Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Վասն է՞ր թաղեմք զմեռեալս։
       Պատասխան։
       Նախ՝ պատուեմք զմարդն որ է՛ պատկեր Աստուծոյ. եւ պահեմք զմարմինն իբր զգանձ պատուական։ Երկրորդ, զի մի տեսցուք զգարշութիւն մարմնոյս. եւ որպէս ի կեանքն հանդերձիւ ծածկեմք, նոյնպէս ի մահն հողով։
       Երրորդ, զի մի կոխան լիցի կամ կերակուր գազանաց որպէս շաղիղ անասնոցն։ Չորրորդ, զի մի՛ լիցին փողոցք եւ տունք մեր գերեզմանատուն մեռելոց. վասնորոյ թաղեմք զնոսա։ Հինգերորդ, զի մի՛ ի զազիր հոտոցն եւ որդանցն գարշեսցուք եւ թողցուք զշէնս աւերակ։
       Վեցերորդ, որպէս կենօք փոխեցաւ, նոյնպէս եւ տեղեաւ փոխեսցի. զի կենդանիք բնակին ի վերայ յերկրի, եւ մեռեալք ի ներքոյ երկրի։
       Եօթներորդ, զի մի՛ յարաժամ տեսցեն կենդանիքն եւ մորմոքեսցին սիրտք նոցա։
       Ութերորդ, զի մի՛ դատարկասցին ի մարմնական գործոց միշտ տեսանել զմեռեալս։
       Իններորդ, զի մի՛ պաշտեսցեն զդիս մեռեալ սիրելեաց իւրեանց, որ այս եղեւ սկիզբն պատկերապաշտութեան յորժամ զսիրելի զաւակաց պատկերս արարին եւ պաշտեցին։
       Տասներորդ, զի թաղելն նշանակէ զյարութիւնն. որպէս սերմանիքն թաղեալ կենդանանան եւ բուսանին. նոյնպէս եւ մարդոյս մարմին։
       Որպէս ասէ առաքեալն, «սերմանի տկարութեամբ եւ յառնէ զօրութեամբ». վասն որոյ թաղեմք զնոսա։
      
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր ի հող թաղեմք եւ ո՛չ յայլ տարերս։
       Պատասխան։
       Նախ՝ զիպարտս դատապարտութեանն վճարեն. որպէս ասացաւ Ադամայ «հող էիր եւ ի հող դարձցիս»։
       Երկրորդ, զի հողն մա՛յր է մեր առաւել քան զայլ տարերք. ծածկէ՛ զգարշութիւն մեր. որպէս մայր մանկան քան զայլ կարեւորս։
       Երրորդ, զի մարմինն փոխեսցի ի հող մինչեւ հոգին յանապական եւ յանփոփոխ սերտութիւնն կայասցի. ապա եւ մարմինն ընդ նմա անապական եւ անփոփոխ մնասցէ։
       Չորրորդ, մարմինն ի հող հանգչի եւ հոգին ի կայանս հոգւոց. զի ի յարութեանն ի միասին պսակեսցին եւ փառաւորեսցին։
       Հինգերորդ, մարմինն ի հող դնի, մինչեւ ապականացու տարերք զանապականութիւն ստասցին. ըստ Պօղոսի՝ «արարածք ազատին ի ծառայութենէ ապականութեան». ապա եւ մարմինն անապական եւ հոգին անփոփոխ կացցէ յաւիտեան. նմանելով անապական եւ անփոփոխ մարմնոյն Քրիստոսի։ Այս վասն սրբոց մարմնոց։
       Իսկ վեցերորդ պատճառ վասն հասարակաց ամենայն մարդկան, զի ի հողոյ սկսաւ, դարձեալ ի հող վախճանի մարմինն. թէպէտ են եւ այլ տարերք զօրութեամբ ի հողն։
       Եօթներորդ, զի հողն ամենեւին ներքին ծայրքն է ամենայն տարերաց. անդ դնի մարմինն։
       Ութերորդ, զի որակ երկրի խաւա՛ր է եւ սեաւ. եւ ո՛չ է պայծառ որպէս այլքն։ «նստոյց ի խաւարի որպէս մեռեալ յաւիտենից» ասէ Դաւիթ։ Իններորդ, զի անշա՛րժ է երկիր տեղեաւ. զի կիբրկոն ասեն. ցուցանէ թէ անշարժ է մեռեալ մարմինն ամենեւին ի կենդանական շարժմանէ։ Տասներորդ, զի կերակուր օձին է հող, պատժեաց զմարդն եւ ետ զնա ի կերակուր օձին. վասնորոյ ի հող թաղեմք։
      
       Հարց Վտանգ ինչ է՞ արդարոյ՝ թէ ի յօրհնեալ գերեզմանս ո՛չ թաղի։
       Պատ Ո՛չինչ բնաւ. քանզի յորմէ հետէ Քրիստոս ի գերեզման եդաւ ամենայն հողք օրհնեցան. զի գինք են արեանն Քրիստոսի։
       Այլ եւ ամենայն Աշխարհ տաճա՛ր է Աստուծոյ. թէ ի դաշտի թէ յագարակի թէ ի տղմի. կամ ի ջուր սուզի, կամ ի գազանաց գիշատի, կամ ի ձկանց կլցի, արդարութեան ոչ ինչ վնասէ։
      
       Եւ զի՞նչ է օգուտ ի յօրհնեալ տեղիս թաղելն։
       Պատասխան։
       Նախ՝ զի ի սրբոցն որ ա՛նդ են թաղեալ՝ օգնութիւնս ընդունին գերեզմանակիցք նոցա։
       Երկրորդ, զի սիրելիք նոցա որք անդ ժողովին, տօնեն եւ յիշեն զնոսա աղօթիւք առ Աստուած։
      
       Հարց։ Չարքն ի սուրբ տեղիս թաղեալ օգո՞ւտ է նոցա։
       Պատասխան Ասեմքթէ ո՛չ. այլ առաւել վտա՛նգ է նոցա. զի ի բազում անգամ ի ձեռս դիւաց արտաքս ընկեցեալ լինին մարմինք նոցա։ Իսկ թէ յեկեղեցիս ո՛չ թաղեմք՝ ասացաւ ի վերոյ ԼԵ գլուխն ԼԹ համարն։
       Կոչման Գերեզմանին Հարց։
       Զի՞նչ է գերեզմանն։
       Պատասխան։ Գիր իմոյ, կամ գերւոյ աման, կամ գերէ՛ զամէն։ Պարսիկ բառ է՝ ներքոյ հողոյ։
       Իսկ շիրիմն՝ յիշատակ այնոցիկ ուր զազգին մեռեալքն դնէին։ Այլ ստուգաբանի թէ՝ աստի շարժիմ, կամ շինիմ. յա՛յտ է զի նոյն մարմին շարժի եւ շինի ի յարութեան աւուրն։
       Իսկ դիրք կոչի. զի ի նմա՛ դնի մարմինն իբր ի յանօթ ինչ։ Այլ եւ դիրք՝ զնշանացի տեղն ցուցանէ։
       Իսկ դամբարան, որ է պահարան։ զի անտի դարձեալ առցի որպէս եւ եդաւ։ Եւ զի պահէ՛ ոչ ուտիլ ի գազանէ, եւ ո՛չ ցրուիլ ի ջրոյ. եւ ո՛չ հոսիլ ի հողմոյ, եւ յայլոցն պահէ։ Այլ եւ գանձարա՛ն է մարմնոյն. զի պահէ՛, եւ դարձեալի Տէրն տայ։
       Իսկ հանգիստ կոչի, Նախ՝ զի հանգեաւ յաշխատանաց մարմնոյն, այլ եւ ի չար գործոց։
       Դարձեալ՝ հանգիստ է, զոր մինչեւ ցայժմ ժողովէր արդարութեամբ, այժմ կամի վայելել։
      
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր կոչի գերեզմանն դժոխք. որպէս ասէր Դաւիթ, «արեամբ իջուսցես զսիմէի ի դժոխս»։
       Պատասխան։
       Նախ՝ զի նեղ եւ անձո՛ւկ է. զի դժոխք զդժուարն եւ զնեղն նշանակէ։ Երկրորդ, զի յամենայն կողմանց վիշտ է։ Երրորդ, զի զառաջին պատիժն աստ կրէ. հողանալով գեղեցկայարմար շինուածն։
       Իսկ ներքին դժոխք զտանջանաց տեղիքն ասէ մարգարէն. ուր բելիարն նստի. զորս աւերեաց Քրիստոս, եւ շինեն մեղսասէրք, Եւ զանազանին սոքա։ Նախ՝ զի ի սմանէ ելանեմք, եւ ի նմանէ ո՛չ։ Երկրորդ, զի աստ մի միա՛յն տանջանք, եւ անդ բազում եւ ազգի ազգի։ Երրորդ, զի աստ միայն մարմինն, եւ անդ հոգին եւ մարմինն տանջին։
       Քար գերեզմանին
       Հարց։ Զի՞նչ է քար գերեզմանին։
       Պատասխան։
       Նշանաքարն կրկին, Նախ ցուցանէ զհոեի եւ զմարմին բաժանեալ ի միմեանց։ Դարձեալ՝ նշանակէ զքանակ հասակի մարմնոյն մեռելոյ։ Դարձեալ՝ ի տիպ պահապան հրեշտակին որ նստէր մի ի սնարից եւ մի յանոտից Տեառն գերեզմանին։ զի հրեշտակք խաչաձեւ երեւեցան առ գերեզմանաւն Տեառն։
       Իսկ տապանաքարն,
       Նախ՝ զի մի՛ գործեսցի երկիրն այն յայլ ինչ գործ, կամ քակտեսցի վասն այլ մեռելոյ։
       Երկրորդ, զի քարն անպտուղ՝ ցուցանէ զանգործութիւն մեռելոյն։
       Երրորդ, եւ որպէս այն քար անպիտան է գործոյ, նոյնպէս եւ մեռեալն անպիտան է աշխարհի։
       Չորրորդ, անշա՛րժ է քարն, ցուցանէ զանշարժութիւն մեռելոյն. վասն որոյ խաչակնքեալ ասեմք «անշար եղիցի»։
       Հինգերորդ, զի եւ նախահարցն քարեայ էր գերեզմանն։ Աբրահամու. Սահակայ. եւ Յակոբայ։ Նոյնպէս եւ գերեզման Տեառն։ եւ կափարիչ վեմն։ Այսպէս եւ քար տապանիս մեր լիցի։ Նշանակէ՛ զանապական յարութիւնն. որ վիմածին լինիմք եւ առանց ապականութեան որպէս Քրիստոս։ եւ ո՛չ հողածին ապականացու որպէս զառաջին Ադամն։
      
       Հարցումն։
       Զի՞նչ է խաչիւ եւ աւետարանաւ կնքելն զգերեզմանն անշարժապէս։
       Պատասխան։
       Երիցս կնքելն զգերեզմանն, Նախ ի խորհուրդ սուրբ Երրորդութեանն։ Եւ դարձեալ հոգւոյ եւ մարմնոյ. եւ շնչոյս պահապան։ Այլ եւ մտաց եւ բանից եւ գործոց մեղացն քաւութեան։
       Եւ այս վասն երկու պատճառի։
       Նախ՝ զի մի՛ շարժեսցէ զնա այսն չարութեան որպէս զմարմին անհաւատից։ Եւ դարձեալ՝ ցուցանէ թէ այսպէս եւ հոգի նորա անշարժ կայ եւ մնայ ի յաւիտենական փառս եւ ի մշտնջենաւոր հանգիստն ամէն։
       Այսոքիկ այս քան վասն կարգ կատարելոյ առաջին աւուրն։