Զի՞նչ
է
պատճառ
ստեղծման
աշխարհիս։
Պատասխան։
Բարութիւն
ն
Աստուծոյ.
զի
իցեն՝
որոց
զբարութիւն
իւր
հաղորդ
է՞
Հարց։
Ընդէ՞ր
մի
աշխարհ
ստեղծ,
եւ
ո՛չ
բ,
կամ
այլ
եւս։
Պատասխան։
Ասեմք
Նախ՝
եթէ
ո՛չ
մի
է.
այլ
բ .
այսինքն
ներկայս,
եւ
հանդերձեալ
աշխարհն։
Եւ
եւս
բազումք.
զի
աշխարհ
կոչի
աշխարհարարն.
եւ
աշխարհս.
եւ
մարդս
ըս
տ
Հոմերոնի։
Աստուած՝
իմանալի
աշխարհ.
եւ
աշխարհ՝
զգալի.
որ
եւ
մարդս
իմանալի
եւ
զգալի
աշխարհ։
Երկրորդ՝
պատասխանեմք
թէ՝
յիրաւի
որպէս
մի
է
Աստուած,
եւ
մի
աշխարհ։
Եւ
արդ՝
այլ
աշխարհն
կամ
լինէր
որպէս
այս,
կամ
այլապէս։
Ա՛րդ՝
եթէ
լինէր
որպէս
այս,
աւելո՛րդ
լինէր.
եւ
աւելորդ
ոչինչ
է
ի
գործս
Աստուծոյ։
Եւ
այլապէս
եւ
կարէր
լինիլ.
զի
ամենայն
ինյ
ի
սմա՛
կատարեալ
գոյ.
եւ
ոչ
ինչ
է
պակաս
ի
սմանէ։
Ապա
ուրեմն
հա՛րկ
է
մի
գոլ
աշխարհի
եւ
ո՛չ
բազում։
Հարց։
Աշխարհս
ընդէ՞ր
ո՛չ
ունի
զգայարանք.
այսինքն
տեսանելիք.
լսելիք.
եւ
այլն։
Պատասխան։
Գործ
զգայարանացն
է
զարտաքինս
ի
ներքս
զգալ.
որպէս
աչօք
զգոյնս.
եւ
ականջով
զձայնս.
եւ
այլքն։
Ա՛րդ՝
ամենայն
ինչ
որ
զգալի
է՝
ի
ներքս
ի
սմա՛
է.
ձա՛յն.
գո՛յն.
հո՛տ.
հա՛մ .
ծա՛նր
եւ
թեթեւ.
եւ
ո՛չ
ինչ
է
արտաքոյ
սորա.
յաղագս
որոյ
եւ
ո՛չ
զգայարանաց
կարօտի։
Հարց։
Յառաջ
քան
զլինիլն
աշխարհի
Աստուած
ո՞ւր
էր։
Պատասխան։
Զայս
բան
եհարց
դշխոյն
Սաբայ՝
առ
իմաստնացեալն
յԱստուծոյ
Սողոմոն։
Եթէ.
«Ամենարարն
Աստուած՝
մինչ
դեռ
չէր
արարեալ
զամենայն,
ինքն
ո՛ւր
էր։
Եւ
այժմ
ո՞ւր
է.
եւ
ի
կատարածի
ո՛ր
է
լինելոց»։
Պատասխանեաց
նմ
ա,
եթէ.
«Աստուած
նախ
քան
զլինիլն
աշխարհի
ինքն
յինքեան
էր։
Եւ
այժմ
ինքն
յինքեան
է.
եւ
ի
վախճանի
ինքն
յինքեան
է
լինելոց»։
Եւ
թէպէտ
այսպէս
ասացաւ,
սակայն
գոյացաբար
է
Աստուած
յիմանալի
երկինս.
եւ
կարողանամ
ամենայն
ուրէք։
Զի
գ
են
երկինք։
Մին
մարմնական.
որ
ի
մէնջ
տեսանի։
Եւ
միւսն
հոգեւոր.
յորում
հոգեւոր
գոյացութիւնք.
այսինքն
հրեշտակք
բնակին։
Երրորդն
իմանալի.
յորում
Երրորդութիւնն
սուրբ
ի
նոցանէ
դէմ
յանդիման
նկատի։
Հարց։
Ապա
զիա՞րդ
ասէ
ի
ձեռն
Մաղաքիայ
թէ.
«Զերկին
եւ
զերկիր
ես
լնում»։
Եւ
Եսայեաւ.
«Երկինք
աթո
ռք
իմ
են.
եւ
երկիր
պատուանդան
ոտից
իմոց»։
Պատասխան։
Ասէ
զայս,
զի
բնութեամբ
անբովանդակելի
է.
եւ
ոչ
տեղեաւ
ըմբռնի.
մինչ
ինքն
զամենայն
տեղիս
պարունակէ.
յորում
կեամք
եւ
շարժիմք
եւ
եմք։
Զի
ըստ
իմաստ
նոյն՝
է՛
Աստուած
ամենայն
ուրէք
եւ
ո՛չ
ուրէք.
ո՛չ
ի
տեղւոջ
իմի
ք՝
եւ
ո՛չ
բացեայ
ի
տեղւոջէ
իմիք։
Այլ
վերոյ
սորա,
եւ
ներքոյ
սորա.
ի
մէջ
սորա,
եւ
արտաքոյ
սորա։
Ապա
թէ
ոչ,
ո՛չ
մարմին
է
Աստուծոյ
եւ
ո՛չ
ոտք։
Հարց։
Հարցանեմ
եւ
զայս
եւս։
Ուր
եւ
երբ՝
այսինքն
տեղի
եւ
ժամանակ
գո՞յ
աշխարհիս
թէ
ոչ։
Զի
թէ
ոչ
գոյ.
ապա
անուր
եւ
ան
երբ
է
աշխարհս.
եւ
լինի
յաւէտակից
Աստուծոյ։
Եւ
եթէ
գո՛յ՝
ցոյց
թէ
յորո՞ւմ
ժամանակի
եղեւ
կամ
ո՞ւր։
Պատասխան։
Կարծեմ
թէ
եւ
քեզ
ծանր
թուի
հարցումնս
այս.
սակայն
մտաւորաբար
լո՛ւր։
Աշխարհս
ո՛չ
է
անուր
եւ
աներբ
որպէս
զԱստուած։
Այլ
եւ
ո՛չ
ունի
տեղի
մարմնական.
եւ
ոչ
ի
ժամանակի
երեքմասնեան.
այսինքն
յանցեալն՝
ի
ներկայս՝
կամ
յապառնին։
Ուստի
յա՛յտ
է
որ
ասէ
Մովսէս։
«Ի
սկզբանէ՛
արար
Աստուած
զերկինս
եւ
զերկիր»։
Ա՛րդ՝
սկիզբն
ժամանակի
ո՛չ
է
ժամանակ.
վասն
այն
ո՛չ
ցուցանի
թէ
ե՞րբ
եղեւ։
Այլ
եւ
ո՛չ
աներբ.
զի
ի
սկիզբն
ժամանակի
եղեւ։
Եւ
զի
ո՛չ
է
ի
տեղւոջ
է,
զի
տեղին
է
վերին
եւ
ներքին
եւ
միջին.
եւ
արտաքոյ
աշխարհիս
ո՛չ
երեւին
սոքա։
Այլ
եւ
ուրէք.
ըստ
այնմ
որ
յա՛յլս
է
հաստատեալ։
Զորմէ
հարցանէ
Յոբ.
«Յէ՞ր
վերայ
հաստատեցան
աղիք
դորա»։
Եւ
պատասխանէ
Դաւիթ
եւ
Եսայի.
«Ի
ձեռին
նորա
են
ամենայն
տիեզերք
».
որ
ունի
զշրջանակ
երկրի
ըստ
օրինակի
պատկերին
երկաթեայ։
Որպէս
Կրիտէս
թագաւորն
կրէտացւոց
կախեաց
ի
մէջ
տաճարին
անդամանդ
քարեայ
ամենայն
ուստէք
ըմբռնեալ։
Նոյնպէս
եւ
աշխարհ,
յայն
նմանէ.
«Որ
կրէ
զամենայն
բանիւ
զօրութեան
իւրոյ
»
ըստ
առաքելոյ։
