Գիրք հարցմանց Երիցս երանեալ Սրբոյն Հօրն մերոյ Գրիգորի Տաթեւացւոյն

Զի՞նչ է մկրտութիւն։
       Պատասխանի.
       «Մկրտութիւնն է լուացումն ջրոյ արտաքին մարմնոյն եւ սրբութիւն մեղաց բանիւն Աստուծոյ»։
       Եւ այլ, «մկրտութիւն է տուրք սրբութեան վերստին եւ աստուածայնագոյն ծնունդ». Եւ այլ եւս, «մկրտութիւնն է վերստին ծնունդ. կնիք պահապանութեան եւ լուսաւորութեան» Եւ այլ, «մկրտութիւնն է առ հաւատչեայ հոգւոյն սրբոյ, սկիզբն այլոյ կենաց»։ Եւ մկրտելի է այսու ձեւով։
       «Այս անուն ծառայ Աստուծոյ գնեալ արեամբն Քրիստոսի. եկեալ կամաւ յերախայութենէ ի մկրտութիւն։ Մկրտի այժմ ի ձեռսիմ յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ»։ Զոր եւ ազգն Ֆռանկաց այլայլելով ասեն, ես կու մկրտեմ զքեզ յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյ սրբոյ։
       Զոր եւ անյարմար շարաբանութեամբ զկուն ցուցանեն մկրտել եւ ո՛չ զնուիրեալն։ Եւ երկրորդ անպատշաճութիւն, զի յասելն թէ՝ ես կու մկրտեմ երեւի թէ նուիրեալն ո՛չ իւր կամաւն է եկեալ ի մկրտութիւն, այլ բռնութեամբ եեւ ի հարկէ կու մկրտեմ։ Որեւ ըստ այսմ կրպիս ո՛չ լինի տուեալ շնորհք հոգոյն ի մկրտողէն առ մկրտեալն. զի պարգեւք հոգւոյն ո՛չ արհամարհողաց եւ չկամողացն լինի տուեալ. զի պարգեւք հոգւոյն ո՛չ արհամարհողաց եւ չկամողացն լինի տուեալ. այլ հաւատով խնդրողացն։ ըստ այնմ թէ «ամենայն որ խնդրէ առնու» եւ այլն։ Ապա ուրեմն ո՛չ վայելէ ասել թէ ե՛ս կու մկրետեմ։
       Այլ զայն ասացեալ յառաջն զձեւ բանիցն. որ եւ արժանաւորապէս տուեալ լինի շնորհք հոգւոյն։ Եւ յայնմ ձեւական բանիցն ո՛չ է պարտ է բաց թողուլ. եւ ո՛չ այլ բան ի ներս խառնել։ Եւ ո՛չ զկարգն փոխել. որպէս թէ յառաջ զհոգւոյ անունն ասել եւ ապա զորդւոյ եւ ապա զհօր։ Իսկ զէութիւն բանին որ է յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ՝ ասելն մի անգամ պարտ է ասել եւ ոչ կրկնել տգիտաբար։ Իսկ լուանալն պարտ է լինիլ ի մարմինն բոլոր։ Իսկ թէ հարկաւոր ժամանակ հանդիպի զպատուական մասունքն միայն. եւ կամ զերեսս միայն բաւական է լուանալ։ Դարձեալ խնդրի որ մկրտօղն ունիցի դիտաւորութիւն որ այն մտօքն մկրտէ զոր բոլոր եկեղեցին։ Այլ թէ որ հասակաւ մեծ է, խնդրի յատուկ հաւատ. իսկ թէ տղայ է՝ բաւական խորհուրդն եկեղեցւոյ։
       Դարձեալ գիտելի է, զի աստ ասեն հերձուածօղ ազգն Ֆռանկաց թէ՝ թէպէտ մկրտութիւն գործ քահանայի է, բայց ի հարկաւոր ժամանակն թէ քահանայ ո՛չ լինի ամենայն ոք որ գիտէ զձեւ մկրտութեան՝ կարէ մկրտել։ Եւ թէ այր մարդ ոչ լինի եւ աղայն մերձ ի մռանիլ լինի, կինն կարէ մկրտել թէ գիտէ զձեւ բանին զոր Քրիստոս ուսոյց «յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ». ցանէ զջուրն եւ ասէ՝ մկրտեալ լինի։
       Որ եւ է այս հերձուած մեծ եւ յանդուգն հայհոյութիւն ընդդէմ կարգաց եկեղեցւոյ։
       Նախ՝ զի այսպիսի չար աղանդս ո՛չ գտանի յայլ եկեղեցիս քրիստոնէից։
       Երկրորդ՝ զի զայս խորհրդոյ նշանակ ի սկզբան արարածոց Աստուած Ադամայ ետ եւ ոչ կնոջն. յորժամ էած զկենդանիսն առ Ադամայ զի անունս դիցէ նոցա։ Երրորդ, զի թէ կայր հնար որ ի ձեռն կնոջն տուեալ լինէ շնորհք, Աստուածածին կոյսն Մարիամ ընդէ՛ր ոչ եղեւ մերձ մկրտութեան որդւոյն իւրոյ ի յորդանան։
       Չորրորդ, զի թէ ի ձեռն Փիլիպպոսի առաքելոյ որ էր մ յեօթանց անտի սարկաւագացն ո՛չ եղեւ իջեալ հոգին ի վերայ ներքինւոյն մինչեւ յափշտակեցաւ Յազովտոս եւ ապա էջ հոգին ի մկրտեալն նորա, զիա՞րդ ի ձեռն կնոջ լինի տուեալ շնորհք հոգւոյն լուացմամբ ջրոյն։
       Հինգերորդ, զի թէ գոյր հնար կնոջ վասն հարկին առնել զգործ քահանայի, ընդ էր ոչ կարացն նունի կոյսն մկրտել զոք ի վրաց յորժամ դարձոյց յաստուածագիտութիւնն. այլ առաքեաց առ սուրբն Գրիգոր եւ խնդրեաց քահնայս մկրտեալ զնոսա։
       Վեցերորդ, զի թէ կինն կարէ մկրտել ի հարկաւոր ժամանակի, սուրբն Գրիգոր լուսաւորիչն քանի եւս առաւել պատուական էր քան զմի կին. ընդէ՞ր ոչ մկրտեաց զոք ի հաւատացելոցն. մինչեւ գնաց ի Կեսարիա ձեռնադրեցաւ. եւ ապա եկեալ զհազարս հազարաց եւ զբիւրս բիւրաց մկրտեաց ի գետն։
       Եօթներորդ, զի մկրտելն է գործ քահանայի. եւ քահանայութիւնն է սպաւաւորութիւն Աստուծոյ. իսկ զայս սպասաւորութիւն Աստուծոյ եւ ո՛չ կռապաշտքն ունէին սովորութիւն սնոտի կռոցն ի ձեռն կանանց մատուցանել զպատարագն. զնոյն եւ ամենայն հեթանոսք առնեն։ Իսկ թէ ի հեթանոսս այսպիսի պարկեշտութիւն պարտ է առնել, քանի՞ եւս առաւել յեկեղեցիս պարտ է լինիլ. որ է ճշմարիտ կարգաւորութիւն եւ սրբութեան օրէնք։
       Ութներորդ, զ ի թէ զզենումն կենդանեաց ո՛չ ունին հրաման զենուլ ազգ կանանց որ է խտրութիւն մարմնաւոր սրբութեանց։ Զիա՞րդ պատշաճի տալ հրաման կանանց ազգի մերձենալ ի կարգ հոգեւոր սրբութեան։
       Իններորդ, զի մկրտութիւնն է գործ քահանայութեան. եւ քահանայութիւնն է ազատ եւ ոչ ընդ ումեք հարկի ներքոյ։ Իսկ կինն ծառայ եւ ոտք է առն. վասն այսր հարկի ո՛չ է պարտ ծառային առնել զգործ Տեառն։ Որպէս եւ գրեալ է ի գիրս Նիկիական կանոնացն եթէ զծառայս ի ժառանգութիւն եկեղեցւոյ կարգել ո՛չ հրամայեմք. բայց թէ ազատեալ լիցի Տեառն կամօք. որպէս Օնեսիմոսն այն, իսկ թէ զայր որ ընդ ծառայութեամբ է՝ ո՛չ հրամայեցին սուրբք գալ ի յաստիճան եկեղեցւոյ. քանի՞ եւս առաւել հերձուած մեծ է կանանց. որոյ ասաց Աստուած թէ «առ այր քո դարձ քո եւ նա տիրեսցէ քեզ» հրաման տալ զգործ քահանայի առնել որ ազատաց է եւ ոչ ծառայից։
       Տասներորդ, զի մկրտութիւնն է գործ քահանայի որ աղօթիւք կարի. իսկ կանանց ազգին պատուիրէ առաքեալն ի ժամ աղօթիցն շուք դնել գլխոյն վասն հրեշտակաց. այսինքն վասն քահանայից որ հրեշտակք կոչին ի գրոց, ապա քանի՞ դատապարտութիւն է հրաման տալ նոցա եւ ի գործ քահանայութեան յանդգնիլ։
       Են եւ այլ բազում վկայութիւնք ի գրոց սրբոց որ զայսպիսի հերձուածս սուտ եւ ընդունայն երեւեցուցանեն։ Բայց գիտելի է, զի գործ մկրտութեան է սրբել զհոգիս յամենայն մեղաց զոր ունիցի. թէ բնական թէ ներգործական եւ ի պատժոց մեղացն. զի թէ նոր մկրտեալն մեռանի, առ ժամայն թռչի ի կեանս յաւիտենականս։ Եւ ասացեալ են գոյացականք մկրտութեան ի վերոյ ի մկրտութիւն Տեառն ի ԻԵ համարն գտցես։
      
       Հարցումն։
       Զմի անգամ մկրտելն պա՞րտ է կրկին անգամ մկրտել թէ ոչ։
       Պատասխանի.
       Ասեմք թէ ո՛չ պարտ է կրկին մկրտել զմրտեալնն վասն Դ պատճառի։ Նախ՝ զի մարմնաւոր ծնունդն նշանակէ հոգեւոր ծննդեանն. եւ որպէս միէ մարմնաւոր ծնունդն, այսպէս մի է եւ հոգեւորն։
       Երկրորդ՝ զի մկրտութիւնն է ընդդէմ սկզբնական մեղաց. եւ սկզբնական մեղքն մի է եւ ո՛չ կրկին։
       Երրորդ՝ զի որ մկրտի՝ ի մահն Քրիստոսի մկրտի. եւ Քրիստոս միանգամ մեռաւ, եւ թէ ոք դարձեալ մկրտէ՝ անձանց ի խաչ հանէ զորդին Աստուծոյ եւ դարձեալ խայտառակէ որպէս ասէ առաքեալն։
       Չորրորդ՝ զի մկրտութիւն է անքակտելի կնիք ի հոգին. որպէս կարգն եւ դրոշմն. վասն որոյ ո՛չ կրկնին որք յանուն սուրբ Երրորդութեանն մկրտեցան։
       Այլ թէ Արիոսեան լիցի կամ Մակեդոնեան կամ Նեստորական՝ մկրտեսցի։ Եւ այնք որ ոչ խոստովանին զմիասնական սուրբ Երրորդութիւնն, մկրտելի է զմկրտեալն ի նոցանէ ի փառս ամենասուրբ Երրորդութեանն։ Եւ գիտելի է, զի ի ծնունդ սուրբ աւազանին երեւի Ե զարմանալի գործ որ ո՛չ է ի մարմնաւոր ծնունդս։
       Նախ՝ զի կարէ միանգամայն ծնանիլ բոլոր ազգ մի. եթէ Ռ, եթէ բիւր։ Ըստ այնմ «ո՞ր ետես եւ լուաւ եթէ երկնեաց Սիօն եւ ծնաւ ազգ մի ողջոյն»։ եւ զայս պատճառ է զօրեղ իշխանութիւնն քահանային եւ ջրոյ առաքելութիւնն։
       Երկրորդ՝ զի կուսութեամբ ծնանի առանց ապականութեան։ եւ զայս պատճառէ Հոգին Սուրբ եւ նիւթ ջրոյն զի հեղուկ է։
       Երրորդ՝ զի միշտ անդրանիկ ծնանի եւ ոչ կրտսեր. զի պատկեր Քրիստոսի ստանամք որ է անդրանիկ հօր։
       Չորրորդ՝ զի միշտ որդի ծնանիմք Աստուծոյ եւ ո՛չ դուստր եւ Էգ. զի ի Քրիստոս Յիսուս արու եւ էգ ո՛չ է ասէ առաքեալն։ Եւ զայս ցուցանէ աւազանն ի յաջ կողմն եկեղեցւոյն։
       Հինգերորդ՝ զի համապատիւ ծնանիմք ամենեքեան. ո՛չ ոմն պատուով կամ անպատիւ. իշխան կամ իշխեցեալ. որպէս ասէ առաքեալն, «չիք խտիր ո՛չ հրէի եւ ո՛չ հեթանոսի. ո՛չ ծառայի եւ ո՛չ ազատի». զի դուք միապատիւ էք ի Քրիստոս Յիսուս եւ համաժառանգք արքայութեանն։ Եւ զայս ցուցանէ նոյն ձեւ բանին որ է Երրորդութեանն. եւ նոյն դաւանութիւն հաւատոյն եւ այլն։ Եւ վասն աւազանին ծննդեանն ասացեալ է առ Սառայ ի ԺԹ գլուխն, ի ԺԲ համարն։
      
       Հարցումն.
       Զաււակս այլազգեաց մկրտելի՞ է թէ ոչ։
       Պատախանի. Զզաւակս այլազգեաց մկրտել պարտ է. զի թէ մեռանի ազատեալ է ի սկզբնական մեղաց եւ ի պատժոց դժոխոց։ Այլ կնքահայր ո՛չ է պարտ առնել զայլազգին. զի ո՛չ ունի զհաւատն սուրբ, եւ ո՛չ է հրաժարեալ ի սատանայէ. վասն ո՛չ կարէ լեզու լինիլ տղային կամ երաշխաւոր. զի նա որ ոչ ունի զհաւատ, այլոց ո՛չ կարէ միջնորդել։
       Հարց. Կին մարդ կարէ՞ կնքահայր լինիլ թէ ոչ։
       Պատասխանի. Ոչ կարէ. զի կնքահայր ասեմք եւ ոչ կնքամայր. զի կնքամայր եկեղեցինէ նորածնելոցն։ Որոյ պատճառ է, զի կին երաշխաւոր եւ վկայ ո՛չ կարէ լինիլ վասն եւ ո՛չ կնքահայր կարէ լինիլ։ Եւ դարձեալ՝ կանանց ազգ ո՛չ կարէ քահանայագործել. եւ ո՛չ կնքահայր լինիլ։ Եւ ոչ այս միայն այլ եւ ի ժամ մկրտութեանն ոչ է պարտ մնալ կնոջ յեկեղեցւոջն։ Զի եւ Տիրամայր կոյսն ո՛չ էր ի ժամ մկրտութեան ընդ Քրիստոսի ի Յորդանան որպէսս ասացաւ ի վերոյ։
      
       Հարցումն.
       Վասն է՞ր ի ջուր մկրտիմք.
       Պատասխանի.
       Զի ջուր հակառակ է հրոյ. եւ զի՞նչ է մեղք, եթէ ոչ հուր, որպէս յոգւոջ բարկութիւն. եւ ի մարմնի ցանութիւն. ուստի յայտ է զի հրով տանջանաց պատժի. եւ աստ զի հուրն շիջցի ի ջուր մկրտիմք։
       Դարձեալ՝ ջուր զաղտս լուանայ. զծարաւս շիջուցանէ. զպատկերս ցուցանէ։ Այսպէս շնորհք հոգւոյն սրբոյն ի մկրտութեանն զաղտս մեղաց լուանայ. զծարաւ հոգւոյն բանինւն Աստուծոյ շիջուցանէ. եւ զկորուսեալ պատկերն Աստուծոյ դարձուցանէ։
      
       Հարց. Փոքրիկ տղային զի՞նչ է մեղք։
       Պատասխանի. Սկզբնական մեղքն որ յԱդամայ հետ է։
       Հարց. Տղայն իւր կամաւն ո՛չ գործէ. վասն է՞ր պարտական մեղացն Ադամա։
       Պատասխանի. Մեղքն Ադամայ այն է որ զարդարութին կորոյս. եւ մեղօք եւ ցանկութեամբ ծնաւ զորդին. եւ այն մեղքն սկզբնակն կոչի, եւ ոչ թողցի եթէ ոչ ի մահն Քրիստսի մկրտեսցի։
      
       Հարց. Գերալ է «որդի ո՛չ տարցի զանօրէնութիւն հօրր». վասն է՞ր ի մեղս ծնողաց որդին տանջի։
       Պատասխանի. Ոչ ումեք մեղք յայլմէ խնդրի. այլ ամենայն մարդ վասն իւր մեղացն պատժի։ Աստուած զարդարութիւն յամենայն մարդոյ խնդրէ զոր յառաջն ետ. եւ Ադամ եթող զայն։ Արդ փոքրիկ տղայն ո՛չ վասն այն տանջի թէ Ադամ եթող զայն. այլ զի ինքն զարդարութիւն զայն ո՛չ ունի վասն այն տանջի։ Ապա ուրեմն յիրաւի՝ զի բնական արդարութիւն ի տղայն ո՛չ գտանի, յարդարութենէ Աստուծոյ արդարապէս մերժի եւ ընդ անիրաւսն տանջի։ Եւ վասն այն ամենայն ոք ունի զսկզբնական մեղքն. զի բոլոր բնութիւնս մեր ի յանձն Ադամայ մեղանչական եղեւ ցանկութեամբն եւ առանց ցանկութեան մեղաց ո՛չ ոք կարէ ծնանիլ. բայց միայն Տէր մեր որ առանց ցանկութեան ի կուսական արգանդէ ծնաւ՝ ո՛չ ունէր զմեղս սկզբնական։
      
       Հարց. Որդի քրիստոնէին զիա՞րդ լինի մեղաւոր յորժամ սրբեալ է հայրն մկրտութեամբ։
       Պատասխանի. Վասն զի յանմաքուր սերմանէ յղացեալ լինի զաւակն. զի «ո՞վ կարէ առնել սուրբ զյղացեալն յանսուրբ սերմանէ» ասէ։
       Եւ «անօրէնութեամբ յղացաւ եւ ի մեղս ծնաւ զիս մայր իմ».
      
       Հարց. Յորժամ բոլորովիմբ մարդն ի ձեռն մկրտութեանն սրբի, սերմն նորա ո՞րպէս է անսուրբ։
       Պատասխանի. Բոլորովիմբ մարդ ի ձեռն մկրտութեանն ներքուստ եւ արտաքուստ սրբի. բայց դարձեալ սերմն նորա ի ձեռն մարմնոյն ցանկութեանն պղծի։ Զո օրինակ ցորեան մերկ սերմանի եւ խոտօք եւ պատենօք բուսանի։
      
       Հարց. Թէ մեղք հօրն ի մկրտութեանն թողեալ լինի, վասն էր մկրտին որք ի նոցանէ ծնանին։
       Պատախսանի. Զոր օրինակ զանգուած ինչ թունիւք ապականեալ լինի. ամենայն հաց ի նմնէ նիւթեալք մահաբերք են։ Նոյնպէս յապականեալ հօրէն Ադամայ ամենայն ծնեալքն ապականեալք են։ Արդ ունիմք կրկին ծնօղ. ըստ մարմնյ զԱդամ. եւ ըստ հոգւոյ զՔրիստոս։ Պարտ է զի իւրաքանչիւր ոք ծնցի մկրտութեամբն Քրիստոսի. զի սրբեսցի եւ ազատեսցի ի մահու։ Եւ այսպէս «որպէս Ադամաւ ամենեքեան մեռան որք ի նմանէ ծնան, նոյնպէս եւ Քրիստոսիւ ամենեքեան կենդանասցին որք ի նմանէ ծնանին»։
      
       Հարց։ Թէ ամենեքեան յԱդամայ մեռան, զիա՞րդ ծնանին կենդանիք։
       Պատասխանի. Որպէս թէ ոք ի պատուհան ինչ ցուցանէ զինքն յաշխարհի, եւ վաղ վաղակի ի մահ դառնայ։
      
       Հարց. Թէ մկրտութիւնն ազատէ ի պատժոց, վասն է՞ր մեռանի մկրտեալն։
       Պատասխանի. Կրկին պատիժ մեղաց. այսինքն մահ մարմնոյն, եւ դժոխք հոգւոյն։ Արդ՝ մկրտեալն ի Քրիստոս՝ վասն հոգեւոր հօրն ազատի ի հոգեւոր պատժոյն. եւ վասն մարմնաւոր հօրն կրէ զմարմնաւոր պատիժն։ Դարձեալ՝ կրկին է գալուստն Քրիստոսի. յառաջինն զհոգւոյ պատիժն եբարձ. եւ յերկրորդն զմարմնոյն հոգւոյն։ Եւ դարձեալ՝ ինքն Քրիստոս նախ մեռաւ մարմնով, եւ ապա կենդանացաւ յետ մկրտութեանն։ Նոյնպէս եւ մեք նախ մեռանիմք մարմնով. եւ ապա կենդանանամք ի յարութեանն։
      
       Հարց. Թէ մեղքն ի մահն Քրիստոսի թողեալ լինի, ընդէ՞ր մկրտիմք մեք։
       Պատասխանի. Մահուամբն Քրիստոսի լուծան մեղք. բայց մեք ի հաւատ մահուն Քրիստոսի մկրտիմք. զի տնկակից լիցուք մահու նորա։ Որ եւ շնորհաց նորա եւ թողութեանն հողորդեսցուք։
      
       Հարց։ Թէ յղի կին մկրտի՝ օգո՞ւտ է այն տղային թէ յարգանդ մօրն մեռանի։
       Պատասխանի. Ո՛չ է օգուտ. զի չեւ եւս երկրորդ Ադամ. զի նախ պարտ էր ըստ մարմնոյ ծնանիլ. եւ ապա ըստ հոգւոյ վերստին ծնունդ։
      
       Հարց. Եւ զի՞նչ իցէ պատիժ անմկրտեալ տղային։
       Պատասխանի. Խաւարն միայն. թէ այժմ եւ թէ ի հանդերձեալն։ Զի տանջանք հրոյն ներգործական մեղացն է եւ ոչ սկզբնականին պատիժ։
      
       Հարց. Վտանգն գո՞յ ինչ զաւակաց թէ ոչ արդար ամուսնութեամբ այլ ի պոռնկութենէ ծնանին։
       Պատասխանի. Ոչ ինչ ամենեւին՝ թէ ընկալցին զմկրտութիւնն. որպէս եւ ոչ ցորենոյն է վտանգ թէ գողունի իցէ եւ սերմանի ի ձեռն գողի։
      
       Հարց. Վտանգ են մեղք ծնողացն որդաց. կամ որդոց մեղքն ծնողաց։
       Պատասխանի։ Գրեալ է «իւրաքանչիւր ոք զիւր բեռն բարձցէ. եւ որդի մի տարցէ զբեռն հօր. եւ ո՛չ զմեղս որդւոյ»։ Որպէս ո՛չ եղեւ վնաս Յովսիայ որով հայրն թիւրէր։ Եւ որդին դարձեալ անիրաւ եղեւ։ Այլ թէ ծնօղք որդւոյ՝ կամ որդիք ծնողաց մեղացն կամակիցք եւ համախոհք լինին ի մեղս չարք են ընդ նոսին. եւ այնուհետեւ ո՛չ վասն այլոց, այլ վասն ինքեանց մեղացն պատժին իւրաքանչիւրքն։ Եւ վասն այն է գրեալ յերրորդ կամ ի չորրորդ ազգս մեղաց վրէժ խնդրեսցի. յորժամ հայրն եւ որդին եւ թոռնունքն զնոյն մեղս գործեսցեն։
       Այս քան վասն մկրտութեան։