Արդ՝
առաջին
վկայութիւն,
ասէ
սուրբն
Կիւրեղ
ի
գիրս
պարապմանց
ի
հարցմունս
տիբերեայ
եթէ՝
հատուցմունքն
հետեւին
դատաստանին.
եւ
դատաստանն
գալստեան
դատաւորին
ի
կատարածի։
Արդ
չեւ
է
եկեալ
դատաւորն.
եւ
ոչ
է
եղեալ
դատաստան.
նա
եւ
ո՛չ
հատուցումն.
ո՛չ
բարեաց
եւ
ո՛չ
չարաց
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ։
Երկրորդ,
ասէ
սուրբն
Դիոնէսիոս
ի
ննջեցելոց
կատարմանց
գլուխն՝
եթէ
մաքրելոց
հոգին
հասեալ
ի
վախճան՝
յայտնի
եւ
մերձակայ
տեսանէ
զամենայն
փառս
եւ
զպսակ
զոր
ընդունելո՛ց
են
նոքա
ի
յարութեան
աւուրն։
Եւ
դնէ
երեք
պատճառ։
Նախ՝
զի
համընթաց
են
ասէ
ի
վաստակն։
Երկրորդ,
զի
զուգագրեալք
են
ի
գիրն
յաւիտենից։
Երրորդ,
զի
զոյգ
եւ
ի
միասին
ստեղծան
եւ
ծնան
ի
մարմնաւոր
կեանքն
հոգին
եւ
մարմինն,
զոյգ
եւ
ի
միասին
մտցեն
ի
հոգեւոր
կեանքն
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ։
Երրորդ,
ասէ
առաքեալն
Թադէոս,
եթէ
հոգի
ամենայն
մարդոյ
որ
ելանէ
ի
մարմնոյ,
են
նոցա
օթեւանք
եւ
բնակութիւն
ի
հանգստեան.
բայց
վարձ
հատուցման
ո՛չ
կարէ
ընդունիլ
առանց
մարմնոյն.
զի
ո՛չ
միայն
հոգւոյն
է
վաստակն,
այլ
եւ
մարմնոյն։
Չորրորդ,
ասէ
սուրբն
Եպիփան
ի
հաւատոց
գիրն,
եթէ
որպէս
հոգին
միայն
դատի
ըստ
բանի
հերձուածողացն
զի
կարէ՛
ասել
մարմնոյն
եղեալ
զյանցանքն։
Նոյնպէս
եւ
հոգին
պատճառէ՛
զմարմինն՝
թէ
յորմէ
հետէ
բաժանեցայ
ի
նմանէ՝
ո՛չ
մեղանչեցի։
Վասն
այսորիկ
արդար
դատաւորն
զհոգի
եւ
զմարմին
ի
միասին
յարուցանէ
եւ
դատէ.
եթէ
վասն
մեղաց
ի
տանջանս
եւ
եթէ
վասն
արդարութեան
յարքայութիւնն
երկնից։
Հինգերորդ,
ասէ
աստուածաբանն
Գրիգոր՝
եթէ
հաւանիմ
իմաստնոյն
բանի՝
թէ
հոգի
բարի
եւ
աստուածասէր
յորժամ
ի
մարմնոյն
արձակի,
կայ
եւ
մնայ
նմա
բարին
որ
լինի։
Եւ
երթայ
առ
իւր
Տէրն
հեշտութեամբ.
եւ
անդէն
վաղվաղակի
իբրեւ
երեւմամբ
եւ
տեսութեամբ
իմն
շահի
զպտուղն
առաջիկայ
երանութեանց։
Եւ
փոքր
ինչ
յետոյ
մարմնովն
զոր
զգեցցի
ժառանգեսցէ
զփառսն
զայն.
զի
որպէս
չարչարանացն
հաղորդեցաւ,
նոյնպէս
եւ
վայելչականացն
նմա։
Վեցերորդ,
մարգարէն
Դաւիթ՝
«քեզ
սպասեն
արդարքն
մին
չեւ
հատուսցես»
ասէ.
որպէս
թէ
այժմ
ակն
ունին
եւ
մնան
գալստեանն
Քրիստոսի
եւ
վարձուց
հատուցման։
Եօթներորդ,
ասէ
Յոբ
«մարմնով
իմով
տեսից
զԱստուած
Փրկիչ
իմ
եւ
ոչ
այլոք»։
Ութերորդ,
ասէ
առաքեալն
յեբրայեցիսն,
«սոքա
ամենեքեան
վկայեալք
ի
հաւատոց՝
չեւ
եւս
ընկալան
զաւետիսն
Աստուծոյ.
վասն
մեր
լաւագոյն
համարեալ.
զի
մի՛
առանց
մեր
կատարեսցին»։
Այսինքն
մի՛
առաջինքն
առանց
մեր
վերջնոցս,
եւ
մի՛
հոգիքն
առանց
մարմնոյս
պսակեսցին։
Իններորդ,
եւ
յերկրորդ
կորնթացւոցն
ասէ
«մեզ
ամենեցւոցն
յանդիման
լինիլ
կայ
առաջի
ատենին
Քրիստոսի.
զի
ընկալցի
իւրաքանչիւր
իւրով
մարմնովն.
եթէ
բարի
եւ
եթէ
չար»։
Իբր
թէ
յայն
ժամ
առնուն
զգործոց
հատուցումն։
Տասներորդ,
գրէ
առ
Տիմոթէոս,
«կայ
եւ
մնայ
ինձ
արդարութեան
պսակն
զոր
հատուսցէ
Տէր
յաւուր
այնմիկ
արդար
դատաւորն.
ո՛չ
միայն
ինձ՝
այլ
եւ
ամենեցուն
որ
սիրեն
զնա»։
Մետասաներորդ,
նոյն
Պօղոս
ասէ
ի
գործս
«հաստատեաց
օր
մի
յորում
դատելոց
է
զամենայն»։
Ապա
ուրեմն
մի
է
օր
դատաստանին
եւ
ոչ
հանապազ։
Երկոտասաներորդ,
Դաւիթ
ասէ
«ընդ
առաւօտս
սպանանէի
զամենայն
մեղաւորս
երկրի»։
Եւ
առաւօտէ
է
օր
դատաստանին.
զի
միշտ
առաւօտ
է
եւ
ո՛չ
երբէք
փոխէ
զնա
երեկոյ։
Երեքտասաներորդ
Տէրն
ասէ
«յորժամ
լուիցեն
ձայնի
որդւոյն
Աստուծոյ,
ոմանց
յարութիւն
կենաց
եւ
ոմանց
յարութիւն
դատաստանաց»։
Չորեքտասաներորդ,
ասէ
Յոհաննէս
ի
կաթուղիկէքն,
«գիտեմ
զի
յորժամ
նայն
յայտնեսցի,
տեսանելոց
եմք
զնա
որպէս
եւ
էն»։
Հնգետասանրեորդ,
ասէ
Տէրն
«դարձեալ
տեսից
զձեզ
եւ
ուրախ
եղիցին
սիրտք
ձեր.
եւ
զուրախութիւն
ձեր
ո՛չ
ոք
հանիցէ
ի
ձէնջ»։
Արդ՝
դարձեալ
տեսանելն
զմիւսանգամ
գալուստն
նշանակէ.
որով
ուրախ
լիցին
առանց
տրտմութեան։
Վեցտասաներորդ,
ասէ
ի
Յոհաննու
աւետարանն,
«երթամ
եւ
պատրաստեմ
ձեզ
տեղի.
դարձեալ
գամ
եւ
առնում
զձեզ
առիս».
այսինքն
զի
վերստին
գալն
Քրիստոսի
լինի,
եւ
ապա
սրբոցն
տանիլ
առ
ինքն։
Եօթնեւ
Ժ,
ասէ
ի
Մատթէոսն
թէ
«արքայութիւնն
երկնից
նման
է
առն
տանուտեառն,
որ
ել
ընդ
առաւօտս
ունիլ
մշակս
յայգի
իւր.
եւ
իբրեւ
երեկոյ
եղեւ,
ասէ
ցգաւառապետն
տալ
նոցա
մէն
մի
դահեկան»։
Արդ
տանուտէր
աստ
կոչէ
զԱստուած,
եւ
այգի
է
եկեղեցի,
եւ
գաւառապետ
կոչէ
զՔրիստոս.
եւ
առաւօտ
յաբելէ
առաջին
արդարոյն.
եւ
երեկոյ
օր
դատաստանին
յորժամ
ընտրեաքն
ամենայն
ժողովին.
ապա
յայնժամ
առնուն
զդահեկան
երանութեանն։
Ուստի
յա՛յտ
է
զի
մինչեւ
յօր
դատաստանին
ոչ
առնուն։
Ութեւ
Ժ,
եւ
ի
Մատթէոսն
ասէ՝
«այր
մի
գնացեալ
ի
տար
աշխարհ,
կոչեաց
զծառայսն
եւ
ետ
նոցա
զինչս»։
Այրն
ի
տար
աշխարհ
գնաց
Քրիստոսէ.
որ
մարմնով
համբարձաւ
յերկինս.
զի
յատուկ
տեղի
մարմնոյ
երկիրս
է.
վասն
որոյ
ի
տար
աշխարհ
գնալ
ասէ
յերկինս։
Եւ
զկնի
ասէ՝
«յետ
ժամանակաց
եկեսցէ
Տէր
ծառայիցն
հատուցանել
վարձս
բարեգործաց
եւ
դատապարտել
զհեղգս»։
Ապա
ուրեմն
հատուցումն
յաւիտենական
է՛
ի
գալուստն
Քրիստոսի։
Իննեւ
Ժ,
դարձեալ
ի
Մատթէոսն
ասէ՝
«արքայութիւնն
նման
է
առն
որ
սերմանիցէ
սերմ
բարի
յագարակ
իւր»
եւ
այլն։
Սերմն
բարի
են
սուրբք
եւ
ընտրեալք
զոր
սերմանեաց
Աստուած
յեկեղեցի։
Իսկ
որոմն
չարք
եւ
անպիտանք։
Եւ
զի
դժուարաւ
խլին
չարքն
առանց
վնասելոյ
բարեաց,
վասն
որոյ
թոյլ
ետ
մինչ
ի
ժամանակի
հնձոցն։
Եւ
յայնժամ
զորոմն
քաղել
առ
ի
յայրել
ի
հուրն.
եւ
զցորեանն
ի
շտեմարանն
ժողովել
ի
կեանս։
Ապա
ուրեմն
մինչ
ի
դատաստան
ընտրրեալքն։
ո՛չ
ունինկեանս,
եւ
ո՛չմեղաւորքն
տանջանս։
Քսաներորդ,
ասէ
ի
Մատթէոսն՝
«նման
է
արքայութիւն
առն
թագաւորի
որ
արար
հարսանիսոր
դւոյ
իւրոյ.
եւ
ժողովեաց
զամենայն
զչարս
եւ
զբարիս.
եւ
լցան»
եւ
այլն։
Ա՛րդ՝
փեսա
Քհրիստոս
է.
եւ
հարսն
հաւատացեալ
ժողովուրդքն։
Արդ
այժմ
ի
մկրտութիւն
հաւատն
նշան
դնի
հարսին.
եւ
յետ
մահու
յուսով
կոչի
ի
հարսանիս.
եւ
յետ
յարութեան
սիրով
միաւորի
ընդ
փեսային։
Ապա
ուրեմն
ի
գալ
փեսային
լինի
պսակ
եւ
հարսանիսս
այս
հոգեւորապէս։
Քսան
եւ
մի,
եւ
յառակս
տնտեսին
զոր
կացոյց
Տէր
ի
վերայ
ծառայիցն
տալ
կերակուր.
զոր
յետոյ
Տէրն
եկեալ
գտցէ
այնպէս՝
երանի
է
ծառային
այնմիկ.
ապա
թէ
ո՛չ
ընդ
մէջ
կտրեսցէ։
Նոյնպէս
եւ
յառակս
որր
զքանքարն
ետ
եւ
զմնասն.
յետոյ
եկն
եւ
արար
խնդիր։
Այս
է
ի
միւս
անգամ
գալուստն
զարծաթ
բանին
շահեցան,
տալ
զփառս
եւ
զմուտն
ուրախութեան.
եւ
որք
ո՛չ՝
նոյնպէս
զտանջաննս։
Քսան
Բ,
եւ
յառակս
Ժ
կուսանացն
ասէ՝
«Եյիմաար
եւ
Ե
իմաստուն.
այսինքն
արդարք
եւ
մեղաւորք
ԵԵ
զգայութեամբ
նիրհեցին
ամենեքեան
եւ
ի
քուն
մտին։
Զքուն
մահուն
սաէ
մինչ
ի
կատարած.
եւ
ի
մէջ
գիշերի
յարութեան
աւուր
յարեան
ամենայն
կուսանքն
եւ
կազմեցին
զլապտերս։
Եւ
յայնմաւուր
հիմաստունքն
մտին
յառագաստ
փեսային,
եւ
յիմարքն
արտաքոյ
մնացին։
Քսան
Գ,
ի
նոյն
գլուխն
ա
սէ
«յորժամ
եկեսցէ
որդի
մարդոյ
փառօք
հօր
իւրոյ,
յայնժամ
նստցի
յաթոռ
փառաց».
զդատողական
աթոռն
ասէ։
Եւ
«յայնժամ
կացուսցէ
զօդիսն
յաջմէ
եւ
զայծիսն
ի
ձախմէ».
այսինքն
բաժանեգսցէ
զարդարսեւ
զմեղաւորս։
Եւ
արդարոցն
ասէ
«եկա՛յք
օրհնեալք
հօր
իմոյ»։
Եւ
մեղաւորացն
թէ՝
«երթայք
յինէն
անիծեալք
ի
հուրն
յաւիտենական»։
Ապա
ուրեմն
մինչ
ի
վերջին
օրն
ո՛չ
է
բաժանումն
արդարոց
եւ
մեղաւորաց։
Եւ
մինչ
այս
ոչ
կատարի,
ո՛չ
առնուն
արդարք
զփառս,
եւ
ո՛չ
մեղաւորք
զտանջանս։
Քսան
եւ
Դ,
այժմ
ցուցից
բնականապէս
քննութեամբ։
Զի
ոչ
վայել
է
անկատարից
զվախճանական
կատարումն
առնուլ.
եթէ
ոչ
նախ
իւր
յատուկ
կատարելութեամբն
կատարեսցի։
Իսկ
հոգին
բաժանեալ
ի
մարմնոյն
տակաւին
ո՛չ
է
կատարեալ
իւր
յատուկ
կատարելութեամբն։
Ապա
ուրեեմն
հոգին
ո՛չ
կարէ
առնուլ
զկատարեալ
վարձս
կամ
զտանջանս։
Քսան
եւ
Ե,
ամենայն
ներգործութիւնք
կամ
ենթակայից
են,
եւ
կամ
անձանց։
Իսկ
հոգին
բաժանել
ի
մարմնոյն՝
ո՛չ
է
անձն
եւ
ո՛չ
ենթակայ։
Ապա
հոգին
առանց
մարմնոյ
ո՛չ
ունի
ներգործութեամբ
ինչ
վարձ
կամ
պսակ։
Այլ
յորժամ
հոգին
միաւորեսցի
ընդ
մարմնի
եւ
զերկուցն
լինիցի
անձն,
յայնժամ
կարէ
ունել
ներգործութեամբ
զփառս
կամ
զտանջանս։
Քսան
եւ
Զ,
ո՛չ
է
արդարութիւն
Աստուծոյ
թէ
այժմ
հատուցանի.
զի
մարմին
եւ
հոգին
ի
միասին
գործեցին
զչար
եւ
զբարի։
Եւ
թէ
մասն
մարդոյն
որ
է
հոգին՝
տանջի
այժմ
վասն
մեղաց
եւ
մարմինն
հանգչի,
այս
ո՛չ
է
ուղիղ,
նոյնպէս
եւ
զփառսն։
Այլ
որպէս
ի
միասին
վարեցին
զայս
կեանս
հոգին
եւ
մարմինն,
նոյնպէս
եւ
զայն
կեանս
ընդունիցին։
Քսան
եւ
Է,
զի
թէ
ամենայն
ոք
առնու
այժմ
զվարձս
կամ
զտանջանս,
ապա
ո՛չ
գոյ
յարութիւն.
զիհ
յարութիւն
վասն
հատուցման
գործոցն
է։
Նաեւ
ոչ
դատաստան.
զի
ո՞ւմ
լիցի
դատաստան.
զի
ամենեցուն
վճարեալ
է։
Եւ
այսմ
հետեւի
աղանդն
սադուկեցւոց
որ
ասէին
չիք
յարութի։
Նմանապէս
հետեւի
զի
մարմինն
ո՛չ
կրեսցէ
տանջանս.
զի
ո՛չ
յառնէ
ըստ
նոցա
կարծեացն։
Քսան
եւ
Ը,
տանջանք
եւ
փառք
այնմ
կենաց
յա՛յտ
է
զի
ո՛չ
է
ժամանակեայ,
այլ
յաւիտենական։
Ա՛րդ՝
եթէ
արդարք
այժմ
առնուն
զփառս
եւ
ի
դատաստանին
դարձեալ
փոխիցին
յայնմանէ,
ապա
ուրեմն
ամենայն
ինչ
կենացն
անցաւոր
է
եւ
փոփոխական.
այսինքն
փառքն
եւ
տանջանքն։
Եւ
հետեւի
հազարամեայ
արքայութիւն
որոգինի.
նաեւ
փոխիլն
ի
տանջանաց։
Քսան
եւ
Թ,
ի
տեսիլն
ասէ՝
«տեսի
ի
ներքոյ
աթոռոյն
զհոգիս
սպանելոցն
վասն
բանին
Աստուծոյ
եւ
վկայութեան
Յիսուսի
Քրիստոսի.
եւ
աղաղակէին
բարձր
ձայնիւ՝
մինչ
յե՞րբ
Տէր
սուրբ
եւ
ճշմարիտ
ո՛չ
դատես
եւ
առնուս
զվրէժ
արեան
մերոյ»։
Արդ
եթէ
սիրելիքն
Աստուծոյ
որք
զարիւնս
իւրեանց
հեղին
վասն
Քրիսոտոսի՝
ոչ
առնուն
զվարձս
իւրեանց,
նմանապէս
եւ
ամենայն
ազգ
մարդկան։
Երեսուներորդ՝
յայտ
է
յորպիսութեանցն
չորից
որ
ասացաւ
յառաջագոյն
եթէ
աստ
հոգի
մարդոյն
է
ի
մէջ
բարեաց
եւ
չարեաց.
իսկ
յետ
մահու
ի
մէջ
բարեացմիայն։
Իսկ
ի
յարութեան
ի
մէջ
բարեաց
եւ
փառաց։
Նմանապէս
մեղաւորքն
անդ
ի
յարութեանն
ի
մէջ
չարեաց
եւ
տանջանաց։
Այսքան
առ
այս։
