Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

ԺԳ
       Եկեսցուք այժմ եւ տեսցուք զմոլորութիւնս նոցա՝ որք ասեն զհոգին սո ւրբ բղխումն ի հօրէ եւ յորդւոյ։
       Եւ նախ զվկայութիւնս նոցա լուծցուք, եւ ապա զճշմարիտն արտադրեսցուք բան։
       Նախ՝ պատճառ են՝ զի ասի հոգի Քրիստոսի։ Երկրորդ՝ զի փչեաց յառաքեալսն եւ ասէ. «Առէք հոգի սուրբ»։ Երրորդ՝. «Երթամ եւ առաքեմ զնա»։
       Չորրորդ թէ. «Յիմմէ անտի առնուցու»։
       Հինգերորդ՝ թէ. «Նա՛ զիս փառաւորեսցէ»։
       Վեցերորդ՝. «Հոգին է կենդանարար»։
       Եօթներորդ՝ եթէ մատն Աստուծոյ կոչի հոգին սուրբ. եւ աջ եւ բազուկ է որդին. ապա ուրեմն եւ ի նմանէ՛ է։
       Ութներորդ՝ որպէս խօսքն ի մտացն է եւ ի բանէն, այսպէս եւ հոգին ի հօրէ՛ է եւ յորդւոյ։
       Եւ այլք այսպիսիք։
       Պատասխանեմք, այն որ ասի հոգի Քրիստոսի, եւ թէ փչեաց, եւ թէ՝ առաքեաց , յայն սակս ասացան, զի ծաւալումն հոգւոյն սրբոյ յաղագս մարդկան՝ գալստեամբն Քրիստոսի եղեւ։ Ըստ այնմ. «Չեւ էր հոգի, քանզի Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ»։ Եւ դարձեալ՝ հոգ ին որ ի հօրէ ելանէ եւ կայանայ յորդի. եւ ի ձեռն որդւոյ իբր զհայրական բարի ամենայն գոյիցս բաշխի երկնաւորաց եւ երկրաւորաց։ Նախ քան զմարմնանալն՝ եւ ի մարդեղութեանն։
       Վասն որոյ հոգի Քրիստոսի անուանի։
       Եւ դարձեալ, զի ամենայն ինչ որ հօր է՝ այն որդւոյ է որպէս ասէ Տէր. ապա ուրեմն հոգի հօր՝ հոգի է որդւոյ վասն միոյ էութեանն։
       Զի՝ զի՞նչ ետ հայր որդւոյ, եւ ո՛չ զառ ինչն։
       Իսկ առ երկրորդն ասեմք, եթէ. «Փչեաց յառաքեալսն » այս զբղխումն ցուցանէ, ապա ուրեմն որդին ծնունդ է ի հոգւոյն ըստ հրեշտակին. «Որ ի նմայն ծնեալ է ի հոգւոյն ս րբոյ է » ասէ։
       Այլ այսոքիկ զմիմեանց գործակից լինիլն յայտնեն։
       Առ երրորդն ասեմք, եթէ. «Հոգին առաքեցաւ ի յորդւոյ », ի նմանէ՛ ասի սկսեալ, ապա առաքեցաւ որդի ի հօրէ եւ ի հոգւոյն, ի նոցանէ ասի սկսեալ։ Ըստ այնմ՝. «Տէր Տէր առաքեաց զիս եւ հոգի նորա»։ Այլ այսոքիկ զհաճ ութիւն կամացն ցուցանեն։
       Առ չորրորդն եթէ. «Յիմմէ անտի առնուցու ». այսինքն յիմ սկզբընէն առնու եւ պատմէ ձեզ։ Իսկ թէ. «Իմս » այս՝ զբղխումն յորդւոյ ասէ, ապա եւ այլուր ըստ քեզ զհայր մարմնացեալ կարծես։ Առ որ ասաց որդի. «Ամենայն ինչ որ քո է այն իմ է ». եւ անդրադարձեալ. «Որ ինչ իմ է՝ այն քո՛ է » ասէ։
       Այլ այսոքիկ զմիութիւնն մեզ ցուցանեն։
       Հինգերորդին պատասխանեմք , եթէ փառաւորէ հոգի զորդի՝ ասես ի նմանէ սկզբնաւորեալ։ Տե՛ս՝ փառաւորէ՛ եւ հայր զորդի որ սկիզբն է նորա. ըստ այնմ. «Փառաւոր արարի՝ եւ դարձեալ փառաւոր արարից»։ Այլ այսոքիկ զհաւասար պատիւն բացայայտեն։
       Վեցերորդին պատասխանեմք, թէ ասիցես որդին անկենդան է յորմէ հոգին ո՛չ բղխէ. ապա՛ եւ ըստ քեզ հոգին անբան է զի զբանն ոչ ծնանի։ Այլ զայսպիսիս ի միում գոյութեանն յոյժ յիմարութիւն է կարծել կամ ասել։
       Առ եօթներորդն ասեմք, ե թէ՝ մատն Աստուծոյ երբեմն նշանակէ զԵրրորդութիւն անձանցն. ըստ այնմ. «Ո՛ կշռէ երիւք մատամբ զծանրութիւն երկրի։ Երբեմն զշնորհաց զանազանութիւնս. որպէս ասէ յերգ երգոցն. «Ձեռք իմ կաթեցուցին զմուռս. եւ մատունք իմ զմռսեալ ի վերայ փակաղաց»։
       Երբեմն զմի անձն միայն. ըս տ այնմ. «Մատամբն Աստուծոյ հանեմ զդեւս»։
       Երբեմն զառաւել զօրութիւնն. ըստ այնմ որ ասէին գէտքն եգիպտացւոց. «Մատն Աստուծոյ է այս»։ Եւ զի մատն Աստուծոյ ասի հոգին սուրբ։ Նախ՝ որպէս մատն է յէութենէ մարմնոյն, այսպէս եւ հոգին սուրբ է յէութենէն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ զի որպէս մատամբ գրեմք կամ գործեմք զամենայն գործս, այսպէս եւ հոգին սուրբ գրէր ի մարգարէսն. ըստ այնմ. «Յորում եւ յորպիսի ժամանակի ազդէր ի նոսա հոգին Քրիստոսի»։
       Եւ որդի հոգւովն կատարէր զամենայն գործս սքանչելեաց։
       Ութերորդին ասեմք՝ եթէ օրինակաւ խօսից իմանալ զհո գին սուրբ՝ ունի ինչ ուղղութիւն եւ ունի ինչ թիւրութիւն։
       Ուղիղ է, զի որպէս խօսքն թարքման է մտաց եւ բանի, այսպէս եւ հոգին սուրբ՝ հօր եւ որդւոյ. ըստ այնմ. «Ո՛չ եթէ յանձնէ ինչ խօսիցի, այլ զոր լսէն»։
       Իսկ թիւրութիւն է այսպէս։
       Նախ՝ զի խօսքն որ է արտաբերեալ բանն, նոյն սա՛ է ներտրամադրեալն բան։ Ապա ուրեմն օրինակս զանձն հոգւոյն բառնայ։
       Երկրորդ՝ զի խօսքն միայն ի բանէն ձեւանայ եւ ո՛չ ի մտացն։ Ապա ուրեմն այսպէս կարծելն՝ զհոգին միայն յորդւոյ ցուցանէ՛ եւ ո՛չ ի հօրէ որ է անհնարին հերձուած։
       Եւ զի հոգին սուրբ է միայն ի հօ րէ բղխումն, տեսցուք զայս Նախ՝ ի հարցմանէ։
       Երկրորդ՝ յօրինակաց։
       Երրորդ՝ ի վկայութեանց։
       Եւ զի առաջինն ի հարցմանէն։
       Ա ) Նախ այսպէս։ Եթէ զհոգին ի հօրէ եւ յորդւոյ ասէք, զա՞նձն ասէք բղխեալ, եթէ զբռնութիւնն։ Զի եթէ զբռնութիւնն, ահա բաժանեցիք զբռնութիւնն ի բղխօղ եւ ի բղխեալ. որպէս ի ծնօղ եւ ի ծնեալ. որ է Մակեդոնի եւ Արիոսի։
       Իսկ եթէ զանձն ասացիք բղխեալ, ահա բ անձն ասացիք հոգւոյն. մինն ի հօրէ բղխեալ, եւ մինն ի յորդւոյ։ Եւ այսպէս լինի Երրորդութիւնն չորրորդութիւն։
       Բ ) Երկրորդ հարցանեմ եթէ, յԵրրորդութիւնն մի է սկիզբն՝ թէ բ։ Զի թէ մի է սկիզբն, սո՛ւտ է նոցա զհոգին ի հօրէ եւ յորդւոյ բղխեալ։ Իսկ թէ բ են սկզբունք, յա՛յտ է թէ բ են ներգործութիւնք։ Եւ ըստ այսմ լինին մանեայ բ աստուածքն. մինն բարւոյ եւ մինն չարի արարիչ. որ է անաստուածութիւն։
       Գ ) Դարձեալ հարցանեմ, հայր կարօղ է բ ղխել զհոգի՝ թէ անկար։ Զի թէ կարօղ, ապա ո՛չ է կցորդ որդի։ Իսկ թէ անկար, եւ յառաջ եկեալքն ի նմանէ անկար. եւ ո՛չ ոք ի նոցանէ Աստուած։
       Դ ) Դարձեալ հարցանեմ, հոգին սուրբ մասն ինչ բղխէ ի հօրէ եւ մասն յորդւո՞յ, թէ բոլորն ի հօրէ՝ եւ բոլորն յորդւոյ։
       Զի եթէ մաս ամբ, անկատա՛ր է բղխումն հոգւոյն։ Իսկ եթէ բոլոր, այս լինի կամ բ հոգի որպէս ասացաք, կամ աւելորդ գոյ բղխումն որդւոյ որ է յոյժ հայհոյութիւն։
       Ե ) Դարձեալ՝ հարցանեմ, հայր եւ որդի զո՛յգ բղխեն զհոգի, թէ անզոյգ։ Զի եթէ զոյգ եւ հաւասար, ո՛չ գոյ առ նոսա կատարեալ բղխօ ղ. զի երկոքինն ի մի բղխողի տեղի են։ Իսկ թէ անզոյգ, որ կատարեալն բղխէ՝ նա՛ է բղխօղ. եւ ո՛չ անկատարն։
       Զ ) Դարձեալ՝ հարցանեմ, հայր եւ որդի կարգաւո՛ր բղխեն զհոգի թէ անկարգ։ Զի թէ կարգաւոր, երբեմն մինն՝ եւ յետոյ միւսն. որ յառաջին բղխօղ է՝ նա՛ է բղխօղ. եւ ո՛չ վերջինն։ Իսկ եթէ անկարգ բղխեն, եւ բղխեալն ի նոցանէ անկարգ. եւ այսպէս ո՛չ ոքն Աստուած։
       Է ) Դարձեալ՝ հարցանեմ, յանսկզբնէն բղխէ հոգին, թէ ի սկզբնաւորէն։ Զի որ յանսկզբնէն յառաջ գայ է՛ անեղ եւ անվախճան. որպէս որդի եւ հոգի յանսկիզբն հօրէ։ Իսկ թէ ի սկսելոյն յառաջ գայ, է՛ եղեալ եւ արարեալ. որպէս արարածք ամենայն որդւով եւ հոգւով եղեն։ Իսկ թէ յանսկզբնէն եւ ի սկզբնաւորէն յառաջ գայ հոգին, լինի անեղ եւ եղական որ է մակեդոնեան եւ ծանր հայհոյութիւն։ Ապա ուրեմն՝ յանսկզբնական հօրէ միայն բղխէ անեղ եւ անվախճան հոգին սուրբ։
       Ը ) Դ արձեալ՝ հարցանեմ, զբղխեալն ի հօրէ բղխէ որդի, թէ զոչ բղխեալն։ Զի թէ զբղխեալն բղխէ, աւելո՛րդ է որդւոյ բղխումն. զի հայր բղխէ զհոգին։
       Իսկ եթէ զոչ բղխեալն բղխէ, ահա ի հօրէ ո՛չ ասէք զբղխումն, այլ միայն յորդոյ, որ է սուտ։
       Թ ) Դարձեալ՝ հարցանեմ, զի թէ մինն բոլոր բղխումն է հոգւոյն եւ ո՛չ մասն. զի թէ զմինն զայն հայր բղխէ, ապա ուրեմն ո՛չ բղխէ որդի. իսկ թէ զմինն զայն որդի բղխէ, բղխեալն հոգի թո՛ռն լինի հօր, եւ ո՛չ բղխումն նմին։
       ժ ) Դարձեալ՝ հարցանեմ, հայր եւ որդի զնո՞յն բղխեն՝ աւելո՛րդ է միոյն բղխումն որպէս ցուցաւ։ Իսկ թէ այլ բղխէ հայր՝ եւ այլ որդի, կրկնապատիկ է հոգին եւ ո՛չ մի։
       Այսքան ի հարցմանէ։
       Երկրորդ յօրինակաց։
       Ա ) Նախ՝ զի բղխումն հոգւոյն՝ է՛ ելումն. իսկ ելումն է շարժումն միուն ի միւսոյն։ Ա՛րդ՝ եթէ հոգին ելանէ յորդւոյ, պարտ է զի ելցէ յորդւոյ ի հայր. կամ ի միւս անձն։ Ա՛րդ՝ ո՛չ ելանէ ի հայր. զի ո՛չ ունի հայր իր ինչ ի յորդւոյ։ Եւ ո՛չ ի միւս անձն։ Իսկ չկա՛յ միւս անձն։ Ապա ուրեմն ո՛չ ելանէ յորդւոյ։
       Բ) Դարձեալ՝ հոգին սուրբ ելանէ իբրեւ զարտաշնչեալ եւ բղխեալ։ Ա՛րդ՝ որպէս արտաշնչումն ո՛չ ելանէ ի բանէ, եւ ո՛չ հոգի ի յորդւոյ։
       Գ) Դարձեալ՝ հոգին սուրբ է ի հօրէ որպէս կամք ի մտաց. եւ որդի որպէս իմացումն։ Ա՛րդ՝ կամքն ո՛չ է յիմացմանէ. եւ ո՛չ հոգի յորդւոյ։
       Դ) Դարձեալ՝ հոգին սուրբ բղխէ ի հօրէ իբրեւ ջերմութիւն ի հրոյ։ Ա՛րդ՝ տեսանեմք զջերմութիւնն զի ո՛չ բղխէ ի լուսոյ, այլ միայն ի հրոյ։ Նոյնպէս հոգին սուրբ ոչ բղխէ յորդւոյ, այլ միայն ի հօրէ։
       Ե) Դարձեալ՝ հոգին սուրբ բղխէ ի հօրէ՛ որպէս հոտ ծաղկի կամ խնծորի։ Ա՛րդ՝ հոտն ո՛չ է ի գունոյն. այլ միայն ի մարմնոյն։ Նոյնպէս եւ հոգի ո՛չ է յորդւոյ՝ այլ միայն ի հօրէ։
       Զ) Դարձեալ՝ հոգին ելանէ իբրեւ զշ աղկապ եւ միաւորիչ. մի իբրեւ զմէջ որ շաղկապէ՛ զերկու եզերն. եւ միւս իբրեւ երեք՝ եւ եզր։ Ա՛րդ՝ եթէ ելանէ ի հօրէ եւ յորդւոյ, լինի իբրեւ եզր եւ գ. եւ ո՛չ իբրեւ զմիջին։ Ապա ուրեմն ո՛չ ելանէ ի հօրէ եւ յորդւոյ. այլ ի հօրէ յորդի։
       Իսկ երրորդ ի վկայութեանց յայտնի է զի հոգին սուրբ միայն ի հօրէ է՛ բղխումն։
       Նախ՝ զի ասէ փրկիչն յաւետարանն Յօհաննու յաղագս հոգոյն թէ. «Հոգին ճշմարտութեան որ ի հօրէ՛ ելանէ, նա՛ ուսուսցէ ձեզ զամենայն»։ Եւ դարձեալ. «Հոգին հօր ձերոյ խօսեսցի ի ձեզ»։
       Երկրորդ՝ եւ Պօղոս ի հռօմայեցւոցն ասէ. «Հոգի ա յնորիկ որ յարոյց զՅիսուս»։
       Երրորդ՝ վկայ մարգարէքն. որպէս ասէ Դաւիթ վասն հոգւոյն. «Ի քէն է Տէր աղբիւր կենդանութեան ». եւ ո՛չ թէ ի ձէնջ։ Եւ Եսայի ասէ ի դիմաց հօր. «Հոգի յինէն ելցէ»։ Չորրորդ՝ վկայ եւ մեծն Դիոնէսիոս. որ յաստուածային անուանսն ասէ. «Ի յաննիւթ եւ յանորոշելի բարւոյն ծագեաց երկու լուսափայլութիւն»։ Ա՛րդ՝ բ լոյսն ի միոյ ելանեն եւ ո՛չ մի ի միւսոյն։
       Դարձեալ ասէ. «Զի է՛ աղբիւրեղէն աստուածութիւն հայր»։ Իսկ որդի եւ հոգի աստուածածնողութեանն, թէ այսպէս պիտոյ է ասել բողբոջք աստուածատունկք. եւ որպէս ծաղիկք եւ գերագոյն լոյսք»։ Եւ դարձեալ ասէ. «Որ գերագոյի աստուածածնողութեանն է՝ ո՛չ հակադարձի առ միմեանս։ Զի միայն աղբիւր գերագոյի աստուածութեանն է հայր»։ Հինգերորդ՝ զի կանոն ընհանուր ժողովոցն որ եղեն առ նոսա բաւականաբար դաւանութիւն հաւատոյ տըվեալ է։ Եւ անդ ասի ի հա ւատամք եթէ՝ հոգին սուրբ որ ի հօրէ. եւ ո՛չ յիշի որդի։
       Նաեւ ի կանոն երից սուրբ ժողովոցն՝ ընդ բանիւ արգելեալք կան նոքա՝ որ ա՛յլ կերպիւ քարոզեն եւ այլ կերպիւ ուսուցանեն քան զոր նոքա ուսուցանեն։
       Վեցերորդ վկայ ի ժողովոյն քաղկեդոնի զոր նոքա ընդունին եւ ո՛չ մեք։ Այսպէս է գրեալ թէ՝ որ ոք զհոգին ի հօրէ եւ յորդւոյ բղխումն ասիցէ՝ նզովեալ լիցի։
       Ապա ուրեմն նզովեալք են նոքա ի կանոնաց իւրեանց։
       Եօթներորդ վկայ դամասկացին որ ասէ, որ եւ նա եւս քաղկեդոնիկ է. եթէ՝ յայտնապէս զհոգին սուրբ ի հօրէ՛ ասեմք. եւ զնա հոգի
       Հօր անւանեմք։ Ա՛րդ՝ զհոգին սուրբ ի յորդւոյ ո՛չ ասեմք, սակայն զնա հոգի որդւոյ անւանեմք։
       Դարձեալ՝ յորժամ ասի, թէ լսիցէ. «Ի հօրէ », եւ կամ. «Առնուցու»։ Մի՛ իմասցի այնու թէ բղխումն հոգւոյն սրբոյ տակաւին ապառնի էր. զի յաւիտենակա՛ն էր։ Այլ այնպէս ասաց առ ի ցուցանել զա նչափ յաւիտենական աստուածութիւնն՝ որ ըստ ինքեան պարունակէ զամենայն ժամանակս. ըստ որում աստուածային ելմունք ի յապառնի ժամանակս իցեն. եւ կերպիւ ինչ ներկայաբա՛ր գոն։ Զի որպէս այժմ կարեմք ասել ճշմարտապէս թէ թէ հոգին սուրբ ելանէ ի հօրէ. եւ վասն ապառնւոյն կարեմք ասել թէ հոգին սուրբ ո՛չ ելանէ յորդւոյ։ Մինչ այլ ո՛չ եւս ելանէ, եւ ո՛չ այնպէս էառ զգոյացութիւն եւ զճշմարտութիւն իւր՝ զի ո՛չ եւս երբէք առցէ։
       Ութերորդ վկայութիւն, զի ասէ սուրբն Գրիգոր աստուածաբանն թէ. «Որդի եւ հոգին սուրբ են իբրեւ զկրկին շառաւիղ, որք մինչ առ մեզ առաքեցին զպայծառութիւնք իւրեանց»։ Ապա ուրեմն որդի եւ հոգին սուրբ ի հօրէ ելանեն իբր բ շառաւիղ. եւ ըստ այսմ ո՛չ ելանէ մի ի միւսոյն։
       Դարձեալ ի յորդւոյ ճառին ասէ. «Վասն այսորիկ ի վերայ մերոց սահմանաց կալով՝ զանձինն ի ներքս ածեմք՝ եւ զծնեալն՝ որ ի հօրէ ար տաքս առաքեալ»։
       Եւ դարձեալ ասէ. «Միակն յերկեակն շարժեցեալ՝ մինչ յերրեակն եկաց։ Եւ այս է մեզ հայր եւ որդի եւ հոգի սուրբ։ Զմինն ծնօղ եւ յառաջ առաքօղ ասեմք անախտաբար եւ անժամանակ»։ Դարձեալ ի հաւատոյ ճառին ասէ. «Պահի որպէս իմ բանս է մի Աստուած հայր. ի մի պատճա ռ որդւոյ եւ հոգւոյ վերաբերելով»։ Դարձեալ ասէ. «Լսես ծնունդ՝ զորպէս մի՛ քններ։ Լսես թէ հոգին սուրբ յառաջ եկեալ է ի հօրէ, զորպէսն մի՛ հարցափորձեր. զի քննելն յանդգնութիւն է. հաւատալն բարեգործութիւն է. եւ ճանաչելն կեանք յաւիտենական»։ Եւ մեք համաձայնեալ սուրբ ե ւ ուղղափառ վարդապետութեանցս, այսպէս դաւանիմք եւ խոստովանիմք զՀոգին սուրբ Աստուած բղխումն ի հօրէ Աստուծոյ. ըստ այնմ. «Հոգին որ ի հօրէ ելանէ»։ Եւ առօղ յորդւոյ Աստուծոյ. ըստ այնմ. «Յիմմէ՛ անտի առնուցու»։ Զի ա՛յլ է բղխումն, եւ ա՛յլ է առումն։ Այսպէս՝ զի հոգին բ ղխումն է ի հօրէ՝ որպէս որդին ծնունդ է ի հօրէ։ Այլ զի ամենայն ինչ զոր ունի հայր՝ որդւոյ է. եւ Քրիստոս Աստուծոյ զօրութիւն եւ իմաստութիւն։
       Իսկ հոգին առնու յիմաստութեանց եւ զօրութեանց որդւոյ եւ բաշխէ՛ արարածոց։ Զոր օրինակ՝ աղբիւր բղխել առ մեզ հոգին սուրբ. ա՛ր դ սկիզբն աղբերն շարժի ի ծովէ՛. եւ հասանէ յակն. եւ յակնէն առ մեզ բղխէ։
       Ա՛րդ՝ սկիզբն յառաջ շարժութեան հոգւոյն է՛ հայր. որպէս ասի ի շարականն. «Որ ի հայրաշարժ ի յաղբերէն յառաջ բղխեալ»։ Եւ հասանէ իբր յակն առ որդի. եւ յորդւոյ առ մեզ հեղու։
       Այսպէս ասեմք հոգին որդւոյ։
       Դարձեալ՝ հոգին սուրբ ելանէ ի հօրէ եւ առաքի յորդւոյ. եւ ինքնիշխան կամօք շնչէ զշնորհս իւր յորս կամի եւ որքան։
       Վասն առաջնոյն ասէ առակն. «Տէր տայ զիմաստութիւն»։
       Վասն երկրորդին. «Յերեսաց նորա գիտութիւն»։ Վասն երրորդին. «Իմաստութիւն եկեսցէ ի քեզ»։
       Եւ գիտելի է, զի որպէս բան կոչի որդին Աստուծոյ, նոյնպէս խօսք կոչի հոգին սուրբ. ըստ այնմ. «Զոր լսէն խօսեսցի, եւ զգալոցն պատմեսցէ»։
       Նախ՝ զի խօսքն է ի մտացն յառաջ եկեալ, որպէս ներտրամադրեալ բանն ծնեալ։ Եւ հոգին սուրբ ի հօրէ բղխեալ. որպէս բանն ծնեալ։
       Երկրորդ՝ խօսքն ունի զիմաստ բանին եւ զմտացն։ Եւ հոգին սուրբ զիմաստութիւն հօր եւ որդւոյ։
       Երրորդ՝ խօսքն պատմէ զգիտութիւն բանին եւ զմտացն։ Նոյնպէս հոգին սուրբ պատմէ եւ ուսուցանէ զգիտութիւն հոր եւ որդւոյ։
       Չորրորդ՝ խօսքն նոյն է բնութեամբ ընդ բանին եւ մտացն։ Եւ հոգին սուրբ նոյն է բնութեամբ ընդ հօր եւ որդւոյ։
       Հինգերորդ՝ որպէս այլ է անձն՝ այլ է խօսքն՝ եւ այլ միտքն։ Նոյնպէս ա՛յլ է անձն հօր, եւ ա՛յլ բանին, եւ ա՛յլ հոգւոյն սրբոյ։
       Եւ վասն հոգւոյն սրբոյ այսքան։