Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հեղինակ
ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՒԱՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Աստուածաբանութիւն  
Դիտել
Պետրոս գլուխ է առաքելոցն. որպէս գրէ Դիոնէսիոս ԻԶ գլուխն եկեղեցական քահանայապետութեան.
       Պատասխանի. Որ զգլուխն ընթերցար, զհամակարգն ընդէ՞ր մոռացար. Գլուխ ասսսէ եեւ համակարգ նոցին.
       Եւ գլուխ կոչի վասն երից։ Նախ՝ վասն Դաւանութեանն նախկին. Երկրորդ վասն առաւել սիրոյն։ Երրորդ վասն ծերութեան։ Եւ համակարգ է նոցա ըստ առաքելութեան եւ ըստ քահանայապետութեան. զի ամենեքեան համահաւասար զիշխանութիւն առաքելութեա եւ քահանայապետութեան ի չորից։ Նախ՝ զի յետ յտէրութեանն հաւասար ետ զիշխանութիւն. փչեաց ի նոսա եւ ասէ, «զոր ոք կապիցէք կապեալ լիցի» եւ այլն։ Եւ թէ՝ «գնացէք աշակերտեցէք զամենայն հեթանոսս». որ է իշխանութիւն քահանայութեան։
       Երկրորդ՝ զի մերձ ի համբարձումն ձեռն եդ ի վերայ նոցա եւ օրհնեաց զնոսա եւ արար զնոսա եռ հասարակ եպիսկոպոսունս։
       Երրորդ՝ զի յետ համբարձմանն յորժամ էջ Հոգին Սուրբ, արար զնոսա կաթողիկոսուն առ հասարակ։ Եւ յայտ է յայսմանէ, որ կաթողիկոսն ո՛չ կարէ կաթողիկոս ձեռնադրել. այլ եպիսկոպոս առնէ։ Եւ յետ փոխման առաջնոյն՝ նստի կաթողիկոսն երկրորդ։ Որպէս եւ Քրիտոս արար. որքան մարմնով ընդ առաքեալսն էր՝ եպիսկոպոսունս արար զնոսա. եւ յետ համբառնալոյն՝ հոգւովն սրբով արար զնոսա կաթողիկոսունս։
       Չորրորդ յայտ է, զի իւրաքանչիր առաքեալ զիւր վիճակն ընթացեալ ձեռնադրեցին եպիսկոպոսունս։ Որպէս Թադէոս ի հայք զԱդդէ եւ զԹէոփիլոս։ Թոմաս ի հնդիկս։ Յոհաննէս Յեփեսոս։ Եւ ո՛չ ոք գնաց առ Պետրոս ի Հռօմ. եւ ո՛չ Պետրոս յայլ վիճակ ձեռնադրեաց զոք։ Ապա յայտ է թէ համահասարք են երկոտասանքն իշխանութեամբ։ Որ եւ զդատողական աթոռս՝ երկոտասանիցն հաւասար շնորհեաց։ «Նստջիք ասէ եւ դուք յԲԺան աթոռ՝ դատել զԲԺան ազգն Իսրայէլի»։
       Եւ թէ ոք ասիցէ՝ զի՞նչ է խորհուրդ երկոտասանիցն։
       Ասեմք թէ՝ Տէրն երկոտասան գունդն ասաց հրեշտակաց իւրաքանչիւր դասուց։ Եւ ԲԺան կենդանակերպ յերկինս։ Երկոտասան ամիսք տարւոյ։ Եւ ԲԺան ժամք աւուր։ Երկոտասան անդամք մարմնով եւ դրունք։ Երկոտասան ազգ Իսրայէլի։ Եւ երկոտասան մարգարէքն։
       Վասն որոյ եւ Տէրն ԲԺան թիւ ընտրեաց առաքելոցն, եւ ետ ԲԺան աթոռ դատողական։ Եւ թէ ոք ասիցէ, յորժամ համարգ են իշխանութեամբ ամենայն երկոտասանքն, ապա ո՞րպէսէ գլուխ առաքելոցն Պետրոս։ Ասեմք թէ՝ Պետրոս գլուխ է առաքելոցն՝ ո՛չ որպէս եպիսկոպոսն Քահանայից. կամ կաթողիկոսն եպիսկոպասաց։ Այլ որպէս ի մէջ համակարգից քահանայից մինն լինի հայր։ Եւ որպէս ի կենդանակերպս խոյն գլուխ է եւ առաջին։ Եւ որպէս ի դասս հրեշտակաց մինն գնդապետաց ԲԺան գնդին։
       Եւ թէ ոք ասիցէ, երեւի թէ առանձին իշխանութօիւն ունի քան զայլսն։ Նախ՝ զի նմա ասաց «տաց քեզ զփականս»։ Եւ թէ՝ «դու դարձցիս եւ հաստատեսցես զեղբարս քո»։ Եւ թէ՝ «արածեա զոչխարս իմ»։
       Ասեմք առ այս, թէ որպէս ի մէջ սերովբէից եւ քերովբէից եւ աթոռոց ոչ ասի վերնագոյն եւ նուաստագոյն, զի համակարգ են եւ շուրջ զԱստուածավ։ Եւ որպէս ի մէջ աւետանանչացն ոչ է մեծ եւ փոքր։ Նոյնպէսս ի մէջ առաքելոցն ո՛չ է մեծ եւ փոքր իշխանութեամբ։ Սակայն կարգ գոյ ի մէջ նոցա եւ պատիւ եւ հնազանդութիւն եւ սէր. այլ իշխանութեամբ համահաւասարք են։ Պատասխանեմք առաջնոյն որ ասէ «տաց քեզ զփականս»։ Ո՛չ թէ յայնժամ ետ, այլ յայնժամ խոստացաւ եւ յետոյ ետ, որպէս խոստացաւ նստուցանել յերկոտասան աթոռ եւ յետոյ ետ, նոյնպէս եւ զայն։ Եւ վէմ դաւանութիւնն էր որ խոստովանեցաւ զՔրիստոս որդի Աստուծոյ կենդանւոյ. եւ ի վերայ այնմ դաւանութեան շինեցաւ եկեղեցի քրիստոնէից։
       Առ երկրորդն ասեմք թէ, ընդ ուրացութիւնն Պետրոսի՝ սիրտ ամենայն առաքելոցն տրտմեցան եւ կոտորեցան. եւ ի զղջումն նորա ամենեքեան հաստատեցան վերստին։ Այլ եւ դարձ նորա եւ կանգնումն հաստատութիւն եղեւ ամենայն ուրացողաց եւ մեղաւորաց։
       Առ երրորդն ասեմք թէ՝ երիցս հարցումն սիրոյն եւ արածելն զոչխարսն՝ վասն երից ուրացութեանցն էր բժշկութիւն. զի որ մասն որ խոցի՝ նորին է բժշկական դեղն դնելի եւ ոչ առողջից.
       Եւ թէ ոք ասիցէ, երեւի ապա թէ ոչ է պարտ հնազանդիլ առաքելոյն պետրոսի եւ աթոռոյ նորա։
       Ասեմք առ այս եթէ՝ դժւարինս խօսիս։ Առաքելոյն պետրոսի հնազանդ եմք որպէս Քրիստսի. նաեւ Պօղոսի եւ ամենայն առաքելոցն եւ աշակերտացն ամենեցուն եւ հետեւողաց նորա եւ աթոռոց նոցա։
       Եւ այլ չորից հնազանդիմք որպէս աթոռոակից Քրիստոսի։
       Եւ երից սուրբ ժողովոցն. Որ ի Նիկիայ յաւուրս մեծին Կոստանդիանոսի ընդ դէմ Արիոսի ժողովեցան հարքն սուրբ՝ ՅԺԸ։ Եւ յաւուրս մեծին թէոդոսի ՃԾՔ որ ի Կոստանդինու Պօլիս ընդ դէմ հոգէմարտին Մակեդոնի. Եւ ԲՃՔն որ Յեփեսոս ժողովեցան ընդդէմ նեստորի չարափառի եւ մարդադաւանի։
       Այսոցիկ սուրբ հարց եւ սիւնհոգոսաց հնազանդ եմք, եւ զնոցա կանոնքն ունիմք եւ զդաւանութիւն, եւ պահեմք մինչեւ յելսս շնչոյ մերոյ։ Այլ զչար եւ զաստուածուրաց ժողովն Քաղկեդոնի որ ի ձեռն Մարկիանոսի եւ անիծելոյն Պօղքերի՝ ո՛չ ընդունիմք. եւ զընդունօղսն նզովեմք։ Զի անդ բաժանեցին զկանոն սուրբ հարցն։ Եւ փոխեցին զտօնս տէրունականս։
       Եւ լուծին զպահքն ի ձուկն եւ ի միս։ Եւ ԼԶ բիւրս սպանին յուղղափառաց դասուց. որպէս յայտ է ի պատմութիւնս սրբոյն Միխայէլի։ Եւ ԳՃ ամ աւելի՝ բազում ազգ Ֆռանկաց ո՛չ հնազանդեցան չար ժողովոյն քաղկեդոնի։
       Արդ՝ եկ ես եւ դու փորձեսցուք թէ ով զդաւանութիւն առաքելոյն ունի եւ զկանոնքն նաէ հնազանդ նմա։ Ես խոստովանիմ զՔրիստոս ճշմարիտ Աստուած եւ բնութեամբ Որդի Աստուծոյ. եւ դու բաժանմամբ մարդ դաւանիս եւ շնորհօք Որդի Աստուծոյ։ Ես անապական Պատարագեմ զՔրիստոս որպէս կանոնքն է առաքելոցն եւ կղեմայ։ Եւ դու ապականես ջրով եւ զայլն որպէս յառաջիկայդ ասացի։
       Արդ՝ զի՞նչ կամիս որ հնազանդիմք Պետրոսի. ուրանալ պարտ է զՔրիստոս որ լինիմք հնազանդ Պետրոսի, եթէ եղծանել զպահքն, թէ զամենայն պիղծ կերակուր ուտել. թէ զերկու քորս Բ եղբարցն տալ. կամ զսանին քոյրն միւս եղբօրն. որպէսսս քո սուտ Պետրոսին կանոն է, եւ ո՛չ ճշմարիտ Պետրոսին։ Եւ զայլն լռեմ իբրեւ զամօթալի։
       Եւ թէ ոք ասիցէ, կարի՛ բարկացար. ո՛չ զայս ասեմ հնազանդիլ. այլ որպէս լուսաւորիչն գնաց ի Հռօմ եւ հնազանդեցաւ։
       Ասեմք առ այս՝ թէ լուսաւորիչն գնաց ի Հռօմ ո՛չ վասն ձեռնադրութեան, այլ վասն սիրոյ եւ միաբանութեան երկուց ազգաց եւ ուղղափառ թագաւորացն Տրդատայ եւ Կոստմանդիանոսի։ Ուստի յայտ է, զի առեալ էր զքահանայութիւն. մկրտեալ զթագաւորն եւ լուսաւորեալ զազգս, եւ շինեալ եկեղեցիս։ Եւ փոխանոդ իւր նստոյց յաթոռ զսուրբն Արիստակէս համանման նորին առաքինութեամբ, եւ որդի ըստ մարմնոյ. եւ ապա գնաց ի Հռոմ։
       Եւ թէ ոք ասիցէ ի Կեսարիայ ձեռնադրեցաւ ի Ղեւոնդիէ պատրիարգէ։
       Ասեմք թէ՝ սուրբն Գրիգոր ի Կեսարիայ ձեռնադրեցաւ ո՛չ յայլմէ առաքելոյ, այլ ի սրբոյն Թադէոսէ. որոյ էր վիճակս հայոց։
       Զի առաքեալն Թադէոս յորժամ ձեռնադրեաց զԱդդէ Յուռհայ, եւ ապա ի Կեսարիայ եկն եւ ձեռնադրեաց առաջին եպիսկոպոս զԹէոփիլոս. զայն յորոյ անունն գրեաց Ղուկաս զաւետարանն եւ զգործքն առ Թէոփիլոս։
       Եւ այսպէս Ղեւոնդիոս ձեռնադրեալ ի նմանէ Պատրիարգ. յորմէ ձեռնադրեցաւ լուսաւորիչն մեր։ Եւ այս էր պատճառն հայոց անդ ի ձեռնադրութիւն գնալոյն։ Եւ վասն այն աթոռ սահմանեցին։ Եւ սեպհական քաղաք է հայոց Կեսարիա։
       Եւ սուրբն Գրիգոր անդ ծնաւ եւ սնաւ։ Զի յղացեալ էր ի գերեզմանին՝ Թադէոսի. եւ սնաւ անդ՝ ուր առաքեալն սկսաւ քահանայագործել. եւ փոխեաց յինքն զշնորհս նորա անդր եղեալ եպիսկոպոս։ Եւ ի Հռօմ գնացեալ՝ եղեւ հայրապետ եւ պապ։ Զի այսպէս սահմանեցին՝ թէ ինքնակալ թագաւոր մի եւ ինքնագլուխ հայրապետ մի նստցի ի հայս. եւ թագաւոր մի ինքնակալ եւ ինքնագլուխ հայրապետ մի Հռօմ եւ ի վերայ միմեանցց դիցեն զանձինս ի մահ եւ սոսկալի գրով եղեն միմեանց եղբարք. թացեալ զգրիլն յահաւոր խորհուրդն. Եւ բաժանեալ զսուրբ տեղիս տնօրինական, ետուն զսուր Յակօբն պատրիարգարան, եւ զգողութայն, եւ զսուրբ կարապետն եւ զսնարսն, եւ արկեալ վիճակս ի վերայ յարութեանն՝ անկաւ հայոց, եւ տրտմեցան ոմանք յազգէ նոցա։ Ապա հեզն յամենայնի սուրբն Գրիգոր ետ նոցա՝ զի նոքա շինեսցեն ընդարձակ. զի դեռ չէր շինեալ։ Եւ սահմանեալ զտեղիսն՝ կախեաց կանթեղս յանուն ազգացս։ Եւ նա խնդրեաց յԱստուած զիջումն լուսոյն՝ ի նշան յարութեան Քրիստոսի։ Եւ վասն այն այլազգ ոչ հաւատան. զի յառաջն չկայր մինչ ի նա. եւ առաւել վասն այն անուանեցաւ լուսաւորիչ։ Այս էր պատճառ գնալոյն ի Կեսարիա եւ ի Հռօմ։
       Այլ եւ ծանի՛ր զայս։ Զի Դ գլխաւորագոյն աթոռք կարգեցան ընդ բոլոր տիեզերս վասն չորից աւետարանչացն։
       Յանտիոք վասն Մատթէոսի։
       Յաղէքսանդրիայ վասն Մարկոսի։
       Ի Հռօմ վասն Ղուկասու։
       Յեփեսոս վասն Յոհաննու։
       Զոր յետոյ մեծն Կոստանդիանոս զայս աթոռս Յափեսոսէ ի Կոստանդնու Պօլիս փոխեաց։ Այլ եւ յառաջին ժողովն Գ աթոռք ինքնագլուխք հաստատեցան։ Յերուսաղէմ վասն գերեզմանին Քրիստոսի։ Եւ ի Կիպրոս վասն գերեզմանին Ղազարու։ Եւ ի Հայք վասն սուրբ լուսաւորչին Գրգորի։ Սոքա Է սիւնք եւ Է խարիսխք եկեղեցւոյ գլուխ կարգեալք Ը բոլոր տիեզերս որպէս ասացաւ։ Եւ թէ ոք ասիցէ, ազգս հայոց յետին է հաւատացեալ։ Ասեմք թէ՝ ոչ ինչ է այս նախատինք մեզ. զի հեթանոսք յետոյ հաւատացին եւ լաւագոյնք են քան զհրէայս. եւ վերջին մշակքն ընդ առանձինսն առին զվարձս. եւ որք նախանձեցան Կորեան։ Դարձեալ ասեմք թէ զիա՞րդ յետին. զի Աբգար թագեւոր հայոց նախ քան զխաչն հաւատաց ի Քրիստոս եւ երանեցաւ ի նմանէ։ Եւ յառաջ Տրդատ հաւատաց եւ ապա Կոստանդիանոս։
       Եւ յայտ է զի ասէ ագաթանգեղ, «յայնժամ լուաւ Տրդատ եթէ հաւատաց ի Քրիստոս Կոսստանդիանոս որդին կոստայ»։ Այլ եւ ի սրբոց Հռիփսիմեան գալոյն յայտնի է։ Դարձեալ ասենք թէ՝ երեք առաքեալս ունին հայք։ Զթադէոս. եւ զԲարդուղիմէոս. եւ զՅոդայ Յակոբեան. որ կայ ի յորմի. որ սեպհական քաղաքէ հայոց։ Եւ կենսաբուխ սուրբ աւետարանն զԹադէոս առաքեալն մեր յերկոտասնիցն ասէ։ «Ղէբէոս որ անուանեցաւ Թադէոս». յայտ է ի Քրիստոս է զանունն փոխեայ. որպէս զՊետրոսին եւ զորդւոյն որոտման։ Եւ այսէ պատճառն որ ոմանք յեօթանասնիցն ասեն. զի եօթնասուն աշակերհացն գլուխ եւ վարդապետ էր. որպէս Պետրոս երկոտասանիցն. եւ առաջինքն ամենայն ուրեք յետնոցն անուամբ կոչեին. այս է ստոյգ պատճառն։ Եւ ի գալնն յերկինս հայոց, ետուն նմա օգնական զիւղն օծման զոր Քրիստոս օրհնեալ էր. եւ զԳեղարդն. եւ այլոց ազգաց զկայ այս պարծանքս. զի մեր մեռոնս հանապազ եւ միշտ զնոյն շնորհ ունի։ Այլ թէ գիր չունէր մեր ազգս, տես զի յԱստուծոյ տուաւ մեզ գիր, որպէս Մովսէսիւ Իսրայէլի. եւ այլ ո՞ր ազգ պարծի այսու։