Վասն
է՞ր
չորս
են
տարերք։
Պատասխանի։
Չորս
են
տարերք.
հող
եւ
ջուր.
օդ
եւ
հուր։
Զի
առանց
հողոյ
շօշափումն
ո՛չ
լինի.
եւ
ո՛չ
առանց
ջրոյ
կալումն
եւ
մածումն.
եւ
ո՛չ
առանց
օդոյ
շարժումն.
եւ
ո՛չ
առանց
հրոյ
երեւումն։
Եւ
դիրք
տարեր
ացդ
է
այսպէս։
Որ
երկիրն
ծանր
է
քան
զջուր՝
ի
ներքո՛յ
է։
Եւ
ջուրն
քան
զօդ.
եւ
օդն
ծա՛նր
է
քան
զհուր.
զի
սակաւ
ինչ
գիճութիւն
ունի։
Եւ
իւրաքանչիւր
տարերք
ունին
կրկին
որակութիւնս.
այսինքն
գոյացական
եւ
պատահական։
Զի
երկիր
ցուրտ
է
եւ
չոր։
Եւ
ջուր
գէճ
է
եւ
ցուրտ։
Օդ
ջերմ
է
եւ
գէճ։
Հուրն
չո՛ր
է
եւ
ջերմ։
Եւ
այսպէս
ջերմ
եւ
ցուրտ,
չոր
եւ
գէճ,
թշնամիք
են
անհաշտելիք.
եւ
լինին
միաւորեալք
դարձեալ
ծայրիւքն
եւ
մնան
սիրելիք
անքակտելի
այսպէս։
Զոր
օրինակ՝
դ
մարդ
երկու
երկու
ձեռօք
զմիմեանս
ըմբռնեն։
Զի
ջուր
ցրտութեամբ
ը
նդ
երկի՛ր
է
կապեալ.
եւ
գիճութեամբ
ընդ
օդ։
Եւ
օդ
ջերմութեամբ
ընդ
հուր.
եւ
հուր
չորութեամբ
ընդ
երկիր։
Եւ
այսպէս
ի
նոցա
խառնուածոց
լինի
գոյացեալ
մարմին
եւ
յառաջ
եկեալ։
Եւ
զայլ
յերկար
քննութիւն
տարերաց՝
գտցես
ի
գիրս
նիւսացւոյն
որ
վասն
բնութեան
մարդոյ։
Հարց։
Վասն
է՞ր
իմաստասէրքն
զտարրեղէնքս
անապական
եւ
անվախճան
ասեն։
Պատասխան։
Վասն
ե
պատճառի։
Նախ՝
ի
շարժմանէ՛
երկնային
մարմնոց.
զի
միշտ
նոյնպէս
եւ
անդադար
շարժին.
առնելով
զօր՝
եւ
զամիս՝
եւ
զեղանակս՝
եւ
զտարի՝
ստուգագոյն
չափով
առանց
յաւելուածոյ
եւ
պակասութեան։
Ուստի
պատճառի
լինելութիւն
էից
միշտ
եւ
անխափան.
որպէս
ասի
ի
գիրս
աշխարհաց։
Երկրորդ՝
զի
հաւասարութիւն
եւ
միաբանութիւն
տարերաց
անլուծանելի
է.
ըստ
որում
ներհակ
որակօք
հաւասարք
են
հակակայ.
եւ
միւսովն
միաբանք։
Եւ
ա՛յս
է՝
թշնամիք
անհաշտելիք.
եւ
սիրելիք
անքակտելիք։
Երրորդ՝
ի
լինելութեանց
եւ
յապականութեանց.
զի
անպակասք
են .
ըստ
որում
հատեալ
ի
տարերաց՝
լինելութիւն
է
ա՛յլ
էակաց.
եւ
ապականութիւն
նոցա
լնու
զհատումն
տարերաց։
Եւ
այսպէս
շրջաստեղծութեամբ
անվախճան
մնան։
Չորրորդ՝
զի
մասն
ապականի,
այլ
բոլորն
կեայ.
որպէս
իւրա
քանչիւր
անհատ
մարդոյ
եւ
ձիոյ
մեռանի,
այլ
բոլորն
մնայ.
այսպէս
եւ
տարերք։
Որպէս
ասէ
առակն.
«Ազգ
գայ
եւ
ազգ
գնայ.
եւ
երկիր
յաւիտեան
կեայ»։
Հինգերորդ՝
զի
անծերանալի՛
է
երկիր.
ըստ
որում
շարժմամբ
թօթափի
երկիր
ի
ներքին
պատահմանց.
եւ
հեղեղօք
ողողի
եւ
սրբի
յարտաքի
ն
պատահմանց։
Այսպէս
ամենայն
տարերք
ո՛չ
ծերանան
եւ
ո՛չ
թուլանան։
