Զի՞նչ
է
միաւորութիւն
եւ
որոշումն.
այսինքն
հասարակ
եւ
յատուկ
Աստուածային։
Պատասխանեմք։
Նախ
գիտելի
է,
զի
միութիւն
ի
գոյացութիւնն՝
առնէ
զնոյնութիւն։
Եւ
միութիւնն
ի
յորակն՝
առնէ
զնմանութիւն.
Եւ
միութիւնն
ի
քանակն՝
առնէ
զհասարակութիւն։
Եւ
մ
իութիւնն՝
ի
յառ
ինչն՝
առնէ
զյատկութիւն։
Դարձեալ՝
այն
է
հասարակն՝
որ
մի՛
է
երիցն.
եւ
երկուքն
ո՛չ
աւելի.
եւ
մինն
ո՛չ
ունի
պակաս։
Իսկ
յատուկ
այլ
է
երիցն.
եւ
երկուքն
աւելի՛.
եւ
նուազ
քան
զմինն։
Ա՛րդ՝
միութիւն
սուրբ
Երրորդութեանն
բազում
է
եւ
յայտնի։
Մանաւանդ
թ
է
ամենայն
ինչ
հասարակ
է.
բնութիւն.
կամք.
թագաւորութիւն.
եւ
այլն։
Իսկ
յատկութիւն
եւ
որոշումն
դիմաց՝
սակաւ
ինչ
է.
վասն
այն
թըւով
տեսանի։
Նախ՝
զի
ասեմք
հայր
եւ
որդի
եւ
հոգի։
Զի
հայր
ո՛չ
է
որդի
եւ
ո՛չ
հոգի։
Նոյնպէս
զորդւոյ
եւ
զհոգւոյ
իմասցիս։
Երկրորդ՝
ասեմք
ծնօղ
եւ
բղխօղ
հայր։
Ծնեալ
եւ
առեալ
որդի։
Բղխումն
եւ
առումն
հոգի։
Տե՛ս՝
զի
հոգին
բղխումն
է
հօր
անձամբ.
եւ
առումն
յորդւոյ
իմաստութեամբ։
Որպէս
ցուցաւ
ի
վեց
գլուխն
ի
ԺԳ
համարն։
Նոյնպէս
փչօղ.
փչեալ.
փչումն.
եւ
այլ
ծանօթութիւնք
աստ
յարմարին։
Երրորդ՝
Հայր
անպատճառ
է
եւ
պատճառ։
Որդի՛
յանպատճառէն
եւ
պատճառ։
Հոգի
յանպատճառէն
եւ
ո՛չ
պատճառ։
Վասն
զի
հայր
ո՛չ
ունի
հայր.
այլ
ունի
որդի
եւ
հոգի։
Որդի
ո՛չ
ունի
որդի.
այլ
ունի
հայր
եւ
հոգի.
զի
հոգի
Քրիստոսի
ասեմք։
Հոգին
ոչ
ունի
որդի
եւ
ո՛չ
հոգի.
այլ
պատճառ
զհայր։
Եւ
Դարձեալ՝
առաքօղ
եւ
ո՛չ
առաքեալ։
Առաքեալ
եւ
առաքօղ։
Առաքեալ
եւ
ո՛չ
առաքօղ։
Եւ
այլք
սոյնպիսիք
աստ
յարմարին։
Չորրորդ՝
կարողութիւնն
հօր.
իմաստութիւնն
որդւոյ.
բարութիւնն
հոգւոյն։
Նախ՝
զի
մի՛
կարծեսցի
հայր
տկար
վասն
ծերութեան։
Եւ
որդի
տգէտ
վասն
մանկութեան։
Եւ
հոգին
զայրացօղ
վասն
հնչման։
Եւ
Դարձեալ՝
զի
կարողութիւնն
նախ
է
քան
զիմաստութիւնն.
եւ
իմաստութիւնն
նա՛խ
է
քան
զբարութիւնն։
Այսպէս
ստեղծանել՝
եւ
որոշել՝
եւ
զարդարել։
Այլ
եւ՝
տալ՝
եւ
պարգեւել՝
եւ
շնորհել։
Եւ
սոյնպիսիք
աստ
յարմարին։
Հինգերորդ՝
որպէս
միա՛կ
է
հ
այր.
զի
սկիզբն
է
ամենայն
թւոց։
Եւ
երկեակ
որդի.
եւ
երրեակ
հոգի
ըստ
Աստուածաբանին։
«Միակն
շարժեցելոյ՝
յերկեակն
եւ
յերրեակն
եկաց»։
Ո՛չ
թիւ
ասեմ.
ապա
թէ
ո՛չ,
մի
հայր.
մի
որդի.
մի
հոգի։
Վեցերորդ՝
որպէս
զի
յաւիտեան
է
հայր,
զի
անսկիզբն
է
եւ
անվախճան։
Եւ
որպէս
մշ
տնջենաւոր
որդի
ի
հօրէ
սկսեալ
եւ
անվախճան։
Որպէս
ժամանակ
հոգի
ի
հօրէ
սկսեալ
եւ
յորդի
դադարեալ։
Ո՛չ
ասեմ
ժամանակ.
զի
արարիչ
է
ժամանակաց
եւ
յաւիտեանց։
Եւ
որպէս
ո՛չ
ի
ժամանակի
սկսեալ,
եւ
ո՛չ
ի
ժամանակի
դադարի։
Այսքան
վասն
որոշման
յատկութեանց։
Նմանապէս
եւ
հասա
րակն
թէպէտ
բազում
է,
այլ
երկտասան
գլխով
նշանակի.
նախ
Բնութիւն.
որ
նոյն
է
էութիւն։
Ապա
Բարութիւն։
Կամք։
Անմահութիւն։
Իմաստութիւն։
Լուսաւորութիւն։
Գեղեցկութիւն։
Անփոփոխութիւն։
Ցնծութիւն։
Փառք։
Իշխանութիւն։
Եւ
Արարչութիւն։
Սոքա
երկոտասանք
եւ
այլ
անթիւք
ի
կար
գ
սոցա։
Յայս
միտս
երկոտասան
են
աստիճանք
հաւատոյն։
Դարձեալ՝
Աստուածային
առաքինութիւնք
այսո՛ւ
թւով
են.
այսինքն
հաւատ.
յոյս.
սէր։
Այսպէս
եւ
կոչումն
երից
անձանցն.
հա՛յր.
որդի՛.
հոգի՛։
Նոյնպէս
եւ
ասելն՝
Երրորդութիւն.
սովին
թուով
բացայայտի։
Այսքան
յընդհանուր
վ
արդապետաց
վասն
միութեան
եւ
որոշման
սրբաբանեալ։
Դարձեալ՝
հասարակն
եւ
յատուկն
Աստուածային՝
բազմազանապէս
ասի
ի
սրբոյն
Դիոնիսեայ։
Նախ՝
զի
միեղէն
է
եւ
հասարակ՝
գերադրականքն.
որպէս
գերագոյն
Աստուած.
եւ
Տէր
Տէրանց։
Եւ
բացբարձականքն.
որպէս
անեղ .
անմահ։
Եւ
պատճառականքն.
որպէս
բարի.
իմաստուն.
եւ
այլն։
Եւ
յատուկ
է
Հայր
գոլ
եւ
անծին։
Որդի
եւ
բան։
Հոգի
եւ
բղխումն։
Զի
Աստուածայինքն
առ
հասարակ
են
բաց
ի
յառանձնաւոր
դիմացն։
Երկրորդ՝
հասարա՛կ
է
ի
միմեանս
գոլ
անձանցն.
որպէս
որդի
ի
հայր
եւ
հայր
յորդւոջ.
եւ
հոգի
ի
հայր
եւ
յորդի.
եւ
անդրադարձեալ։
Եւ
յատուկ
է
անշփոթ
որոշումն
ի
միմեանց։
Զոր
օրինակ
երեք
լոյս
լապտերաց
միաւորեալ՝
եւ
որոշմամբ
յատկացեալ։
Երրորդ՝
հասարա՛կ
է
ի
յԵրրորդութիւնն
միութիւնն
սուրբ.
զի
մի
է
հայր.
մի
որդի.
մի
հոգի։
Եւ
յատուկ՝
զի
մինն
ծնօղ
է
եւ
բղխօղ.
եւ
մինն
ծնեալ
եւ
ո՛չ
բղխեալ
եւ
մինն
բղխեալ
եւ
ո՛չ
ծնեալ։
Որպէս
ասէ
սուրբն
Դիոնէսիոս
յԱստուածային
անուանսն
բ
գլուխն.
«Զի
միայն
աղբիւր
գերագոյ
Աստուածութենէ
հայր.
եւ
ո՛չ
հակադարձին
առ
միմեանս»։
Եւ
դարձեալ
ասէ.
«Վասն
զի
է՛
աղբիւրեղէն
Աստուածութիւն
հայր։
Իսկ
որդ
ի
եւ
հոգի՝
Աստուածածնօղութեանն
հօր.
որպէս
բողբոջք
Աստուածատունկք .
եւ
որպէս
ծաղիկք
եւ
գերագոյն
լոյսք»։
Չորրորդ
հասարակ
է
ի
միոյ
բարերար
կամաց
յառաջ
եկելոց
հաղորդեալ
անհաղորդաբար
ըստ
համեմատութեան։
Ոմանց
գոյութիւն
միայն.
եւ
այլոց
կեանք.
եւ
բան.
եւ
իմացումն.
որպէս
տիպ
կնքեալ
ի
մոմի։
Եւ
յատուկ՝
զի
որոշեալ
եւ
բաժանեալ
է
յարարածոց.
եւ
ո՛չ
մի
է
ըստ
սոսա.
ո՛չ
մասն
է
արարածոց
եւ
ո՛չ
բոլոր։
Այսպէս
է
միութեամբ
որոշեալ
եւ
բաժանեալ
եւ
բազմութեամբ
միացեալ։
Որպէս
կնիք
մատանւոյ
ի
բազում
մոմս։
Եւ
որպէս
գիծն
կոչեցեալ
այբ՝
ի
բազում
վանգս
բաժանեալ.
եւ
մնացեալ
մի։
Նոյնպէս
եւ
էութիւնն
Աստուծոյ
ի
յէքս
բազմացեալ.
եւ
Աստուած
անունն
ի
բազում
աստուածս.
եւ
մնացեալ
նոյն
մի
Աստուած
ըստ
Պօղոսի.
«Մեզ
մի
է
Աստուած
հայր
յորմէ
ամենայն»։
Ըստ
այսմ
ապա
եւ
բազմութիւն
արարածոցս
միո՛յ
են
հաղորդեալ.
մի
սկզբան.
մի
Աստուծոյ.
եւ
մի
խնամողի։
Հինգերորդ՝
ըստ
այլ
եղանակի
է՛
միութիւն
եւ
յատկութիւն։
Ըստ
որում
մինն
ի
սուրբ
Երրորդութենէն
բանն
Աստուած
հաղորդեցաւ
բնութեան
մերում
անքակ
միութեամբ.
եւ
եղեւ
Աստուածն
կատարեալ՝
մարդ
կատարեալ։
Եւ
աստ
երեւի
կրկին
յատկ
ութիւն՝
եւ
կրկին
հասարակութիւն։
Նախ՝
զի
մինն
ի
սուրբ
Երրորդութենէն
մարդացաւ։
Երկրորդ՝
զի
միայն
ի
մարդկայինս
ազգէ։
Իսկ
հասարակն՝
զի
բոլոր
բանն
Աստուած
իւրով
կատարելութեամբն
էառ
զբոլոր
եւ
կատարեալ
մարդկային
բնութիւնս.
եւ
եղեւ
Աստուածն
կատարեալ՝
մարդ
կատարեալ։
Այսպէս
է
միութիւնք
եւ
որոշմունք
որ
է
հասարակ
եւ
յատուկ
ի
սուրբ
Երրորդութիւնն։
