Զմարդոյ
հոգին
ո՞րպէս
իմանալ
մարթի։
Պատասխան։
Հոգին
պատկեր
է
Աստուծոյ.
եւ
Աստուածապաշտ
մարդոյ՝
զԱստուած
քննել
ո՛չ
մարթի
թէ
ուտի՛
է.
կամ
ո՞ւր
է.
կամ
ո՞րչափ
է.
եւ
կամ
թէ
ո՞րպէս
է.
կամ
թէ
մինչ
ի
յուր
է։
Ն
մանապէս
եւ
ո՛չ
զհոգի
մարդոյն։
Այլ
զայն
ինչ
հարցումն
որ
զմարդն
ի
հերձուածոյ
ի
զատ
տանի՝
պարտ
է
հարցանել.
որպէս
յառաջիկայդ
հարցումն
է
սակաւ
մի։
Հարց։
Իմացական
միտս
մեր՝
առ
անիմանալին
Աստուած
ո՞րպէս
վերանայ։
Պատասխան։
Չորիւք
պարզութեամբ
վերանայ
իմացումն
մեր.
Եւ
են
այսոքիկ։
Նախ՝
մաքրութիւն
ի
մեղաց։
Երկրորդ՝
հեռացումն
ի
զգայութեանց։
Երրորդ՝
նրբութիւն
իմացմանն։
Չորրորդ՝
պայծառութիւն
հաւատւղոյն։
Եւ
որքան
սոքա
առաւելուն,
առաւել
ձկտի
ներգործութիւն
իմացականին։
Եւ
այս
է
բացադարձութիւն
իմացմանն.
զոր
ի
բազում
տեղիս
ասեն
վարդապետք։
Հարց։
Վասն
է՞ր
տղայն
առաւել
ուսանի
քան
զմեծն։
Պատասխան։
Վասն
չորից։
Նախ՝
զի
զգայարանքն
նորա
որպէս
զկակուղ
մոմ
առաւել
ընդունի
զտիպն։
Երկրորդ՝
զբոյս
ախտից
եւ
զայլ
հոգս
պակաս
ունի։
Երրորդ՝
զկամքն
հնազանդ
ունի։
Չորրորդ՝
բնութեամբ
բարին
մերձաւոր
է։
Ընդ
դէմ
այսմ
եր(ի
մեծին.
Նախ՝
զի
զգայարանքն
պինտ
է։
Երկրորդ՝
բոյս
մեղաց
եւ
հոգ
կենցաղոյս
ի
սիրտն
բազում
է։
Երրորդ՝
կամքն
կանգնեալ
է
մոլար
ընթացից
ջատագով։
Չորրորդ՝
մոռացեալ
է
զբարին.
որպէս
ասէ
առակն.
«Որ
թողեալ
է
զուսումն
մանկութեան
եւ
մոռացեալ
զուխտն
Աստուածեղէն»։
Վասն
որոյ
զխրատ
եւ
զուսումն
ո՛չ
լսեն
մեծամեծք։
Եւ
գիտելի
է,
զի
զբնական
արուեստն
տղայքն
աշաւել
ուսանին։
Իսկ
զբանականն
եւ
զիմաստութիւնն՝
կատարեալքն
հասակաւ.
յորժամ
բանին
մասն
կատաի
ի
մարդն։
Հարց։
Վասն
է՞ր
մին
տղայն
ուշիմ
եւ
մտացի
լինի.
եւ
մինն
ապուշ
եւ
բռնամիտ։
Ոմն
յամրախօս.
եւ
ոմն
ցոփ
եւ
շուտափոյթ։
Պատասխան։
Այսմ
ասեն
Գ
պատճառ։
Կամ
ի
խառնուածոյ
տարերացն՝
յարախաշն
եւ
բարեխառն
գոլ։
Կամ
ի
հայրենեաց
նմանութենէ։
Կամ
ի
հրահանգից
խրատողաց։
Կամ
ի
չար
ուսումնակցաց
եւ
բարեաց։
Այլ
մեծն
Ներսէս
այսմ
ո՛չ
է
հաւան։
Զի
այսոքիկ
ի
կողմանէ
մարմնոյն
են
պատճառք։
Իսկ
տրամադրութիւնք
հոգւոյն
խառնուածոյն
մարմնոյն
ո՛չ
հետեւին։
Ալյ
այս
է
ուղիղ.
զի
որպէս
նախախնամութիւնն
Աստուծոյ
զդէմքն
մարմնոյն
ի
հաւասարութիւնն
անհաւասար
պահեաց,
եւ
ի
նմանութ
իւնն
աննման։
Նոյնպէս
եւ
ի
բանական
որակութիւսն
հոգւոյն՝
նման
եւ
աննման,
հաւասար
եւ
անհաւասար
բացատրեաց.
այսինքն
խոհեմ
եւ
տգէտ.
հեզ
եւ
բարկացօղ.
ողջախոհ
եւ
ցանկասէր.
եւ
այլ
զանազան
բարս
բնական՝
մարդոյն։
Եւ
այսմ
պատճառ
անհա՛ս
է
մտաց
մարդկան.
միայն
անքննին
դա
տաստանին
Աստուծոյ
է
տալի.
եւ
անհետազօտելի
ճանապարհաց
նորին.
որ
եւ
սակաւիկ
մի
յառաջ
ասացաւ։
Այլ
եւ
ի
սկիզբն
գրոցս
ցուցաւ
յերեք
համարն։
