Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Որպէս ասեմք մահկանացու զմարմինն Քրիստոսի ապականութեան։
       Պատ. Յայտնի է ամենեցուն եւ առանց երկբայութեան՝ զի Քրիստոս մեռաւ ըստ գրոց. եւ մահուամբ եբարձ զմահ եւ զապականութիւն։ Այլ հերձուածօղք ոմանք որք են դասք երկաբնակաց՝ ապականացու ասեն զանապական մարմինն կենարարին։ Վասն որոյ նախ ցուցանել պարտ է թէտ՝ ո՛չ նոյն է մահ եւ ապականութիւն։ Եւ ապա հետեւիլ թէ անապական է մարմին Փրկչին։ Եւ զի ա՛յլ է մահեւ ա՛յլ ապականութիւն յայտ է նախ ի գործոյն. զի ինքեամբ մահ ի ներքս մտեալ որոշէ զհոգի եւ զմարմին։ Եւ ա՛յս է գործ նորա։
       Իսկ ապականութիւն այլայլութեամբն ի ներքս մտանէ, եւ զորոշեալն ի միմեանց՝ դարձեալ օց՞՞է եւ այլայլէ. մինչ զմարմինն ի բուն տարերս լուծանէ, եւ զհոգին յաներեւոյթ տեղիս։ Զոր օրինակ՝ մի ոմն ծառ հատանէ, եւ այլ ոմն զհատեալն դարձեալ հերձու եւ բաժանէեւ տայ յայրումն։ Այսպէս մահն միայն հատանէ ի կենաց. եւ ապականութիւն վերստին այլայլէ։ Ապայայտ է ի գործոյն՝ թէ դժնդակ է ապականութիւն քան զմահ։
       Դարձեալ եւս յայտնի. մահն զանձն քակէ եւ որոշէ. իսկ ապականութիւն զբնութիւն ապականէ եւ այլայլէ։
       Դարձեալ ի սկզբանէն ցուցցուք մահն պատիժ է յարարչէն եդեալ. եւապականութիւն ի բանսարկուէն արկեալ հետեւանք մահուն։
       Դարձեալ՝ մահն խառնեալ է ընդ բարւոյ. եւ ապականութիւն ամենեւին չար. որպէս ցուցաւ ի գիրս քառասնօրեալ գալստեանն եւ մահուն Սիմէօնի. ապա յայտ է թէ այ՛լ է մահ եւ այլ ապականութիւն։
       Եւ կարելի է ասել զմարմին կենարարին չարչարելի եւ մահկանացու, այլ ո՛չ կարելի ասել ապականացու։ Այլ անապական մարմին յանապական կուսէ, ընդ անապական էութեան Աստուծոյ միաւորեալ։ Իսկ զի անապական է մարմին կենարարին՝ է ի դաւանութենէ հաւատոյ. զոր ունիմք եւ եմք անփոփոխ։ Այլ սակայն բնախօս քննութեամբ ցուցցուք բազմազան եղանակաւ։
       Նախ որպէս ասացաւ՝ ապականութիւնն ծնունդ է մեղաց՝ եւ մեղքն չա՛ր է. եւ մեղք ո՛չ կրեաց սուրբ մարմինն Քրիստոսի։ Ապա ուրեմն անապական է։
       Երկրորդ՝ ապականութիւն եւ մեղք ոչ է արարչի. այլ մեղանչականին Ադամայ եւ արկածք բանսարկուին. վասն որոյ Տեառն զարկուածս բանսարկուին ո՛չ հպեցոյց ի մարմինն իւր։ այսպիսաւ անապական է մարմինն Տեառն։
       Երրորդ ապականութիւն ներգործէ հակառակ արարչին։ Զի արարիչն յանգոյից գոյացուցանէ, իսկ ապականութիւնն զգոյսս ի յանգոյութիւն տարալուծէ եւ այլայլէ. վասն որոյ անապական է մարմին արարչին։
       Չորրորդ՝ ապականութիւն ո՛չ բնութիւն է եւ ո՛չ մասն բնութեան։ Այլ բանն Աստուած զբնութիւնս մարդկային էառ միաւորեաց եւ զմասունս նորին եւ ո՛չ զապականութիւն զի ոչ է բնութիւն. ապա ուրեմն անապական է։
       Հինգերորդ՝ ապականութիւն մեր մարմնոցս է ի սերմանէ հօր ի ձեռն կնոջ խառնեալ։ Իսկ մարմին բանին ո՛չ է ի սերմանէ հօր եւ մօր. այլ ի կուսական արգանդէ եւ յանապական արենէ բեղնաւորեալ որպէս ցուցաւ ի վերոյ ի սոյն գլուխ ի Ժ համարն։ Ապա ուրեմն անապական է մարմին բանին Աստուծոյ։
       Վեցերորդ՝ զՄարիամ մայր Փրկչին կոյս եւ անապական խոստովանին հարք ուղղափառութեան. եւ զայս ո՛չըստ գոյացութեան բնութեան, այլ զի ծնաւ զբանն Աստուած անապական մարմնով։ Ա՛րդ՝ եթէ ծնօղն անապական է որպէս եւ է՛, զիա՞րդ ծնեալն ի նմանէ ապականացու լիցի։ Ապա ուրեմն անապական է բանն Աստուած ծնեալ մարմնովն։
       Եօթներորդ՝ ի տարրական հողոյ ստեղծեաց Աստուած Ադամայ անապական մարմին եւ եդ ի դրախտին. որ մեղօք յանցեալ՝ եղեւ ապականացու։ Դու զիա՛րդ երկբայիս թէ ի յապականացու բնութենէս Ադամայ անապական բանն Աստուած միաւորեաց ընդ իւր եւ ծնաւ անապական մարմնով։
       Ութերորդ՝ մանանայն յանապատի էր օրինակ անապական մարմնոյ իր կոչին. եւ է անապական մինչեւ ցայսօր ի մէջ ոսկի սափորին։ Ապա ուրեմն՞՞՞ ճշմարիտ մարմինն Քրիստոսի էր անապական ի կուսական արգանդէ Աստուածածին Կուսին։
       Իններորդ՝ խորհրդական մարմինն սուրբ զոր բաշխեաց ի վերնատունն՝ էր անապական եւ կենարար. ըստ՞՞ «որ ուտէ զմարմին իմ՝ կեցցէ յաւիտեան»։ Ապա ուրեմն եւ նախ քան զխաչն անապական էր մարմինն Քրիստոսի Փրրկչին մերոյ։
       Տասներորդ՝ամենայն սուրբ վարդապետք ուղղափառաց որպէս Եփրեմ Ոսկէբերանն՝ Կիւրեեղ՝ Աթանաս՝ եւ այլք, անապական գրեն եւ խոստովանին զմարմինն սուրբ։ Եւ նզովիւք փակեն ասելով, «եթէ ոք յետ անճառ միաւորութեան ապականացու ասէ զանապական մարմինն սուրբ, նզովեալ լիցի»։ որպէս յայտ է ի գիրս իւրեանց. եւ որ ոք կամեսցի դիւրաւ գտցէ։ Այսպիսաւ անապական է մարմինն Քրիստոսի։
       Մետասաներորդ՝ եւ սուրբ գիրք ի հոգւոյն սրբոյ խօսեցեալք վկայեն։ Որպէս Դաւիթ ասէ յառաջագոյն. եւ Պետրոս զնոյն ի գիրս գործոց երկրորդ է՛ «մարմին նորա ո՛չ է ետես զապականութիւն»։ ապա ուրեմն անապական է մարմինն սուրբ։
       Երկոտասաներորդ՝ յայտ է յերից իրաց թէ ապականացու ասելն՝ ակնարկէ ի յապագայն իբր թէ ապականելի է. որպէս ասեմք մահկանացու եւ չարչարելի։ Եւ ահա չարչարեցաւ եւ մեռաւ։ Այլ ա՛րդ յառաջ քան զխաչն ո՛չ ապականացու, եւ ո՛չ ի խաչին, եւ ո՛չ ի գերեզմանի որպէս մեք խոստովանիմք։ Եւ յետ յարութեան դուք ասէք թէ յանապականութիւն փոխեցաւ։ Ապա ուրեմն սուտ երեւի ապականացու ասելդ ձեր։
       Եւ զի սուտ է ապականացու ասելն, ճշմարիտ եղիցի անապական խոստովանիլն։
       Եւ թէպէտ ասացաւ ճշմարիտն թէ անապական է մարմինն Տեառն, այլ այժմ դիցուք զբանս նոցա վասն է՞ր ասեն ապականցու. եւ յարմարեսցուք զպատասխանիսն։
       Նախ ասեն, եթէ անապական էր մարմինն փրկչին, ապա անմահ եւ անչարչարելի է։ Իսկ թէ մահկանացու եւ չարչարելի, ապա եւ ապականացու։
       Ասեմք առ այս՝ եթէ ո՛չ են նման մահկանացու եւ ապականացու ասելն. զի այլ է մահ եւ այլ ապականութիւն որպէս ցուցաւ ի վերոյ։ Եւ ահա զմահ կրեաց կամաւորապէս եւ չարչարեցաւ։ Եւ զապականութիւն ո՛չ է կրեաց. ո՛չ կամաւ եւ ո՛չ ի հարկէ։ Ապա ուրեմն կարելի է ասել չարչարելի եւ մահկանացու վասն մեր այլ անապական եւ անմեղ մարմին։
       Դարձեալ ասեն, եթէ ոչ է ապականացու, ապա անկատար է մարմինն։ Ասեմք առ այս, եթէ ապականութիւն առնէ կատարեալ եւ անապականութիւն անկատար, ապա Ադամ յառաջքան զմեղանչելն անկատար էր զի անապական էր մարմնով. եւ յետ մեղացն եղեւ ապականացու եւ կատարեալ։ Եւ երեւի թէ ապականութիւն առնէ կատարեալ զմարդն որ այլայլօղ է եւ ապականագործ։ Դարձեալ ասեմք ըստ ձեզ, թէ յետ խաչին յապականութիւն փոխեցաւ մարմինն Տեառն, ապա յառաջ քան զխաչն կատարեալ էր զի ապականացու էր. եւ յետ խաչին անկատար զի անապական եղեւ որպէս դուքդ ասէք։ Եւ այժմ եւ յաւիտեանս անկատար է զի անապական մարմնով։
       Դարձեալ ասեն նոքա, մեր մարմինս ապականացու է. իսկ թէ անապական մարմին էառ Քրիստոս, ո՛չ արար փրկութիւն մեզ. այլ առաջին բնութեանն Ադամայ որ էր անապական ի դրախտին։
       Ասեմք եթէ՝ բանն Աստուած էառ զմեր ապականակիր մարմինս եւ զմեղանչական հոգի եւ զմիտս. եւ մերովս արար փրկութիւն մեզ։ Այլ միաւորեալ ընդ ինքեան բաժանեաց զմեղս ի հոգւոյն եւ զապականութիւն ի մարմնոյն. որպէս հուր ընդ ոսկւոյ միաւորեալ բաժանէ զժանկն ի նմանէ։ Եւ ծնաւ ի կուսէ անմեղ հոգւով եւ անապական մարմնով մարդացեալ Աստուած։
       Դարձեալ ասեմք, թէ ո՛չ զառաջին բնութիւն Ադամայ էառ, այլ զապականացուս մեր ի զանգուածոյն Ադամայ։ Այլ միաւորեան ընդ ինքեան էհան յառաջին անմեղթ եւ անապական բնութիւն Ադամայ։ Եւ վասն այն Աստուած մարդ եղեւ զի յառաջին փառս եւ որպիսութիւն զմեզ հանցէ։
       Դարձեալ ասեն հակառակքն, եթէ անապական է մարմինն, ապա ո՛չ է տարրական. այլ ի յերկնից բերեալ. կամ ինքն ի բնութիւն իւր թանձրացեալ. որպէս ասէ Եւտիքէս։ Ասեմք եթէ, բանն մարմնացաւ ի կուսէն. եւ կոյսն էր բնութենէն Ադամայ ի հողոյ ստեղծեալ։ Այլ ո՛չ ասեմք զբանն ի բնութիւն իւր սառուցեալ, կամ զմարմինն ի յերկնից բերեալ. Այլ զի բան ի յերկնից իջեալ միացաւ ի մարմնի. վասն այն եւ մարմնոյն ասէր «այս է հացն ի յերկնից իջեալ»։ Այսպէս եւ ընդ անապական բանին միաւորեալ անապական էր եւ բանին մարմին։ Դարձեալ ասեն նոքա, եթէ մարմինն Քրիստոսի փոփոխէր աճելովն որ տեսակ է ապականութեան։ Ասեմք թէ՝ աճումն մարմնոյն ոչ է ապականութեան ցոյցք, այլ հակառակ նմին։ Զի աճումն զգայութիւն զարգացուցանէ. իսկ ապականութիւն ընդ դէմ նմին զգոյնի նուազութիւն եւ յոչ գոյութիւն փոփոխէ։ Ապա ուրեմն աճումն ո՛չ է ապականութիւն։
       Դարձեալ ասեմք, փոփոխումն եւ աճումն հասակին ո՛չ եթէ ապականութեան էր ցոյցք. այլ զի զճշմարիտ մարդեղութիւն հաստատեսցէ ընտրել սովորութեամբ մեր որ ի տղայութենէ զարգանամք։ Ապա թէ ոչ՝ նա՛ որ զԱդամ երեսնամեեայ ստեղծ, կարէր եւ նոյն հասակաւն ծնանիլ. այլ այն ո՛չ լինէր ըստ սովորութեան մեր որպէս ցուցաւի վերոյ։
       Դարձեալ ասեն նոքա, կաթնասուն եղեւ եւ կերակուր եկեր. եւ այս մասն է ապականութեան։ Ասեմք եթէ, կերկրիլն ո՛չ է մասն ապականութեան. ուստի յայտ է զի Ադամ նախքան զյանցանելն ի դրախտին կերկրիւր եւ ո՛չ էր ապականացու. այլ անապական։ Նոյնպէս եւ Քրիստոս կերակրիւր անապական մարմնով։ Եւ թէ ոք ասիցէ թէ՝ Ադամ եւս ապականացու էր եւ դրախտն։ Ասեմք եթէ, ապականութիւն յետ յանցանացն եմուտ ի բնութիւնս։ Ա՛րդ՝ եթէ յանմեղութեան ապականացու էր Ադամ, ապա յառաջ քան զմեղեքն էր դատապարտեալ ընդ ապականութեամբ։ Եւ զապականացուն յանապականութիւն զիա՞րդ դատապարտէր։
       Եւ դարձեալ ասեմք, թէ կերակուրն մասն է ապականութեան, զոր յանմարմնութեան եւ եկեր առ Աբրահամ զի՞նչ ասէք։ Նաեւ յետ յարութեաեն եկեր ընդ աշակերտսն անապական մարմնովն։ Զի ցուցանիցէ թէ նոյնպէս եկեր եւ յառաջ քան զխաչն անապական մարմնով։
       Դարձեալ ասեն նոքա, կրական էր մարմինն Քրիստոս թէ անկրական։ Զի թէ կրական, եւ ապա ապականացու։ Եւ թէ անկրական, եղեւ առաջին ձեռնարկն։ Եւ այս է նոցա զինուց զէն մեծ զխրատութեան ի մարմին բանին։ Ասեմք եթէ՝ կրկին են կիրք. այսինքն կամաւոր եւ ակամայ։
       Եւ ակամայքն հարկաւորք են եւ ծառայականք։ Եւ առ Աստուած ակամայ կիրք ո՛չ տեսանի։
       Եւ Տէրն ի մարդեղութեան զկամաւորն կրեաց յինքեան եւ ո՛չ զակամայն. զի ո՛չ էր ի ներքոյ հարկի եւ ծառայութեան բնութեան մեք. այլ Տէր եւ ազատ յամենայն կրից։
       Ուստի յայտ է յարաժամ կամէր՝ քաղցնոյր եւ ծարաւէր։
       Եւ յայտնեսցի բանս մեզ ի բաժանմանէ։ Զի անեղ էութիւնն Աստուծոյ անկրական է կամաւորի եւ ակամայի։ Զի կիրք՝ եղանակի է յայտնապէ։ Իսկ հսարակ մարդիկ կրական են կամաւոր եւ ակամայի. բնութեամբ եւ կամօք։ Իսկ Տէր մեր զի էր Աստուած մարդացեալ՝ ոչ ունէր ակամայ կիրք. այլ զկամաւորն։ Զի ըստ որում Աստուած ո՛չ կրէր ակամայ. եւ ըստ որում մարդ ճշմարիտ եւ մարմին բանին կրէր զկամաւորն։
       Եւ դարձեալ ասեմք Տէրն մեր՝ մարդեղութեամբ եկն զապականութիւն մեր յանապականութիւն փոխարկել. եւ զիա՞րդ ինքն կրէր զապականութիւն։ Զի ապականացու զապականացու մաքրել ո՛չ կարէ. այլ անապական մարմնովն եղեւ մաքրիչ Տէրն մեր ապականութեան մերում։
       Դարձեալ ասեն նոքա, զի թէ մարմին Տեառն զկամայն ո՛չ կրէր, թերեկատար էր մարդեղութիւնն։ Ասեմք մեք, եթէ անմտութիւն է կարծեալ զմարմին թերեկատար առանց ակամայ կրից։ Նախ՝ զի բանկն մարդ կամաւոթօքն է մարդ, եւ ո՛չ ակամայիւքն, որպէս կատաեալ էր մարմինն Ադամայ նախ քան զմեղանչելն։ Եւ դարձեալ զի ակամայքն ի մարդոյս բնութիւն յետամտականք են եւ անասնականք, եւ ոչ բնական բանականիս բնութեան։ Եւ Տէրն ի մարդեղութեան իւրում ընկալաւ զոր ինչ բնականն էր մարդոյս բնութեան. եւ ոչ զեկաւուտ անասնականն։
       Դարձեալ ասեն նոքա, եթէ կրեաց զակամայս ընդ անգոստնելի ծորմանն։ Ասեմք մեք, թէ արտածորումն մարմնոյ ո՛չ ունէր մարդն Ադամ նախ քան զմեղանչելն ի դրախտին. որպէս Նոյ ի տապանին. եւ մանուկն իննամսեայ յարգանդին։ Նոյնպէս եւ ո՛չ Տէր մեր։ Եւ այս ցուցաւ Ե գլով ի վերոյ ի ԻԲ գլուխն։ Այլ այժմ ասասցուք թէ ամենայն կիրք բաժանին ի չորս դէմս կամաւոր եւ ակամայ. անգոսնգելի եւ անանգոսնելի։ Ուստի յայտ է զի մեք կրեմք զամենայն զայսոսիկ։
       Իսկ Տէր մեր ի մարդեղութեան իւրում՝ զակամայն ո՛չ կրեաց. զի հարկ է եւ ծառայական։ Եւ ո՛չ զանգոստելիսն կրեաց զի տեսակ է մեղաց. ուրեմն ապա կրեաց զկամաւորն եւ զանանգոսնելիսն։ Որպէսս քաղցն եւ ծարաւն։
       Իսկ աւելորդ ծորումն թէպէտ անանգոսնելի է, սակայն ակամայ է. եւ զակամայն ո՛չ կրեաց Քրիստոս։
       Դարձեալ ասեմք, եթէ միով հպմամբ լանջացն Յիսուսի մաքրեացաւ աշակերտն յայսպիսի կրից. քանի՞ առաւել բարձօղն ապականութեանց ազատ լիցի յայսպիսի կրից։
       Եւ Դարձեալ ասեմք թէ յանապատին հրամայեցաւ զսպել ի սրբութիւն մանանային որ օրինակ էր ճշմարիտ մանանային մարմնոյն սրբութեան։ Զի ափիբերան կարկեսցին դնօղքն զբերանս յերկինս եւ զլեզուս ածելով զերկրաւ։
       Դարձեալ ասեն նոքա թէ՝ խոցուացն եւ արիւնն եւ այլն ցուցակ ապականութեան են։ Ասեմք, եթէ խոցուածն եւ արիւն եւ այլն ցուցակ ապականութեան են։
       Ասեմք, եթէ խոցուածն եւ արիւնն ցուցակ ապականութեան են, ապա եւ զայս խոցուածս եցոյց յետ յարութեանն. նաւ ի կատարածի ցուցանելոց է զամենայն խոցուածս վիրացն. զի «հայեսցին ի նա յոր խոցեցինն»։
       Դեռեւս ապա զմարմին կենարարին ապականացու խոստովնիս։ Դարձեալ՝ եթէ առ հասարակ սոքա կերակուր՝ արիւն եւ խոցուածք եւ մահ ապականութիւնք են որպէս դու ասեն, եւ փրկութիւն աշխարհի սոքօք ներգործեցաւ. այսինքն չարչարանօք՝ մահուամբ եւ խոցուածովքն։ Ապա ապականութիւնն փրկեաց զմեզ. զնա կարդալի է փրկիչ. այսինքն եւ զապականութիւնն եւ ո՛չ զՔրիստոս։
       Աւաղ անբան մտահաճութեանց. որք զմիայն Տէրն ուրացեալ, ածեն ի վերայ ինքեանց զարագահաս կորուստ։
       Այլ մեք եղբարք ուղեկիցք իմ եւ դասանակիցք եղիցուք. շինեալք եւ հաստատեալք ի վերայ հաւատոյ հիման. անշարժ խարսխեալք ի վերայ յուսոյն Քրիստոսի, սեռն եւ յստակ կատարեալ սիրով Սուրբ Հոգւոյն։ Եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։