Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Վասն է՞ր խնդրաց Աստուած յանբանից պատարագ արեամբ։
      
       Պատասխան։ Վասն Բ պատճառի։ Նախ՝ զի սովոր էին յԵգիպտոս կռոց զոհել, զայն նուէրքն ի յինքն ընկալաւ։
       Երկրորդ՝ ի յօրինակ նորոյս պատարագի ընկալաւ. զի անդ ստուերն է. եւ աստ ճշմարտութիւն։
       Է եւ երրորդ պատճառ. զխոզն ուտէին յԵգիպտոս, եւ զարջառ եւ զոչխար պաշտէին. վասն որոյ հրամայեաց զԱստուածս նոնցա զենուլ զի չեն աստուածք. եւ զի խոզենւոյն հրաժարիլ ամենեւին։
      
       Վասն անխմոր եւ անմեղր զոհիցն։
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր մեղր ո՛չ ելանէր ի սեղանն։
      
       Պատասխան։ Նախ զի մեղրն զհեշտութիւն մարմնոյն ցուցանէ
       Երկրորդ՝ զի աղ ո՛չ տանի։
       Երրորդ՝ մեղրն ո՛չ է վաստակ. ի մեր աշխատանաց է նուիրելի Աստուծոյ։
       Չորրորդ՝ ի բազում անսուրբ իրաց առնու մեղուն. ի սուրբ իրաց է նուէրքն Աստուծոյ։
       Հինգերորդ՝ ի մեռեալ կենդանւոյ է մեղուն. որպէս ասեն ի մեղուշ արջառաց։
       Վեցերորդ՝ զհեշտ ցանկութիւն նշանակէ. որպէս ասէ առակն. «Մեղր կաթէ ի շրթանց կնոջ պոռնկի»։
       Իսկ այն որ զմեղրովն պտուղն նուիրէին քահանայից, բայց ի սեղանն ոչ։ Նախ՝ ցուցանէ զխոհեմութիւն բարուց որ ընդունելի է Աստուծոյ եւ մարդոյ. այլ պարզութիւնն է պատարագ։
       Երկրորդ՝ օրինաւոր ամուսնութիւնն պատուական է վասն որդեծնութեան. այլ ո՛չ է նա առաքինութիւն. որպէս կուսութիւն՝ պահք՝ եւ աղօթք։
       Իսկ զի խմոր ո՛չ խառնէին։
       Նախ՝ զի խմորն զհին չարութիւնն ցուցանէ. որ նախ հրաժարիլ պարտէ, եւ ապա զբարիս գործել։
       Երկրորդ՝ զհպարտացեալ փառքն նշանակէ. զոր ո՛չ է պարտ խառնել ի բարիս։
       Երրորդ՝ շարաւահոտ եւ քացախուտ է. այս մեղաց հոտ է եւ համ։
       Չորրորդ՝ ի բազում ամանս փոփոխի. փոփոխականն մեղքն է։
       Հինգերորդ՝ զզայրացումն սրտին ցուցանէ։
       Վեցերորդ՝ խմորունն ո՛չ է կենդանի հաց. այլ թոյլ։
       Եօթներորդ՝ խմորն զաղանդ սադուկեցւոցն եւփարիսեցւոցն առակեաց Տէրն։
       Ութերորդ՝ ապականութիւն է խմորն. վասն այն Տէրն զանապական մարմինն իւր բաղարջով աւանդեաց։
       Իններորդ՝ խմորունն խառնեալ եւ անխմորն անխառն է պարզ որ է սրբութիւն սրտին։
       Տասներորդ՝ անգամութիւն եւ ստութիւն է խմորն ըստ առաքելոյ որ ասէ. «Տօնեսցուք մի՛ ի խմորն հին անզգամութեան, այլ անխմորն ստուգութեան»։ Եւ ո՛չ միայն այս, այլ զեօթն օր անխմոր բաղարջ ուտէին ամենայն ժողովուրդն. եւ Աբրահամ եւ Ղովտ բաղարջ յօրինեցին զխորհուրդ փրկական մարմնոյ Տեառն որ ի վերնատունն բաղարջով աւանդեաց։ Ապա ուրեմն սուտ են ազգն յունաց եւ ասորւոց որ խմոր դնեն ի խորհուրդն։
       Վասն Աղի Հարց։
       Հին պատարագն վասն է՞ր աղիւ կատարէր եւ նորս ոչ։
      
       Պատասխան։ Աղն կըսկծոտ է, նշանակէ զխրատն։ Այլ եւ զխոհեմութիւն ի բանս ըստ առաքելոյ. «Ամենայն բանք ձեր իբրեւ աղիւ համեմեալ լիցին»։
       Դարձեալ՝ աղն նշանակէ զբանն Աստուած. որ զանհամութիւնս մեր համեմեաց, եւ զնեխեալ վէրքն ապականութեան մերոյ ողջացոյց։
       Ա՛րդ՝ հինն նորոյս օրինակ էր՝ ի բովանդակն աղ խառնիւր։
       Իսկ ի նորս ունիմք զճշմարտութիւնն՝ ունիմք եւ զօրինակն։
       Ա՛րդ՝ ի ճշմարտութիւնն ո՛չ է օրինակ. վասն որոյ ո՛չ խառնի աղ։
       Իսկ յօրինակն խառնեմք աղ. որպէս յագապս. յոգէհանգիստս եւ ի տօնական պատարագս։
       Դարձեալ ասեմք, ի հինն կրկին էր ընծայ պատարագացն։ Նախ՝ մանանայն, ուր ո՛չ խառնիւր աղ. եւ Երկրորդ՝ նաշիհն իւղով զանգեալ, ուր խառնէին աղ։
       Ա՛րդ՝ մանանայն նշանակէ զփրկական խորհուրդն ուր ո՛չ է աղ։
       Եւ զանգեալ նաշիհն զյիշատակ մարտիրոսացն՝ ուր խառնեմք աղ ի հատ պատարագին եւ իւղ անոյշ ի խորհուրդ նոցա։ Այլ որք յամառելով յօրինակն՝ աղ խառնեն ի խորհուրդն, պարտ է նոցա խառնել եւ ձէթ եւ մուրկ եւ խունկ եւ միս գառին. կամ զանգեալ ի կասկարայս, կամ օծեալ ի տապակի, զի զօրիակն կատարեսցեն. եւ հեռասցին ի ճշմարտութենէն։
      
       Հարցումն։
       Վասն է՞ր յերեսաց սեղանն հաց եւ գինի եւ գառն դնէին. եւ մեք զգառն ո՛չ դնեմք։
      
       Պատասխան։ Գառն օրինակ էր Քրիստոսի. զի կոչեցաւ գառն Աստուծոյ. այլ զգալի գառն ո՛չ եղեւ։ Այլ զգալապէս հաց եւ գինի աւանդեաց, զայն պատարագեմք։ Իսկ իւղն զանգեալ՝ օրհնութիւնն է որ միանայ ի խորհուրդն եւ կատարէ մարմին եւ արիւն Քրիստոսի։
       Վասն Պատարագաց հնոյն Հարցումն։
       Զի՞նչ էր հին պատարագն։
      
       Պատասխան։ Գիտել պարտ է, զի ամենայն պատարագ հին օրինացն նախ ի յերկուս բաժանի։ Ի կենդանիս. որպէս ոչխար եւ այլն յաղագս մաքրութեան ոգւոց։ Եւ յանկենդանս, որպէս նաշիհ իւղ եւ այլն յաղագս զգայարանաց սրբութեան։
       Եւ նախ ասեմ զանկենդանն որ կոչի զոհ. որ է մասնաւոր նուէրք. որպէս նաշիհ եւ իւղ եւ խունկ։ Սա փոխեալ ի նորտ նշանակէ զմարմնաւոր նուէրքս. որպէս պահք աղօթք, ողորմութիւն։ Եւ իւղն՝ զուարթութեամբ կատարեալն առանց տրտմութեան։ Ըստ որում. «Լուա զերեսս եւ օծ զգլուխ քո»։ Եւ կնդրուկն զմասն Աստուծոյ ընդունելի։
       Եւ դարձեալ՝ նաշիհն է նշանակ խոնարհ մարմնոյ մաքրութեան. եւ խունկն առաքինութեան հոգւոյ. եւ իւղն զուարթութեան մտաց։
       Իսկ պան բաղարջն է նաշիհն զանգեալ իւղով. եւ որպէս բոկեղն եփեալ ի թոնրի։ Եւ շօթն թանձր լօշ եփեալ եւ ապա օծեալ իւղով։ Եւ քաքար՝ պատառ պատառ կոտորեալ եւ ի տապակի եփեալ իւղով։ Սոքա նշանակեն զնահատակսն որք բազում վշտաց եւ փորձանաց համբերեցին։
       Աղալ յերկանս՝ մաղիլ եւ զանգիլ՝ եւ ի հուր եւ յիւղս եփիլ. ըստ այնմ. «Անցաք մեք ընդ հուր եւ ընդ ջուր»։
       Իսկ կասկարայ է պուտուկ պղնձի։ Նաշիհ եւ իւղ զանգեալ եւ ո՛չ եփեալ, նշանակ է նոցա որ ի փորձութիւնս մտեալ եւ փութով ելեալ ի ձեռն աղօթից. ըստ այնմ. «Յաղօթս կացէք, զի մի՛ մտանիցէք ի փորձութիւն»։
       Իսկ մուրկ խրեալ՝ եղին է փշրեալ։ Նշանակէ զմանկունս ընդ ձեռամբ խրատու վարեալ եւ կրթեալ։
       Իսկ երախայիցն՝ որ է կալոյ եւ հնձանաց առաջին չափն։
       Նշանակէ զամենայն զառաջին բարի գործս մեր եթէ ի մարմնոյ եւ եթէ ի հոգւոց. եւ ի մտաց նուիրել Աստուծոյ։
       Իսկ որ վասն մեղաց նաշիհ իւղ եւ խունկ ո՛չ դնէին. զի տրտմութիւն եւ խաւար է մեղքն, եւ գարշ հոտ գայ ի խղճմտանացն մինչեւ ապաշխարեսցէ։
       Ի սոցանէ ափով չափ դնէր քահանայն ի սեղան ողջակիզացն ի հոտ անուշից Տեառն։ Եւ զմնացեալ նշխարսն ուտէին. քահանայքն եւ արուք նոցա ի սուրբ տեղւոջ։
       Որպէս այժմ մին նշխարն ի հաղորդութիւն սուրբ մարմնոյն, եւ զայլ նշխարքն արժանացեալք արիութեամբ ճաշակեն։ Եւ ըստ միտս, զի առաքինութիւնն է ի փառս Աստուծոյ. այլ եւ ի պատիւ եւ ի գովութիւն մարդկան. զի բազումք հաղորդին սրբութեան նորա։ Այսոքիկ են պատարագք զոհիցն ի նաշհոյ։
       Իսկ պատարագ ի կենդանեաց։
       Զուարակն հզօր եւ արդիւնարար. զի արդիւնարարք եւ հզօրացեալք ի գործս բարիս պատարագ են Աստուծոյ. եւ ոչխար զգօն եւ հեզ. ունելով պտուղ ասր եւ կաթն եւ ծնունդ։ Որք պտղաբերք են եւ ծննդկանք բարեաց՝ հեզութեամբ նուիրին Աստուծոյ. գառն՝ որդիք քրիստոնէի. եւ ուլն՝ որդիք հեթանոսի յորժամ գան յեկեղեցին սրբին եւ նուիրին Աստուծոյ։ Այծն՝ մեղաւորացն է նշանակ. որք դառնան ի մեղաց եւ նուիրին Աստուծոյ։ Տատրակ՝ ողջախոհքն են։ Եւ աղաւնի՝ միամիտքն եւ աննենգքն։