիւն
հաւատոյն.
ըստ
Պօղոսի,
«այժմ
տեսանեմք
օրինակաւ,
այլ
յայն
ժամ
դէմ
յանդիման»։
Իսկ
փառք
եւ
պսակք
հետեւին
յուսոյն
եւ
սիրոյն։
Ապա
ուրեմն
հաւատն
է
յիմացումն.
եւ
յոյսն
եւ
սէրն
ի
կամքն։
Վասն
Աստիճանաց
Հաւատոյ
Հարցումն.
Քանի՞
են
աստիճանք
հաւատոյ։
Պատասխանի.
Որպէս
Ժ
բան
է
օրինացն՝
եւ
Ժ
բան
է
Հայր
մեր
որ
յերկինս։
Նոյնպէս
Ժ
բան
է
հաւատամքն
որ
է
այսպէս։
Նախ
վասն
աստուածութեան
Հօր։
Երկրորդ
վասն
առաջին
ծննդեանն
Քրիստոսի
որ
ի
հօրէ։
Երրորդ
վասն
մարմնով
ծննդեանն
ի
կուսէն։
Չորրորդ
վասն
չարչարանաց
փրկչին։
Հինգերորդ
վասն
թաղման
ի
գերեզմանի։
Վեցերորդ
վասն
յարութեանն
ի
մեռելոց։
Եօթներորդ
վասն
միւանգամ
գալստեանն։
Ութներորդ
վասն
Սուրբ
Հոգւոյն
որ
է
հաւասար
Հօր
եւ
Որդւոյ։
Իններորդ
վասն
հոգւոց
մարդկան։
Տասներորդ
վասն
մարմնոց
ի
մեռելոց
յարութեան։
Եւ
այս
է
սրբոյն
Կիւրղի
որ
յԵրուսաղէմ։
Իսկ
աստիճանք
հատոյն
որք
են
յէութենէ
հաւատոյն,
եթէ
նկատեսցի
առ
այն
որք
արարին
զհաւաքումն
հաւատոյ,
են
երկոտասան
աստիճանք
ըստ
թուոյ
երկոտասան
առաքելոցն։
Իսկ
թէ
նկատիցեմք
առ
այն
որք
են
իբր
արմատս
հաւատալեաց,
յայնժամ
են
չորեքտասան
աստիճանք։
Յորոց
եօթն
վերաբերին
առ
աստուածութիւն.
եւ
եօթն
ի
մարդեղութիւնն
Քրիստոսի։
Առաջինն
է
հաւատալ
զմիութիւն
Աստուածային
բնութեանն։
Երկրորդ՝
հաւատալ
զանձն
Հօր.
այն
որ
ասէ
«հաւատամք
ի
մի
Աստուած
հայր
ամենակալ»։
Ասաց
զայս
Պետրոս
առաքեալ։
Երրորդ՝
զորդին
գոլ
Աստուած.
որ
ասէ՝
«ի
մի
Տէր
Յիսուս
Քրիստոս»։
Ասաց
զայս
Անդրէաս։
Չորրորդ՝
զհոգին
սուրբ
Աստուած.
որ
ասէ
«հաւատամք
ի
Հոգին
Սուրբ»։
Ասաց
զայս
Բարթուղիմէոս։
Հինգերորդ՝
Սիմոն
ասաց
«հաւատալ
ի
յեկեղեցի
զքաւութիւն
եւ
զթողութիւն
մեղաց»։
Առ
աստիճանս
այս
պարունակի
Է
խորհուրդ
եկեղեցւոյ.
որ
է
Մկրտութիւնն.
Դրոշմն.
Պատարագն.
Ապաշխարութիւնն.
Կարգ
քահանայութեանն.
Պսակն.
եւ
Օծումն։
Վեցերորդ՝
«յարութիւն
մեռելոց»
ասաց
Թադէոս։
Ութներորդ՝
հատուցումն
բարեաց.
ընդ
որով
եւ
պատիժ
չարեացն.
որ
ասէ
«ի
կեանսն
յաւիտենականս».
Ասաց
Մատաթիա։
Եւ
այս
երեք
վերջին
աստիճանքս
վերաբերին
առ
աստուածութիւն։
Զի
թողութիւն
մեղաց
որ
է
կենդանութիւն
հոգւոյ՝
ասուածային
լինի։
Նաեւ
յարութիւն
մարմնոյ։
Նաեւ
հոգւոյ
եւ
մարմնոյ
փառաւորութիւն։
Իսկ
եօթնեքին
աստիճանք
առ
մարդեղութիւնն
Քրիստոսի
են
այս։
Առաջինն
հաւատալ
զորդին
Աստուծոյ
յղացեալ
ի
հոգւոյն
սրբոյն։
Եւ
զերկրորդն՝
ծնեալ
ի
կուսէն
Մարիամայ։
Ասաց
զերկոսինս
զայս
Յակոբոս
Զեբեթեայ։
Երրորդ՝
որդին
Աստուծոյ
վասն
մեր
չարչարեալ
եւ
խաչեալ
եւ
մեռեալ։
Ասաց
զայս
Յօհաննէս։
Չորրորդն՝
որդին
Աստուծոյ
իջեալ
ի
դժոխս
ըստ
հոգւոյն։
Ասաց
զայս
Թովմաս։
Հինգերոր՝
յարուցեալ
յերրորդ
աւուր։
Ասաց
զայս
Մատթէոս։
Վեցերորդն՝
ելեալ
ի
յերկինս
նստաւ
ընդ
աջմէ
հօր.
որ
է
հաւասարութիւն
հօր։
Ասաց
Յակոբոս
Ալփեան։
Եօթներորդն՝
դատել
զկենդանիս
եւ
զմեռեալս.
որ
է
զբարիս
եւ
զչարս։
Ասաց
զայս
Փիլիպպոս։
Այսոքիկ
են
աստիճանք
հաւատոյ։
Եւ
թէ
հաւատն
առաւել
է
քան
զգիտութիւն
ցուցաւ
ի
վերոյ
յաստուածաբանութիւնն
Դիոնիսեայ
ի
ԺԷ
համարն
տես։
Հարց.
Ապա
որպէս
մի
հաւատ
ընդ
առաքելոյ։
Պատասխանի.
Չորիւք
իմանի։
Նախ՝
զի
ի
մին
Աստուածն
է
եւ
ի
մի
Քրիստոսն։
Երկրորդ՝
զի
մի
բոլոր
եւ
ոչ
մասն։
Երրորդ՝
զի
ամենեցուն
մի
է։
Չորրորդ՝
զբաժանեալքս
միացնէ
ի
Տէր
եւ
առ
միմեանս։
