Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Հարցից եւ ես զձեզ դասք երկաբնակաց։ Որք միաւորէք անձամբ. եւ յերկուս բնու թիւսն բաժանէք։ Մի է՞ Քրիստոս՝ թէ Բ։
       Հակառակն ասէ։ Ըստ անձին մի է, եւ ըստ բնութեանն երկու։
       Ուղղափառն ասէ։ Անձն այն զոր մի ասես՝ ի՞ր է թէ անիր։ Զի թէ իր, ապա հա՛րկ է ասել քեզ զՔրիստոս կամ մի իր եւ բ. կամ մասամբ ինչ մի եւ մասամբ ինչ երկու. կամ բոլոր մի եւ բ ոլոր Բ։ Իսկ թէ անիր, ապա միայն անուա՛մբ է մի եւ ո՛չ իրօք։ Որպէս հոմանուն ձայն՝ անուամբ հաղորդեալ եւ բնութեամբ այլեւ այլ։ Տո՛ւր պատասխանի։
       Հարցումն Ուղղափառի։
       Անձն այն էութիւն եւ գոյացութի՞ւն է թէ ոչ՞
       Պատասխանի հակառակողի։ Էութիւն է եւ գոյացութիւն, եւ զի ա՞րդ ո՛չ։
       Ուղղափառն։ Ապա եթէ էութիւն է եւ գոյացութիւն որպէս ի սահմանն արտադրի. «Անձն է բանական բնութեանն անբաժանելի գոյացութիւն»։
       Ա՛րդ՝ եթէ էութիւն է անձն, եւ ընդ անձինն մի ասեն զմարդկային բնութիւնն, մի է եւ ընդ էութեանն. եւ թէ մի է ընդ էութեանն . որպէս ճ շմարիտ միութիւն, մի ասա եւ բնութիւն. զի էութիւն եւ բնութիւն մի են։
       Հարցումն Ուղղափառի։
       Անձն այն բաժանակա՞ն է՝ թէ միաւորական։ Զի թէ ասես միաւորական, ահա՛ արարեր դու զանձն բնութիւն. զի բնութիւն է միարար ըստ Պորփիւրի, տեսակին կցորդութեամբ բազում մարդիկ մու։ Եւ բնութեամբ է հայր եւ որդի եւ հոգի մի։ Ապա եւ Երրորդութիւնն է միաւորեալ ըստ քեզ։ Ապա ո՞րպէս Երրորդութիւնն յատկացեալ՝ եթէ ոչ անձամբ։ Իսկ թէ բաժանական է անձն՝ որպէս յա՛յտ է ի սահմանէն՝ անհաղորդելի կացութիւն։ Ապա եւ բաժանակա՛ն է ընդ մարդկային բնութեանն՝ եւ ո՛չ է միաւորեալ ընդ օտար տարբերեալ բնութիւն. եւ եղեր նեստորեան. բ անձն եւ բ բնութիւն յատուկ ասելով Քրիստոսի։
       Ուղղափառն։
       Անձն է անհատն եւ մասնականն որպէս Պետրոս։ Իսկ անհատ ասի՝ զի ո՛չ քակտի եւ ո՛չ հատանի որպէս բոլորն ի մասունս. զի թէ բաժանես զնա որպէ ս ի հոգի եւ ի մարմին, կամ յոտս եւ ի ձեռս եւ ի գլուխս, ո՛չ մնայ բոլորն։
       Այսպէս եւ մի անձն է Քրիստոս եւ մի անհատ։ Զի թէ բաժանես զնա՛ յԱստուած եւ ի մարդ, ո՛չ մնայ բոլորն ի նոյն. այլ մասն ինչ եւ մասն. կամ ոմն եւ ոմն։
       Ուղղափառն ասէ։ Եօ՛թն են անհատողութիւնք ան ձին որպէս ասէ Պորփիւր. «Անհատ է ի յատկութեանց բաղկացեալ. յորոյ հաւաքումն ո՛չ այլ ումեք ասասցի », եւ են այսոքիկ Նիւթն. ձեւն. այսինքն է կերպն. Գաւառն. Ազգայինքն. Ժամանակն. Տեղին. եւ յատուկ Անունն։ Յորոց թէ մի ի սոցանէ գտցի ումեք, որոշեսցէ ի միմեանց։ Ա՛րդ՝ ցու ցցուք՝ զի զվեցեքինն սոցա բաժանեն երկաբնակքն։
       Նախ զՆիւթն զմի բնութիւն նիւթական որպէս մարդ. եւ զմիւսն բնութիւն աննիւթ որպէս զԱստուած։
       ԶՁեւն՝ զմինն քանակութեամբ եւ որակութեամբ տարբերեալ որպէս մարդոյ. եւ զմիւսն ի վեր քան զկերպ եւ զձեւ որպէս Աստուծոյ։ Նոյնպէս գաւառն՝ միոյն երկին, եւ միւսոյն երկիր։ Եւ ազգայինքն՝ միոյ հայր եւ հոգի. եւ միւսոյն Յովսէփ եւ Մարիամ։ Եւ ժամանակն՝ մինն յաւիտենից, եւ միւսն ժամանակեայ։
       Նոյնպէս տեղիք մարմնոյն պարունակօղ՝ զմինն պարագրելի, եւ զմիւսն անպարագրելի։
       Ա՛յս վեցերորդն։ Բաժանեն եւ ուրեք զյատուկ անունն. այսինքն Աստուած եւ մարդ. այս է զմարդկային բնութիւնն մարդ. եւ զաստուածութիւն բնութիւնն Աստուած. որպէս Նեստորի թըւի։ Եւ է՛ ուրեք զի միաւորեն զանունն՝ մի Քրիստոս՝ մի Տէր՝ մի որդի՝ եւ մի անձն ասելով որպէս քաղկեդոնի թըւի երկաբնակ ժողովոյն։
       Ա՛րդ՝ յատուկ անուամբ զմիութիւն խոստովանին. եւ ո՛չ իսկական բնութեամբ։ Ա՛յս է նոցա ասելն՝ մի անձն եւ բ բնութիւն։
       Ուղղափառն ասէ։ Ութ են եղանակք բաժանման ըստ փիլիսոփային. այսինքն Որպէս սեռ ի տեսակս. Տեսակ յանհատ։ Բոլոր իմասունս. եւ այս երկակի. ի նմանամասնեա յս՝ եւ յաննմանամասնեայս։
       Որպէս հոմանուն ձայն ի զանազան նշանակեալս։ Որպէս յէութենէ ի պատահումն։ Կամ ի պատահմանէ յէութիւն։ Կամ ի պատահմանէ ի պատահումն։ Կամ ի միոջէ եւ առ մի։
       Ա՛րդ՝ տեսցուք թէ ըստ որո՞յ եղանակի բաժանեք զմի անձն յերկուս բնութիւնս։
       Եւ պարտ է գիտել, զի որպէս սեռ ի տեսակս ո՛չ կարէ բաժանիլ։
       Նախ՝ զի յընդ դիմաբաժանեալ տեսակս սեռի՝ ո՛չ գոյ առաջին եւ վերջին. որպէս բաժանին կենդանին ի բանականն եւ յանբանն։ Եւ ո՛չ է ասել թէ՝ բանականն յառաջ է քան զանբանն։ Այլ զոյգ եւ համայնք են։ Այլ Աստուածային բնութիւնն յառաջէ քան զմարդկայինն։ Որք ստեղծողի եւ ստեղծուածոյ։
       Երկրորդ՝ զի յընդդիմաբաժանեալ տեսակս՝ ո՛չ ունի պէտս մինն միւսոյն առ ի բաղկանալ։ Այլ մարդկութիւնն Քրիստոսի ո՛չ կարէ կայանալ առանց Աստուածային էութեանն։
       Երրորդ՝ զի յընդդիմաբաժանեալ տեսակս՝ ո՛չ ուրեք մինն ի միւսումն տեսանի. եւ ո՛չ անբանն ի բանակումն։ Այլ արդ՝ մարդկային բնութիւնն յաստուածութեանն տեսանի, եւ աստուածային ի մարդկութեանն։ Եթէ ի միութիւն բնութեանն, եւ եթէ ի միութիւն անձինն. զի ո՛չ սոսկ մարդ է Քրիստոս եւ ո՛չ մերկ Աստուած. այլ Աստուած մարդացեալ։
       Այլ եւ ո՛չ որպէս տեսակ յանհատս։
       Նախ՝ զի անհատքն անհունք եւ անբաւք են։ Իսկ աստ բնութիւնք բ միայն. կամ գ ըստ ոմանց։
       Երկրորդ՝ զի անհատքն առանձնացեալ են թուով։ Իսկ աստ բ բնութիւն ի մի թիւ անձին որպէս համբաւեն ոմանք։ Երրորդ՝ զի բաժանեալ անհատքն ունին զնոյ ն բնութիւն տեսակին։ Իսկ զմիաւորութիւն երկուց բնութեանցն ուրանան երկաբնակքն։ Ապա ուրեմն ո՛չ բաժանի մին Քրիստոս որպէս տեսակ յանհատս։
       Այլ եւ ո՛չ որպէս բոլոր իմաստունս։ Ոչ նմանամասնաբար. զի նոքա բոլորին՝ եւ միմեանց հոմանունաբար ասին. որպէս փայտ ի բազում փայտս։ Այլ Աստուածութիւնն եւ մարդկութիւնն ո՛չ նման միմեանց։ Եւ ո՛չ բոլորին կոչին ըստ ոմանց։ Եւ ո՛չ աննմանամասնաբար. որպէս Պետրոս՝ յոտս եւ ի ձեռս եւ ի գլուխս. զի նոքա ո՛չ միմեանց եւ ո՛չ բոլորին հոմանունաբար ասին։
       Իսկ աստ նման միմեանց՝ եւ բոլորին կոչի Քրիստոս. ը ստ որում ասի՝ Քրիստոս էջ յերկնից. որ է բանն. եւ Քրիստոս եդաւ ի գերեզմանի. որ միայն մարմինն էր Աստուածութեամբն. եւ Քրիստոս էջ ի դժոխս. որ միայն հոգին էր աստուածութեամբն։ Երկրորդ՝ զի ո՛չ մասամբ ինչ ըստ ոմանց ապօղինարի եւ այլոց. այլ երկուց կատարեալ բնութեանց է միաւորութիւն փրկչին։ Ապա ուրեմն ո՛չ բաժանի որպէս բոլոր ի մասունս։
       Այլեւ ո՛չ որպէս հոմանուն ձայն։
       Նախ՝ զի հոմանուն ձայնի միայն անուանն եւ ո՛չ իրի հաղորդի։ Իսկ Տէր մեր անուամբ եւ բնութեամբ է Աստուած որպէս խոստովանիմք դասք ուղղափառոց։
       Երկրորդ՝ ի հոմանուն ն ո՛չ գոյ առաջին եւ վերջին։ Այլ աստ գոյ որպէս ցուցաւ։
       Այլ եւ ո՛չ որպէս էութիւն ի պատահումն. զի մարդկութիւնն Քրիստոսի է ի սեռ է գոյացութեան, եւ ո՛չ ի սեռ է պատահման։
       Այլ եւ ո՛չ որպէս պատահումն ի յէութիւն. զի բանն Աստուած ո՛չ է անանձն եւ ազդումն ինչ որպէս մեր բանս ըստ ոմանց. որպէս Մարկեղոս եւ Փոտինոս դանդաչեն։ Այլ անձնաւոր գոյացութիւն ի ներքոյ եդեալ ենթակայաբար մարդկութեան իւրոյ։
       Այլ եւ ո՛չ է որպէս պատահումն ի պատահումն. եւ այս յա՛յտ է յասացելոցդ։
       Այլ է՛ որպէս ի միոջէ եւ առ մի. այսինքն ի միոջէ բանէն՝ առ մ ի մարդկութիւն նորին կամ Աստուածութիւն որպէս նոքա կամին։ Ա՛րդ՝ նո՛յն է եթէ ի բնութենէ ի բնութիւն բաժանեն, եւ եթէ յանձնէ յանձն ըստ Նեստորի. եւ եթէ յանձնէ ի բնութիւն բաժանեն ըստ Քաղկեդոնի։ Ըստ որոյ կերպի եւ իցէ, թիւ ի ներքոյ բերէ միոջէն եւ առ մին. եւ նոյն է ա նձն որոշեալ թուով։ Ահա տե՛ս յայտնապէս. զի որք բաժանեն զմի Քրիստոսն յերկուս բնութիւնս, ո՛չ պահեն զմիաւորութիւնն անբաժանելի։ Այլ բաժանմամբ բնութեանցն՝ բաժանին եւ անձինքն ի Քրիստոս։ Թէպէտ պատճառելով անձն մի համբաւեն։
       Զի զոչ առեալն ասեն մի ի Քրիստոս՝ եւ ո՛չ զ առեալն. այսինքն զանձն՝ որ ո՛չ է առեալ՝ մի ասեն։ Իսկ զառեալ բնութիւնն որոշեալ պահեն եւ յերկուս քակտեն։ Ա՛յս է նոցա ասելն՝ մի անձն եւ Բ բնութիւն։
       Նորին Դարձեալ առ նոյն։
       Եւ որպէս ասէ փիլիսոփայն՝ երեք են յասացելոցդ իսկապէս եղանակք բաժանման. այսինքն Որպէս սեռ ի տեսակս։ Որպէս բոլոր ի մասունս։ Որպէս հոմանուն ձայն։
       Բե՛ր յարմարեսցուք այժմ զերիս եղանակս սոցա՝ միաւորութեան փրկչին ուղղակի իմն տեսութեամբ. որ ո՛չ ախորժելի է այլոց։ Նախ որպէս սեռ ի տեսակս բոլորապէս տեսանի եւ ո՛չ մասամբ. այս է՝ զի գոյացութիւնն որ է ս եռ՝ բոլո՛ր է ի մարմինն եւ յանմարմինն. եւ կենդանին բոլոր ի բանականն եւ բոլոր յանբանն։ Նոյնպէս բանն Աստուած որպէս է՛ բոլոր յաստուածութիւնն իւր, նոյնպէս բոլորն է ի մարդկութիւնն իւր միաւորեալ։ Կամ որպէս բոլորն է ի հոգին, այսպէս բոլորն է ի մարմինն միաւորեալ. եւ բոլորն յիւրաքանչիւր մասն մարմնոյն։ Երկրորդ՝ որպէս անբաժանելի մնայ սե՛ռ ի տեսակս. եւ բանն Աստուած անբաժանելի՛ է միաւորեալ ի մարդկութիւնն իւր։
       Ա՛յս որպէս սեռ ի տեսակս։
       Իսկ որպէս բոլոր իմասունս, զի որպէս միոյ մասին պակասելոյ՝ բոլորն անկատար մնայ։ Նոյնպէս բ անն Աստուած եւ հոգի եւ մարմինն միաւորեալ է բոլոր մի Քրիստոս. եւ ի պակասիլ միոյն՝ ո՛չ մնայ Քրիստոս։
       Իսկ որպէս հոմանուն ձայն , զի հաւասարապէս հաղորդի որոց կոչինն։ Որպէս խոյ երկնային եւ երկրային եւ ջրային։ Զի ո՛չ առաւել եւ ո՛չ նուազ կոչին. այլ հաւասարապէս։ Նո յնպէս եւ Քրիստոսն անուն՝ եւ Տէր՝ եւ Աստուած՝ եւ այլն՝ զո՛յգ եւ հաւասա՛ր է մարդկութեան իւրոյ եւ աստուածութեանն. եւ ո՛չ առաւել եւ նուազ. եւ կամ տկար եւ հզօր. կամ անգէտ եւ ամենագէտ. եւ որ ինչ այսմ նման։ Այլ ամենազոյգ եւ հաւասա՛ր է միաւորութիւն փրկչին։
       Հարցումն Ուղղափառի։
       Ի յերից սոցա զո՞րն ասէք մի Քրիստոս . զԱստուածային անձն ըստ ինքեա՞ն, եթէ զԱստուածային բնութիւնն։
       Զի եթէ զմարդկայինն ասէք Քրիստոս, ահա՛ առանձնապէս որոշեցիք զնա ըստ Նեստորի. եւ սոսկ մարդ ասէք զՔրիստոս։ Իսկ թէ զԱստուածայինն բնութիւն, ահա՛ զԵրրոր դութիւնն ասէք մարմնացեալ. զի բնութիւնն հաւասար է երիցս անձանացն։
       Իսկ եթէ զԱստուածային անձն ասէք Քրիստոս, որ է օծեալ. ահա ընդ օծեալս փոխադրեցիք։ Եւ մեռեալ ի խաչին զանձն միայն ասէք. որպէս երգէք յերեք սրբեանն ձեր, Քրիստոս որ խաչեցար ողորմեա՛ մեզ։
       Այլ եւ ի Լ իթանիայս ձեր ասի՝ Քրիստոս անօթդ աստուածութեան՝ ողորմեա՛։ Ահա նոր ուսմունք եւ երրորդ կտակ։ Իսկ թէ յայնցանէ փախչիք իբր յայտնապէս որոշումն՝ եւ այլիմն պատաճառաւ որպէս գառնենեաւ ծածկէք զգայլենիս ձեր։
       Եթէ զԱստուածային անձն եւ զնորին բնութիւնն ասէք մի Քրիստոս, դ եռեւս կայք յառաջ ասացեալ տարակուսանսդ. զի զԱստուածային անձն եւ զբնութիւնն ասէք չարչարեալ եւ մեռեալ. զի Քրիստոս խաչեցաւ եւ մեռաւ ըստ գրոց։ Իսկ թէ զԱստուածային անձն եւ զմարդկային բնութիւնն ասէք մի Քրիստոս, ահա՛ յա՛յտ է զի բաժանեցիք յԱստուածային բնութենէն զՔր իստոս. զի զանձն Աստուծոյ եւ զբնութիւն մարդոյ ասէք մի Քրիստոս. եւ զԱստուածային բնութիւնն որոշէք։
       Իսկ եթէ զԱստուածային բնութիւնն եւ զմարդկայինն առանց անձին ասէք Քրիստոս, ահա՛ շփոթեցիք զերկու բնութիւնսն առանց անձին միանալոյ ըստ Եւտիքեայ։ Եւ զոր դուք զայլ զրպարտէիք՝ ի նոյն բանս ձեր ընկղմեցայք։ Իսկ եթէ զԱստուածային անձն եւ զԱստուածային բնութիւնն եւ զմարդկայինն ասէք մի Քրիստոս, այս լինի կամ միաւորութեամբ կամ բաժանմամբ։ Զի եթէ միաւորութեամբ, ահա՛ շփոթումն եղեւ. զի զանձն եւ զբնութիւնսն մի ասացիք։ Եւ եթէ բաժանմ ամբ, այս լինի բ Քրիստոս, կամ գ՝ ըստ անձին եւ բնութեանցն բաժանման։ Եւ կամ լինի մի Քրիստոս ըստ կոչմանն, եւ գ ըստ էութեանն։ Այսպէս եւ Նեստոր մի ասէր զՔրիստոս ո՛չ ըստ իրին միութեան, այլ ըստ անուանն համաձայնութեան. որպէս հոմանուն ձայն մի ունելով զկոչմունս, եւ զ անազան բնութիւնս ի ներքոյ մի անուանն։
       Հարցումն Ուղղափառի։
       Դարձեալ հարցումն առ երկաբնակ դաւանօղացդ զՔրիստոս։ Երկոքին բնութիւնքն պաշտելի՞ են՝ թէ մի։ Եթէ երկուքն, հա՛րկ է ասել ձեզ՝ փառք հօր՝ եւ որդւոյ երկու բնութեանցն՝ եւ հոգւոյն սրբոյ։
       Եւ կամ թէ՝ մկրտիմք յանուն հօր՝ եւ որդւոյ բ բնութեանցն՝ եւ հոգւոյն սրբոյ. եւ որ սոցին նման։ Իսկ թէ զմինն, հարցանեմ ձեզ՝ զո՞րն պատուէք. եւ կամ զո՞րն անարգէք։ Զի եթէ զԱստուածային բնութիւնն պատուէք, հա՛րկ է ձեզ զմարդկայինն անարգել՝ եւ հրէական խտրութեամբ մոլիլ, որք ասէին. «Դու մա րդ ես՝ եւ զանձն քո Աստուած առնես»։ Եւ ուրանալ զբոլոր տնօրէնութեանն խորհուրդ։
       Նաեւ հեռանալ ի փրկութենէ նորին։
       Իսկ թէ զմարդկային բնութիւնն պաշտէք, եղէք կռապարիշտք. եւ նո՛ր եւ եղական ոմն Աստուած մուծանէք յԵրրորդութեանն կարգ։
       Եւ զփառս բանին զրկելով՝ ետուք մ արդոյն. եւ եղէք մարդապաշտք, եւ մարդոյ մարմնակերք, եւ ի մարդ մկրտեալք։ Եւ սուտ է փրկութիւն մարդոյ մարգարէն կնքեաց։ Ահա՛ այս ի կարճոյ բացայայտութիւն ծածկեալ ամբարշտութեանց, որք բ բնութիւնս սահմանէն ի վերայ միոյն Քրիստոսի, թէպէտ անձն մի համբաւեն համաձայն մեզ, սակայն որոշմամբ բնութեանց լինին տարաձայն մեզ եւ եկեղեցեացն Աստուծոյ։