Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Վասն է՞ր ընդ են ձայնք.
       Պատասխանի.
       Ամենայն եղանակք բարբառոց ի հինգ արամատին։ Նաեւ՝ ամենեւին արձայն. որպէս սեր տրամադրեալն ի խորհուրդս։ Երկրորդ՝ ամենեւին ձայն առանց բանի. որպէս գոչումն։ Երրորդ՝ որ բանն առաւել է քան զձայնն. որպէս երգ շարականաց։ Չորրորդ՝ ձայնն առաւել քան զբանն, որպէս ձայնաւոր երգք։ Հինգերորդ՝ որ հաւասար բանն եւ ձայնիւ ի լեզուն. որպէս բարբառ խօսից։ Այլ եւ ութն ձայնք Դ են ըստ չորից տարերց. այս է՝ առաջին, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ։ Իսկ եւ Դ կողմունքնց որ լինի ընդ։
       Այլ եւ Բ ստեղք. մինն աւագ կողմին. եւ միւսն վերջին։ Որ լինի Ժ ըստ Ժ մասանց արարածոց։ Եւ կատարեալ է Ժ թիւն։ Եւ մի ձայն է այլ ամենայն տեղք երգք։ Եւ ոմանք ասեն Ը ձայն վասն ութ ձայնաւոր գրոց. եւ ժ ձայն ըստ Ժ առոգանութեանց։ Եւ դարձեալ՝ ութ ձայն՝ ի խորհուրդ ութնն դարուց։ Եւ առաջին եւ վերջին, առաջին եւ վերջին գալստեանն։ Եւ Ժ, զի յաւելումն յինն դասս հրաշտակաց։ Եւ տասն մնասն, եւ Ժ քաղաքաց ի իշխել։ Եւ զի չորք են ձայնք բնականք ըստ չորից տարերց, ցուցցի հոգեպէս։ Առաջին՝ ձայն իմանալեաց։ Երկրորդ՝ բանական։ Երրորդ՝ զգայական։ Չորրորդ՝ նիւթական։
       Կամ անդրադարձեալ ի ներքուստ։
       Երկրի ձայն՝ տարերց։ Ջրոյն՝ կենդանեաց։
       Օդոյն մարդոյ։ Հրոյն՝ հրեղինաց։
       Դարձեալ տեսութիւն։
       Առաջին ձայն՝ Աստուծոյ, ի ստեղծումն զմարդն ի հողոյ։
       Երկրորդ՝ յօրէնսն ջրոյ։
       Երրորդ՝ աւետարան հոգւոյ։ Չորրորդ՝ ի կատարածի ի հրոյ։
       Եւ այլեւ։ Ադամայ ասաց յերկրէ։ Նոյի ջրով։ Մարգարէիցն ամպով։ Առաքելոցն հրով խօսեցաւ։
       Դարձեալ՝ առաջին ձայնն ի յերկրէ ի ծնունդն մարմնով։
       Երկրորդն ի մկրտիլն ջրով։ Երրորդն ի վերնատունն հոգւով։ Չորրորդն հրեղէն լեզուօք։ Եւ դարձեալ՝ վերջին յարութիւնն եւ լիճն հրոյ։ Ամպօք վերանալ. եւ փառք ընտրելոցն։ Այս է խորհուրդ չորս ձայնից։
      
       Հարց. Ո՞րք գտին զձայնս.
       Պատասխանի. Ասեն եթէ՝ Ստեփաննոս ոմն երաժիշտ զամենայն ձայնս գոյից բաժանեա ԻԶ. որք են, բառաչել, կառաչել, խխնչել, եւ այլն նմանապէս։ Եւ Ստեփաննոսս այս՝ արա գործիք ԻԶ որիշ. եւ նոքօք երգէր։ Իսկ Թիմգիանոս արար մի գործի եւ Ի Զ աղի։
       Եւ յետ սորա Թովմաս երաժիշտ՝ այլակերպ յօրինէր գործի. որ յամենայն կենդանեաց ձայնս նովաւ երգէին։
       Իսկ յետ սորա՝ Սինիգրէս արար զառաջին ձայնն, ի հիւսնականէ գտեալ արուեստից։
       Եւ Փոկեղէդէս եղբայր նորա՝ արար զերկրորդ ձայնն ի դարբնականէ։ Ապա Սոփէկղիդէս եղբայր սոցա՝ եգիտ զերրորդ ձայնն ի հոսանաց. ապա Պապիանոս քեռորդի սոցա՝ արար զչորրորդ ձայնն ի ծփանաց ծովու։
       Եւ ապա Քինոսփէնէս հմուտ ձայնից գազանաց եւ թռչնոց, զատուցանէ զկողմն առաջին ձայնին։ Ապա Աքիլեւս, զատուցանէ՝ զկողմն երկրորդ ձայնին որ կոչի աւագ կողմն։ Եւ զերրորդ ձայնիւ որ կոչի վառ։
       Ապա Նոմինոս, զատոյց զկողմն չորրորդ ձայնին. որ է վերջին։
       Բայց արքեղայոս դարձեալ մաքրեաց զամենայն ոոր ի ծովային կենդանեաց։
       Եւ Թէոփիլեանք ոմանք կոչեցեալք, արարին զերկու ստեղունս ասացեալ. եւ այսպէս աւարտեցաւ Ժ ձայնքն։
       Եւ զայսոսիկ հոգէխառնեաց Դաւիթ եւ ուսոյց երգեցողացն։ Ասափ եւ Դիթամ ցնծղայիւք երգէին։ Զաքարի Սիմա Ելիա Մովսէս տաւղօք երգէին։ Բանէաս Մանէոս եւ այլքն քնարօք երգէին։ Անանիաս Եղիազար փողովք երգէին։ Եւ ոմանք առանց գործեաց երգէին։ Առանց գործեացն երգ ասի. եւ գործեօքն սաղմոսարան։
      
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր ձայն եւ քնար խառնէր Դաւիթ ի յերգս հոգւոյն։
       Պատասխանի։
       Նախ՝ զի մարդնն հոգի է եւ մարմին. ձայնիւ եւ ձեռօք երգէր. զերկու մատունս ի մի լծակցեալ յօրհնութիւնն Աստուծոյ։ Երկրորդ՝ զի սատանայագիւտ էր քնար եւ տաւիղ, ի գացուցանել զմարդիկ։ Խառնեաց զնոսա ի բանս հոգւոյն, զի իւր սրովն խոցեսցէ զինքն եւ հալածեսցէ որպէս ի Սաւուղայ։ Երրորդ՝ զի քաղցր ձայնիւ հեշտացեալ մարդիկ՝ զանխլաբար ուսցին զհոգւոյն բանս։ Չորրորդ՝ զի մասունք արարածոց ձայն ունին եւ բան չունին, զի ընծայեսցեն Աստուծոյ. եւ մարդս գլուխ է արարածոց. վասն որոյ խառնէ զձայնս նոցա ի բանս իւր եւ մատուցանէ Աստուծոյ։ Հինգերորդ՝ յաղագս ջերմսիրոյն առ Աստուած՝ ո՛չ բաւական համարեցաւ միայն լեզուաւ երգել Աստուծոյ. այլ արար գործի տասն աղի. զի տասն մատամբն որպէս խօսս նուագեսցէ Աստուծոյ։ Դարձեալ նոցա կրկին աղի. իսկ մերն բան եւ ձայն. եւ հոգի եւ մարմին։ Չորք աղին չորեքին նիւթն, եւ Դ առաքինութիւնք։
       Եօթն աղին՝ Է զգայարանս. եւ եօթն փոփոխմունք եօթնից դարուցն. եւ զօրութիւնք հոգւոյ։ Տասն աղին Ժ զգայութիւնքն հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ Ժ մասունք արարածոց ընդ բան օրինացն։
       Վասն Ձայնից Փոփոխելոց Հարց.
       Զձայնն որպէս գիտենամք թէ ո՞ր դասուն է։
       Պատասխանի. Յորժամ թիւն առաջին լինի որ է Ֆարտ, առաջին ձայնն աջ դասուն է, եւ կողմն ահեակ։ Եւ յորժամ թիւն երկրորդ լինի որ է ջուխտ, առաջին ձայնն ահեակ դասուն է, եւ կողմն աջ։ Եւ է աջ դասն աւազանին կողմն եւ խորհրդանոցին։
      
       Հարցումն.
       Վասն է՞ր ի բուն բարեկենդանն զձայնն ի վերջ փոխեմք։
       Պատասխանի. Զի մեծ զատիկ կիրակէն առաջի ձայն լիցի. որ զյարութեան ունի զխորհուրդ։ Դարձեալ՝ ունի զխորհուրդ անկմանն Ադամայ որ վերջին խօսեցաւ Աստուած եւ եհան ի դրախտէն։ Եւ մեք արտաքսիմք յեկեղեցոյ։ Այլ եւ ունի զխորհուրդ վերջին աւուրն որ կատարած է աշխարհի։
       Շարական Վարել Հարց.
       Զշարականն որպէս քաղեմք։
       Պատասխանի.
       Նախ ըստ աւուրց. Երկրորդ՝ համանմանութեան։
       Երրորդ՝ ըստ կարգի։
       Եւ նախ ըստ աւուրց տօնից, որպէս մեծն Ներսէս ասացեալ է զերգն։ Եւ այսպէս ի պահոց թագաւորքն նշանակի։
       Ի կիրակէն յարութեան. Երկու շաբաթի օրն հրեշտակաց. Երեք շաբաթի օրն մարգարէից։ Չորեքշաբաթի օրն աւետաց։ Հինգշաբաթի օրն առաքելոց։ Ուրբաթ խաչի։ Շաբաթ մեծամեծ տօն սրբոց. որք են ի հանգիստն երկնից. զի շաբաթն հանգիստ լսի։ Եւ այս է պատճառն, զի կիրակին Տէրունի թարգմանի. եւ օր է ստեղծման աշխարհի, եւ յարութեանն Քրիստոսի. եւ միւսանգամ գալստեանն։ Վասն որոյ տէրունի է տօնել միշտ։ Եւ խաչի շարական ասեմք։ Զի յարութեանն փառք՝ խաչն ցուցաւ։ Այլ եւ հանգստեանն ասեմք. նշանակ առ հասարակ յարութեանն. ննջեցելոցն մեր մաղթանք։
       Իսկ Բ շաբաթին հրեշտակաց. զի յառաջնում աւուրն ընդ լուսոյն ստեղծան։ Այլ երկրորդ են լոյսք յետ արարչին. եւ առաջին քան զմարդիկ. վաս որոյ յերկրորդ օրն յռաջին զամենայն նոցա տօնեմք։ Եւ յերեք շաբաթին ըստ կարգի՝ մարգարէիցն եւ Յոհաննու. որ միջնորդ է օրինաց եւ շնորհաց։ Եւ ի չորեք շաբաթի աւետեաց եւ ծննդեան։ Եւ ի Ե շաբաթին՝ որ վկայք են Քրիստոսի։ Եւ յեկեղեցւոյ յառաքելոցն շինեալ։ Ուրբաթ խաչի եւ ննջեցելոց։ Եւ շաբաթն տօն մեծ որպէս ասացաք։ Այս ըստ տօնի աւուրց։
       Երկրորդն ըստ համանմանութեանց. Եւ Է համանմանքն կրկին։ Նախ որպէս ձայնիւ եղանակաւ նման միմեանց. որպէս զողորմեալքն առ նոյն. եւ զՏէր յերկնիցն առ նոյն։
       Երկրորդ ըստ կարգի. եւ է կարգն կրկին. կամ յառաջնոյն ի վերջն ընթանալ կարգաւ. կամ ի վերջնոյն յառաջքն։
       Եւ դարձեալ որպէս։ Նախ ասել աւետեաց, եւ ապա ծննդեան. եւ գալստեան. եւ խաչի. եւ յարութեան. եւ համբարձման. եւ հոգւոյ գալստեան. եւ վարդավառի. եւ փոխման։ Թէ Տէրունի իցէ Տօն, այսպէս կարգն։ Իսկ թէ սրբոց։ Նախ մարգարէից. եւ ապա առաքելոց. եւ հայրապետաց։ Եւ Մարիրոսաց։ Իսկ մեծացուսցէքն, եւ խաչի, եւ հանգստեան, հանապազորդք են. զի միշտ բարեխօսք են։
      
       Հարցումն.
       Նախ աստուածածի պարտ է ասել շարական. թէ խաչի։
       Պատասխանի. Երկոքեանն են ընտրելի։ Եւ այս է խորհուրդն։ Զի նախ ծնաւ, եւ ապա խաչեցաւ։ Եւ ծննդեամբն ազատեցաւ նախամայրն որ նախ մեղաւ։ Եւ խաչիւն նախահայրն որ զկնի։ Այլ սուրբն Ստեփանոս սիւնաց, եւ մեծն Ներսէս, վասն պատուոյ՝ նախ զխաչի տուն են ասացեալ, եւ ապա զԱստուածածնին։ Եւ նախապատուութիւնս այս յայտ է յերից։ Նախ՝ զի յաղօթս զկոյսն սուրբ բարեխօս մաղթեմք. եւ զխաչն սուրբ՝ պահապան. Երկրորդ Թ ամիս. եւ ի խաչն յաւիտեանս յաւիտենից։ Երրորդ, եւ նոյն ինքն Տիրամայրն՝ խաչին երկիր պագանէր միշտ։
       Այս քան առ այս։