Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Յատկութիւն արեգականն ասացեալ է յառաջիկայսդ ի գլխով ի ժբ գլուխն իա համարն։ Տես եւ համեմատեա՛ առ Աստուած թէ պիտի։ Իսկ այս այլապէս բաղդատի արեգակն սրբոյ Երրորդութեանն ըստ այսմ օրինակի։ Զի՝ մի արեգակն սկիզբն է բ լուսոյն. այսինքն դեղին եւ սպիտակին։ Եւ է հօր պատկեր բոլոր արեգակն։ Եւ որդւոյ պատկեր՝ լոյսն դեղին։ Եւ հոգւոյն պատկեր՝ լոյսն սպիտակ։
       Եւ յատկութիւն արեգականն յայտնի է, զի սկիզբն է բ լուսոյն։
       Նոյնպէս հայր է սկիզբն որդւոյ ծննդեան. եւ հոգւոյն բղխման։
       Իսկ հասարակութիւն երկու լուսոյն։
       Նախ՝ զի ի միոյ սկզբնէ՛ են։
       Եւ որդի եւ հոգի ի հօրէ։
       Երկրորդ դարձեալ՝ բ լոյսքն զփիւռ եւ տար ա՛ծք են։ Զի անմարմին են ծնունդ եւ բղխումն։
       Երրորդ՝ եւ զի նոյն են բնութեամբ։
       Չորրորդ՝ եւ զի յամենայն տեղիս են։
       Հինգերորդ՝ եւ զի համանգամայնք են։
       Վեցերորդ՝ զի լուսաւորիչք են։
       Եօթներորդ՝ զի եւ խաւարահալածք են։
       Ութերորդ՝ եւ զի զտիւս կատարեն։
       Իններորդ՝ ե ւ զաստեղս ծածկեն։
       Տասներորդ՝ եւ զի զուարթարա՛րք են։
       Այսպէս եւ այլք բազումք գոն հաւասարութիւնք։
       Եւ արդ՝ զի հասարակ են էութեամբ՝ եւ յատուկ առանձնաւորութեամբ, յաղագս որոյ զանազանելի է զյատկութիւնս ըստ երկուց լուսոյն։
       Նախ՝ զի դեղին լոյսն ձեւանայ ընդ երթս կ ամ ընդ լուսանցս մտեալ։ Իսկ սպիտակն ո՛չ։
       Նոյնպէս եւ բանն մարմին եղեւ. եւ հոգին ո՛չ։
       Երկրորդ՝ ըստ չափոյ մտիցն քանականայ մեծ կամ փոքր։
       Եւ ըստ չափոյ ընդունողաց ծնանի Քրիստոս ի սիրտս մեր։
       Երրորդ՝ դեղին լոյսն ստուեր ունի՝ եւ սպիտակն ո՛չ։ Զի ընդ ժամանակաւ եմո ւտ եւ զստւեր օրինացն կատարեաց։
       Չորրորդ՝ մանր փոշին ի շողն երեւի։ Եւ մասնաւոր խորհուրդս բա՛նն յայտնեաց։
       Հինգերորդ՝ զարեգակն արեւն ցուցանէ։ Եւ զհայր որդի յայտնէ։
       Վեցերորդ՝ դեղինն զառաքինութիւն մարմնոյն. եւ սպիտակն զանմեղութիւն հոգւոյն։
       Եօթներորդ՝ ջերմութ իւնն ընդ դեղին լուսո՛յն է։ Եւ սէր առ Աստուած բանիւն բորբոքեցաւ. ըստ որումն. «Հուր եկի արկանել յերկիր»։
       Ութներորդ՝ սպիտակ լոյսն առաւել թափանցիկ է. որպէս ընդ ամպս եւ յայլ նիւթս։ Եւ հոգւոյն շնորհք իջանէ ի մեղաւորս եւ լուսաւորէ։
       Իններորդ՝ ի դեղին լուսոյն տես անեմք զսպիտակ լոյսն։ Այսպէս եւ մարգարէն ասէ. «Լուսով քո տեսանեմք զլոյս»։ Այս է զի հոգին սուրբ որդւով պարգեւի ամենայն արարածոց յերկինս եւ երկրի։
       Տասներորդ՝ նախընթաց եւ յետամնաց է սպիտակ լոյսն. որպէս յառաւօտս եւ յերեկոյս տեսանի։ Եւ նա՛խ եկաւորի հոգին ամենայ ն ուրեք. որպէս ի մարգարէսն եւ ի կոյսն սուրբ, եւ ապա՛ բանն մարմնացաւ։ Եւ յետոյ հոգին սուրբ էջ յառաքեալսն եւ յեկեղեցի մնաց։ Այսքան յաղագս երից անձանցն։
       Իսկ բաղդատի արեգակն միայն առ բանն մարմնացեալ ըստ Մաղաքիայ. «Ծագեցից երկիւղածաց իմոց արեգակն արդարութեան»։
       Եւ այս վասն բազում յատկութեան։
       Նախ՝ զի որպէս արեգակն ունի մշտնջենաւորս զլոյսն՝ եւ առնէ ի վերայ երկրի տիւ եւ գիշեր։ Այսպէս բանն Աստուած զվերինն աշխարհն մշտնջենաւոր պահէ, եւ զներքինս ժամանակաւ չափելով պահէ՛ եւ խնամէ՛։
       Երկրորդ՝ զի որպէս մի արեգակն կոչի տա րրեղէն ամանն լուսովն եւ հրովն։ Նոյնպէս բանն Աստուած մի Քրիստոս է բովանդակեալ մարմնովն անբաժանելի։
       Երկրորդ՝ արեգակն յարեւելից առ մեզ ծագեալ լուսաւորէ։ Եւ Տէր մեր յարեւելից ի հօրէ, եւ առ մեզ երեւեալ ի մօրէ՝ լուսաւորեաց զմեզ։ Ըստ այնմ. «Ես լոյս յաշխարհ եկի»։
       Չորրորդ՝ արեգակն չորիւք եղանակօք կատարէ զտարին։ Եւ Տէր մեր չորիւք կատարեաց զտարի տնօրէնութեան իւրոյ։ Այս է յղացմամբ յարգանդի եւ ծննդեամբ. եւ քարոզութեամբ. եւ մահուամբ. եւ յարութեամբն եւ համբարձմամբն առ հայր՝ իբր զպսակ տարւոյ կատարեալ բնութեամբ մեր՝ ի ներքին կողմն վարագուրին մտեալ։
       Հինգերորդ՝ զի յարեւելից ընդ հարաւ խոնարհի յարեւմուտս՝ եւ պատէ՛ հիւսիս, եւ դարձեալ ելանէ յարեւելս։ Նոյնպէս իմանալի արեգակն Քրիստոս ի հայրական ծոցոյ անհա՛ս է բնութեամբ՝ եւ ի սրբոյ կուսէն իբր ի յարեւելից ծագեալ. եւ ջերմ սիրով ի մարդկային ազգս որպէս յարեւմուտս խոնարհեալ . եւ զսառուցեալ բնութիւնս պատեալ։ Եւ ի գերեզմանէն ի բարձունս դարձեալ յարեւելս առ հայր ամբարձեալ։
       Վեցերորդ՝ լուսաւորէ զաչս որոշել զգոյնսն։ Եւ Քրիստոսիւ լուսաւորեալք որոշեցաք զբարի եւ զչար։
       Եօթներորդ՝ իւրաքանչիւ ր ոք շարժի ի գործս։ Եւ ի սէր Աստուածային շարժեալք՝ ոմանք յիմաստասիրութիւն. այլք ի ճգնութիւնս. ի կուսութիւն. եւ ի զանազան առաքինութիւնս։
       Ութերորդ՝ սիրելեաց եւ ատելեաց ընտրութիւն շնորհէ։ Նոյնպէս հրեշտակաց եւ դիւաց՝ չարաց ի մարդկանէ եւ բարեաց ընտրութեան հոգի ընկալաք։
       Իններորդ՝ զվնասակարս հալածէ՛։
       Եւ այսոցիկ վատթարաց հերքիչք եղաք։
       Տասներորդ՝ բուսոց եւ տնկոց աճումն շնորհէ։ Եւ զբոյսս զանազան առաքինութեանց ընձիւղեալ երեւեցուցանեն։
       Մետասաներորդ՝ զտարին դ եղանակօք զարդարէ։ Նոյնպէս չորիւք առաքինութեամբ զարդարեցին։
       Երկտասաներորդ՝ ժամուց եւ ժամանակաց է արարօղ։ Նոյնպէս կարգ եւ սահման ընդհանուր եդեալ լուսաւորեցին զամենեսեան։
       Երեքտասաներորդ՝ ի ծնունդ եւ ի կեանս շարժէ զտարերքս։
       Եւ Տէրն՝ զառաքինութիւն մարդկան հոգիացուցանելով եւ զթերին լնլով։
       Չորեքտասներորդ՝ բարեխառն է՛ զժամս տօթոյ եւ ցրտոյ։ Եւ Տէրն զհին կտակն որ խստութիւն էր եւ սպանօղ՝ ընդ նորոյս խառնելով. որ հոգւով է եւ կեցուցանօղ։
       Հնգետասներորդ՝ նախ՝ է տեսակն քան զնիւթն անիբաց դնելի։
       Եւ նա՛խ է բանն Աստուած, եւ յետոյ միացաւ ի մարմնի անբաժանելի. «Յիսուս Քրիստոս երէ կ եւ այսօր նոյն եւ յաւիտեանս»։ Զի որպէս ո՛չ է սկիզբն Աստուածութեան նորա, եւ ո՛չ վախճան մարդկութեան նորա։
       Վեշտասներորդ՝ մէջ գոլով աստեղացն եւ լուսաւորէ. որպէս միջին աստեղն եօթնաջահեանն լուսոյ։
       Եւ միջնորդ հաշտութեան է Քրիստոս Աստուծոյ եւ մարդկան։ Այլեւ հրե շտակաց եւ մարդկան։ Նաեւ հրէից եւ հեթանոսաց։ Ըստ որում. «Արար զերկոսեանն մի»։ Զի առաջինքն խորհրդով եւ օրինակաւ՝ եւ վերջինքս իրօք եւ ճշմարտութեամբ լուսաւորեալք ի նմանէ։ Զի այսպէս ջուր շնորհաց ի նմանէ բղխեալ. «Կէսն յետոյ քան զնա, եւ կէսն յառաջոյ»։
       Եօթնե ւտասներորդ՝ հաւասա՛ր է լուսով եւ ջերմութեամբ. զի ուր հասանի լոյսն՝ անդ եւ ջերմութիւնն։ Եւ Տէր մեր հաւասար ողորմութեամբ եւ արդարութեամբ. զի որ քան տեսանեն ողորմութեամբ՝ ձգտին առ շնորհն արդարութեան։
       Ութեւտասներորդ՝ բազմապատիկ մեծ է քան զերկիր. եւ փոքր քանակ ով ցուցանի։ Մեծ է Տէր մեր եւ մեծ է զօրութեամբ։ Այլ քանակեալ մարմնով ի չափս մեր տեսանի։
       Այլ եւ մեծ առ հաւատացեալս, եւ չափաւոր անհաւատիցն երեւի։
       Իննեւտասներորդ՝ զոմանս ըստ ինքեան՝ եւ զայլս միջնորդով լուսաւորէ։
       Սմին նման եւ Տէր մեր ընտրեաց զառաքեալս եւ նոք օք կոչեաց զհաւատացեալս։ Այսպէս եւ մարգարէիւք՝ եւ վարդապետօք՝ եւ հրաշիւք՝ եւ զանազան պատճառօք։
       Քսաներորդ՝ արդար կոչի. եւ կրկին է արդարութիւն. այսինքն կշռապէս՝ եւ արժանապէս։
       Եւ կշռապէսն իցէ հաւասար ծագումն լուսոյն։ Իսկ արժանապէսն՝ զի կարօղ աչքն լուսաւորին, եւ տկարքն խաւարին։
       Նմանապէս եւ իմանալի արեգակն արդարութեան Քրիստոս՝ ըստ հաւասարութեան բաշխէ զմարմնաւորս. ըստ որում. «Ծագէ՛ արեւ չարաց եւ բարեաց. եւ ածէ՛ անձրեւ արդարոց եւ մեղաւորաց » առ ի կեանս։ Իսկ արժանաւորաց զհոգեւոր շնորհս եւ զհաւատս աստ, եւ ի հանդերձ եալն զփառս անվախճանս։ Զի ոմանց տացի եւ յաւելցի. եւ յոմանց բարձցի եւ պակասեսցի ըստ չափու ունակութեան ընդունողաց։ Այսքան առ այս։
       Զարեգական յատկութիւնս թէ կամիս յաւելուլ, ցուցցի յառաջիկայդ։ Նոյնպէս զլուսոյ եւ զհրոյ յատկութիւնս բաղդատել դիւրին է իմանալի լուսո յն ճշմարտի. որպէս գրեալ ի ի գլուխն՝ ԼԵ համարն տես անդ։